Zo beschermen we ons zelfbeeld
Iedereen is bang om afgewezen of gekwetst te worden. Om ons daartegen te beschermen, gebruikt onze geest tactieken. Alleen staan sommige van die afweermechanismen goede relaties met anderen in de weg. Alles over verdedigingstrategieën: van de achterliggende problemen tot wat je eraan kan doen.
Tekst Sarina Wijnen – Foto Shutterstock
‘Primitieve afweermechanismen komen vooral voor bij mensen met een onveilige hechting, volgens onderzoek zo’n 40 % van de bevolking’ Roxane Rakic, psychologe
Ik snap er niks van’, vertelt Hylke (40) over de breuk met een goede vriendin. ‘Jarenlang ben ik er voor haar geweest: voor de dagelijkse dingen en bij haar moeilijke scheiding. En opeens wilde ze niks meer met me te maken hebben. Ze was boos omdat ik een dvd-box langer bij me had gehouden dan afgesproken.’ Een onbegrijpelijke gang van zaken? Niet voor psychologen die bekend zijn met het fenomeen ‘primitieve afweermechanismen’.
Bij Hylkes vriendin bracht dat voorval gevoelens teweeg van niet gezien en niet gerespecteerd te worden, wat ze in haar jeugd veelvuldig meegemaakt had. Om zichzelf te beschermen tegen pijnlijke emoties is Hylkes vriendin zich gaan focussen op Hylkes negatieve eigenschappen: een onbewust verdedigingsmechanisme. Die primitieve afweerstrategie noemen psychologen ‘splitting’: dat betekent dat je anderen in zwart-wittermen ziet, als enkel goed of enkel slecht. Voor de vriendin van Hylke is dus het minder pijnlijk om Hylke helemaal af te schrijven dan om haar beeld te nuanceren.
Rode Ferrari
De term ‘primitieve afweermechanismen’ is op de kaart gezet door Sigmund Freud, maar is later uitgebreider uitgewerkt door de psychodynamische psychotherapie, die contact probeert te maken met onbewuste processen. Het gaat erom dat je geest trucjes heeft om je zelfbeeld te beschermen en je te behoeden voor pijnlijke en heftige emoties. Behalve splitting is er ook projectie, waarbij je anderen aanspreekt of veroordeelt op gedrag dat je zelf stelt; verdringen, om onprettige en bedreigende gevoelens en gedachten te onderdrukken; en jezelf idealiseren, waardoor je met een onrealistisch positief zelfbeeld leeft. Op een bepaalde manier gebruiken we allemaal afweerstrategieën. ‘Die heeft vast een klein piemeltje’, lachen we als er een rode Ferrari voorbijrijdt die wij ons niet kunnen veroorloven. Maar er is een verschil tussen ‘rijpe’ en ‘onrijpe’ afweermechanismen, vertelt psychologe Roxane Rakic. ‘Het voorbeeld van de Ferrari is rijp oftewel gezond, omdat er geen sprake is van een verstoorde perceptie van de realiteit en je relaties meestal standhouden. Bij splitting en projectie, die als onrijpe strategieën betiteld worden, ontken je een bepaalde werkelijkheid en komen relaties vaak onder druk te staan.’
