Svend Brinkmann: ‘Zet je coach aan de deur’

‘Onder alle omstandigheden jezelf blijven’ is de ondertitel van Standvastig, de bestseller van Svend Brinkmann. Het boek leest als een trein, maar die trein gaat wel over een aantal hobbels. Dagelijks visualiseren dat je kind doodgaat? Stoppen met inzetten op je eigen ontwikkeling? Vooral niet proberen om je volledige potentieel te realiseren? Je nee-hoed opzetten? Journaliste Hade Wouters wendt zich tot de Deense auteur die haar gezwind en monter van tekst en uitleg voorziet.

Tekst Hade Wouters

Hij wordt herkend wanneer hij zijn huis verlaat en staat genoteerd in de top zes van meest invloedrijke personen in Denemarken, met een hogere ranking dan de eerste minister. Wie? Svend Brinkmann. Just another professor in de psychologie, tot hij zijn antizelfhulpboek Standvastig publiceerde. ‘Stop met naar je innerlijke stem te luisteren’, ‘ontsla je coach’ en ‘onderdruk je gevoelens’. De adviezen die hij formuleert kan je op zijn minst verfrissend noemen. De linkse én conservatieve pers in Denemarken smulde ervan. Life coaches, therapeuten en positief psychologen gingen in verzet.

Wat was voor jou de aanleiding om dat boek te schrijven?

Svend Brinkmann: ‘Vele jaren lang heb ik onderzoek gedaan naar hoe de hedendaagse samenleving problemen creëert voor individuen. Het gaat om problemen zoals het niet kunnen vinden van zin en betekenis in het leven, stress, depressie en eenzaamheid. Het thema was me dus door en door bekend, maar na het schrijven van talloze wetenschappelijke artikels en boeken heb ik besloten dat ik een breder publiek wilde bereiken. Daarom heb ik ervoor gekozen om mijn ideeën te delen via het populaire format van het zelfhulpboek. Met veel ironie, natuurlijk, aangezien een van mijn belangrijkste standpunten is dat het zelfhulpgenre een symptoom is van het hedendaagse probleem van individualisme en de druk om constant aan “persoonlijke ontwikkeling” te doen.’

In je boek verbind je de problemen van onze tijd met een kortzichtige filosofie van groei en een algemene accelererende cultuur.

SB: ‘Het is van existentieel belang voor mensen om zich te wortelen en om zich te verbinden met andere mensen, met waardevolle levensprojecten en met bepaalde plaatsen. Maar dat is problematisch geworden. We worden als het ware “opgejaagd”: we moeten voortdurend in beweging en in ontwikkeling zijn. En dat leidt tot een epidemie van stress en depressie. Wat je ook doet, hoeveel je ook doet, je kan in de huidige maatschappij nooit volgen en dat wordt ons impliciet duidelijk gemaakt. Het is nooit goed genoeg. Volgend jaar moet je meer presteren dan het voorbije jaar. Je moet jezelf “optimaliseren”. Dat leidt uiteindelijk tot de ontwikkeling van opportunistische individuen die problemen hebben om zich te houden aan ethische verplichtingen die deel zijn van het menselijk leven. Er is een algemene culturele acceleratie ontstaan die je overal terugziet, zoals in het tempo waarmee we veranderen van baan, van partner, van huis.’

Je klaagt de zelfhulpindustrie aan, maar je eigen boek bestaat uit zeven adviezen, zoals ‘concentreer je op het negatieve in het leven’ en ‘zet je nee-hoed op’. Waarom heb je voor die benadering gekozen?

SB: ‘Het gaat om een cultuurkritisch boek, gekaderd als een parodie op zelfhulpboeken, omdat ik geloof dat de hele zelfhulpindustrie een deel van het probleem is. Via de zelfhulpindustrie worden mensen aangemoedigd om zich op zichzelf te richten in plaats van op de bredere sociale wereld waar ze deel van uitmaken, en dat is wel degelijk een oorzaak van veel problemen. Daardoor rekenen mensen zichzelf dingen aan die eigenlijk sociale of maatschappelijke issues zijn, waardoor wanhoop ontstaat. Ik hoop dat de lezer de ironie in mijn boek begrijpt.’

Die ironie is bij momenten verwarrend. Wanneer het bijvoorbeeld gaat over ‘antwoorden in jezelf zoeken’ geef je als voorbeeld dat je je met de vraag naar het Chinese woord voor paard of met de vraag naar het recept voor pepernoten niet tot je innerlijk kan richten, wat ofwel een eigenaardige grap lijkt ofwel een erg flauw argument.

SB: ‘Ik heb veel boeken en artikels gelezen die geschreven zijn door life coaches, therapeuten en anderen die bezig zijn met persoonlijke ontwikkeling. Het argument dat “alle antwoorden binnen jezelf liggen” komt vaak voor. Ik heb geprobeerd om aan te tonen dat dat nonsens is. De meeste antwoorden, zo niet alle, op vragen in ons leven kunnen gevonden worden door interesse te tonen in de wereld rond ons en niet zozeer in het naar binnen kijken. Daarom raad ik in mijn boek aan om naar musea te gaan, om boeken te lezen en in het bos te wandelen. Het is een manier om je te bevrijden van jezelf, van je eigen subjectiviteit. Zo leer je dat de belangrijke dingen in het leven buiten jezelf bestaan.’

Als ik doorheen de spitsvondige ideeën en ironie in jouw boek probeer te kijken, stuit ik vooral op bezorgdheid en het idee dat we de ego-voedende cultuur moeten vervangen door een moreel verantwoord en op gemeenschap gericht wereldbeeld. Waarom heb je er dan niet voor gekozen om een warm pleidooi voor dat wereldbeeld te schrijven in plaats van een parodie op de zelfhulpcultuur?

SB: ‘Je hebt het inderdaad correct begrepen, maar het is nu eenmaal zo dat niemand wil luisteren naar een moralistische preek. We luisteren wel naar mensen die ons vertellen hoe we succesvol zullen worden. Mijn definitie van succes in het boek wijkt af van wat daar normaal onder verstaan wordt, in begrippen zoals geluk, gezondheid, rijkdom … Het nastreven van een ethisch verantwoordelijk leven samen met anderen, is wat ik onder geluk versta. Mijn nieuwe boek, net gepubliceerd in Denemarken met de titel Standpunten, is een vervolg op Standvastig en bevat moreel belangrijke begrippen zoals liefde, waardigheid, vrijheid en vergeving. Dat boek wil een discussie op gang brengen over waar we voor moeten staan, wat we willen bekrachtigen.’

Zie je zelf een parallel tussen het stoïcisme waar je voor jouw boek uit put, en zenboeddhisme? Verschillende elementen uit je boek doen denken aan noties die in zenboeddhisme centraal staan, zoals acceptatie, het leren uithouden van dingen, het ego loslaten in plaats van het te voeden …

SB: ‘Ik denk dat je dat correct ziet, maar mijn kennis van het zenboeddhisme schiet tekort om daar een uitspraak over te doen. Ik denk alleszins wel dat het zenboeddhisme in onze westerse wereld fout geïnterpreteerd wordt als een recept voor succes en zelfontwikkeling, terwijl het net gaat over hoe je via barmhartigheid kan komen tot de vernietiging van het ego.’

Twijfel en aarzeling worden in je boek als moreel hoogstaander geclassificeerd dan voluit ja zeggen op alles. Kan je dat toelichten?

SB: ‘Dat is heel eenvoudig. De wereld is extreem gecompliceerd. Als we zeker zijn van iets, moreel gezien, verblinden we onszelf om alle onzekerheden die bestaan niet onder ogen te moeten zien. Ik denk dat het jammer is dat we zekerheid zo hoog waarderen, bijvoorbeeld in de politieke wereld. Het verdient net waardering als een eerlijk iemand durft toe te geven dat hij iets niet weet, dat hij twijfelt en verder wil nadenken. Vandaag de dag zetten we in op actie: ga ervoor! Waar wacht je op? Carpe diem! Bedachtzaamheid en reflectie worden te weinig gewaardeerd.’

Gevoelens komen en gaan, dus kan je ze het best onderdrukken of negeren, zeg je in Standvastig. Zijn gevoelens dan niet meer dan een storende ballast?

SB: ‘Gecultiveerde gevoelens kunnen een morele gids zijn. Ze kunnen functioneren als een soort moreel kompas. Een schuldgevoel is bijvoorbeeld een teken dat je verkeerd gehandeld hebt. Een gevoel van trots kan je op het spoor brengen van iets waardevols wat je hebt gedaan. Maar we moeten goed het onderscheid maken. Iets is niet verkeerd of waardevol omdat ik voel dat het verkeerd of waardevol is, maar omwille van de consequenties voor andere mensen. Als we ethiek en waarden definiëren in termen van onze gevoelens, dan verworden die tot iets wat volledig subjectief is en dat is een groot risico voor ons vandaag. Voor de meeste mensen is het nu eenmaal zo dat hun gevoelens op dit moment niet functioneren als een betrouwbare morele gids. Dat ons soms zelfs wordt aangeraden om positief te denken of te voelen wanneer slechte dingen gebeuren, kan onze morele radar ernstige schade toebrengen. Daarom moeten we gevoelens leren onderdrukken. We kunnen ernaar luisteren, maar dan heel behoedzaam.’

Ontsla je coach zet in op vriendschap. Of sluit vriendschap met je voormalige coach en ga met hem in de natuur wandelen, lees ik in je boek. Het nastreven van het realiseren van je volle potentieel via het werken met een coach en de instrumentele benadering van contacten binnen een netwerk, zijn twee elementen die jij als symptomen van onze tijd duidt en afwijst.

SB: ‘Een vriend in de klassieke zin van het woord, zoals gedefinieerd door Aristoteles, is iemand die je altijd zal helpen, zelfs zonder iets terug te verwachten. Vandaag de dag zijn onze vriendschappen instrumenteel geworden. We vragen ons af: wat zit er voor mij in? We definiëren het in termen van quid pro quo, voor wat hoort wat. Dat brengt schade toe aan de unieke menselijke capaciteit voor vriendschap. Niks is mooier dan een authentieke vriendschap, maar dat is stilaan een zeldzaamheid aan het worden vrees ik.’