Wat zeggen dromen over jou?

Een manier om ongekende kanten van jezelf te ontdekken is je dromen analyseren. Tijdens de nacht vertellen droombeelden ons waar we ons overdag niet bewust van zijn, of zo is toch de idee achter droomanalyse. Maar wat weten we écht over onze dromen, en wat kunnen we ermee? Twee specialisten aan het woord.

Tekst: Anne Wislez – Foto: Shutterstock

DE DROOMANALIST

‘Wat in de droom gezien wil worden kan ook iets moois zijn; verlangens waar we mee zitten en waar we niet naar luisteren, omdat we te hard aan het werken zijn, bijvoorbeeld’

Dominique Hubain is klinisch psycholoog en psychoanalyticus: ‘In de psychoanalyse gaan we ervan uit dat het psychisch mechanisme om zaken te verdringen een rol speelt in de problemen die zich stellen in het leven van een cliënt. Daarom zijn dromen belangrijk om mee te werken. Freud noemde dromen de koninklijke weg naar het onbewuste. Nu is Freud in sommige opzichten op dwaalsporen beland, maar qua droomduiding is zijn werk nog erg relevant. Zijn kracht is onder andere dat hij de interpretatie van dromen openhield. Er zijn natuurlijk droomlexicons, waarbij symbolen die in dromen voorkomen een vaste betekenis zouden hebben, maar dat klopt volgens mij niet. Een boom in een droom kan voor mij een totaal andere betekenis hebben dan voor jou. Daarom werken we bij droomanalyse altijd via de vrije associatie. Bij associatief spreken trek je je niet aan of wat je zegt coherent, chronologisch of belangrijk is, je zegt – vertrekkend van bepaalde beelden in je droom – alles wat door je hoofd gaat. De therapeut is alert voor datgene wat terugkeert en voor de taalbruggen die gebruikt worden. De dromer vertelt bijvoorbeeld dat hij in de droom “uit de lucht valt”. Uit de lucht vallen betekent ook dat je iets niet wist, niet zag. Je kan dan vragen: is er iets wat je niet wil zien? Samen zoek je naar wat een beeld kan betekenen. Natuurlijk moet de uitkomst resoneren bij de cliënt, die heeft altijd het laatste woord.’

De droom als misleider

‘Freud zegt dat een droom per definitie over iets anders gaat dan wat je ziet en een bepaalde vertaling vraagt. Een droom is in die zin een misleider, en is als fenomeen ook een soort compromis: langs de ene kant helpt hij psychische thema’s af te voeren die je verdrongen hebt en waar je anders mee blijft zitten, tegelijk is het onbewuste ook bedoeld om de slaap te behouden. Mocht je rechtstreeks over die verdrongen gedachten dromen, zou je wakker schieten omdat de emoties te intens zijn, zoals bij nachtmerries. Als een droom in zijn functie echt geslaagd is, lijkt hij coherent en totaal niet relevant. Omdat dan zaken afgevoerd zijn zonder je slaap te verstoren. Je denkt misschien dat je gewone droom weinigzeggend is, maar ga je op zo’n gewone droom dieper in, dan kom je bij heel andere zaken die wél belangrijk blijken.’

Verdrongen informatie

‘Een droom legt per definitie een stukje schaduwkant bloot, omdat het over verdrongen informatie gaat. Achtervolgers en monsters in nachtmerries duiden overigens niet op meer verdrongen informatie dan dat je zou dromen over een prins of prinses die je wakker kust. Ook achter die prins(es) schuilt informatie, anders komt die figuur niet in je droom terecht. Maar wat gezien wil worden, kan ook iets moois zijn, verlangens waar we mee zitten waar we niet naar luisteren, omdat we te hard aan het werken zijn bijvoorbeeld. Dromen gaan vaak over zaken die we in onszelf veroordelen of dingen die we niet willen weten. Waarom het nuttig kan zijn het wel te weten? Het kan bijvoorbeeld zijn dat je onbewust een bepaalde agressie voelt naar iemand toe, of jaloezie. Wat je verdringt kan je relatie met die persoon vertroebelen. Daarom kan het belangrijk zijn de onderliggende emotie voor jezelf te erkennen. Verdringing is als een bal die je onder water houdt. Het kost energie en vroeg of laat springt de bal toch weer naar boven, zonder dat je daar controle over hebt. Spreek je de emoties uit via vrije associatie, dan laat je die bal naar boven springen in een veilige context. Dat is het voordeel. Ben je je bewust geworden van bepaalde zaken, dan kan je ook andere keuzes gaan maken in je leven. Bijvoorbeeld als je ontdekt dat je een verliefdheid verdringt, kan je kiezen er toch voor te gaan.’

Overtuigd

‘Ik geef nu zo’n 16 jaar droomanalyse en vanuit die klinische ervaring is het voor mij onmogelijk om naast het belang van dromen te kijken. Je kan die inhouden niet wetenschappelijk maken en kan er ook cijfermatig niks zinnigs over zeggen. In de psychoanalytische praktijk ga je om met mensen en hun subjectieve wereld. Maar dat lijkt me normaal: je kan de complexiteit van de psyche nu eenmaal niet herleiden tot iets objectiefs.’

Meer info? De droomduiding, Sigmund Freud (Boom Amsterdam), www.vormingsinstituut-gpp.be

Kan je nachtmerries ‘behandelen’? Dit zegt de droomonderzoeker >>>>

DE DROOMONDERZOEKER

‘Voor mijn proefschrift heb ik onderzocht of we nachtmerries kunnen behandelen met lucide dromen. En ja, dat blijkt te kunnen’ 

Psychiater Victor Spoormaker promoveerde op het thema nachtmerries aan de universiteit Utrecht en werkt nu als onderzoeker aan het Max Planck Instituut in München: ‘Toen ik klein was had ik veel last van nachtmerries, werd ik achtervolgd door monsters, criminelen, allerlei. Mijn moeder gaf me de tip om me een volgende keer dat ik achtervolgd werd in mijn droom om te draaien en te zien wat dat zou geven. Ik heb dat inderdaad gedaan, heb de achtervolgers weggejaagd en ik realiseerde me daarbij ook dat ik aan het dromen was. Dat was mijn eerste zogenaamde lucide droom. Ik was een jaar of acht. Tijdens mijn studie kwam ik erachter dat mensen in een slaaplab onderzoek deden naar lucide dromen. Dat boeide me en zo ben ik in dat gebied gerold.’

Wetenschappelijk onderzoek

‘Bill Domhoff, een Amerikaans onderzoeker aan de universiteit van Santa Cruz, heeft veel onderzoek gedaan naar de inhoud van laboratoriumdromen. Als je mensen in het lab wakker maakt en vraagt wat ze op dat moment dromen, blijkt dat de meeste dromen die we hebben huis-, tuin- en keukendromen zijn. Ze gaan over zorgen en gedachten die je ook overdag hebt. Er gebeuren natuurlijk wel eens bizarre dingen in dromen, maar dus niet zo vaak. Er bestaat wetenschappelijk onderzoek rond dromen, maar niet veel. We weten nog niet precies wat er in het brein gebeurt als we aan het dromen zijn. Je kan dromen niet bestuderen zoals bijvoorbeeld aandacht of geheugen; je kan mensen vragen om bewust ergens aan te denken, maar dromen heb je niet onder controle.’

Nachtmerries aangepakt

‘Voor mijn proefschrift heb ik onderzocht of we nachtmerries kunnen behandelen met lucide dromen (dromen waarin je je bewust bent dat je droomt, nvdr). Ik deed dat op een kleine groep van een twintigtal mensen, met vragenlijst- en dagboekonderzoek. Daaruit bleek dat dat inderdaad kon. Alleen bleek luciditeit niet per se noodzakelijk, sommige mensen rapporteerden spontane verandering in hun nachtmerries, omdat ze bijvoorbeeld overdag over een oplossing hadden nagedacht. Als mensen last hebben van nachtmerries gaat het vaak om vergelijkbare dromen: bijvoorbeeld steeds weer achtervolgingsbeelden. Dat betekent dat een achtervolgingsscenario in hun geheugen is gebrand waardoor ze bij het ene beeld precies weten wat er in het volgende beeld zal gebeuren. Het kritieke punt is om dat te doorbreken. Je kan leren bewust in te grijpen in je droom. In de droom zelf, maar je kan ook overdag bewust een ander einde bedenken aan je droom en je dat tien keer per dag voorstellen. Zo doorbreek je dat patroon.’

De betekenis van dromen

‘Over de betekenis van de droominhoud zelf is nog heel weinig geweten, er zijn enkel een aantal hypotheses. Mij lijkt het vreemd dat een droom een symbolische betekenis zou hebben. Maar dat neemt niet weg dat iedereen vrij is om zelf met die inhouden te werken. Je kan zelf een betekenis aan je dromen geven, maar dat betekent nog niet dat dromen op zich een betekenis hebben. Dat zei slaaponderzoeker van het eerste uur William Dement uit Stafford ook al: het is net zoals met gezichten herkennen in wolken. We zoeken betekenis in het misschien niet-betekenisvolle. Als je een betekenis ziet in een droom of een gezicht ziet in een wolk, betekent dat niet dat die wolk echt een gezicht heeft of een droom een betekenis. Maar je kan het zien, ermee spelen, erover uitwisselen, … Een bizarre droom kan een aanleiding voor je zijn om iets over jezelf te ontdekken. Wat niet wil zeggen dat als je iemand voor je krijgt met depressieve symptomen, of angstsymptomen, of posttraumatische stresssymptomen, dat het dan de beste optie is om zijn dromen te gaan bekijken. Je kan je beter afvragen: hebben die dromen nog een functie of wil ik ervan af? Zeker als ze je slaap verstoren. Dan kan je beter dan de inhoud te analyseren, het verloop van het verhaal aanpassen. En daarmee je gedrag veranderen zoals je dat in gedragstherapie ook doet met dingen uit het gewone leven.’

Goed om te weten: Begin 2018 komt er van Victor Spoormaker een kinderboek uit: Middernacht, als de monsters komen, met illustraties van Alette Straathof (Luitingh-Sijthoff, 2018)