Wordt de wereld harder… of worden wij gevoeliger?

Niet aangepast aan deze tijd

Witte Hoogendijk is hoogleraar en psychiater en hoofd van de afdeling psychiatrie op het Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam. Samen met journaliste Wilma de Rek schreef hij het boek Van Big Bang tot Burn Out – Het grote verhaal over stress. In het boek wordt aangetoond dat de mens niet verder geëvolueerd is naar een meer gevoelig afgestemde versie, maar dat het tegendeel waar is: we zijn evolutionair niet aangepast aan de eisen van de moderne tijd. Wij, of beter gezegd: ons stressresponssysteem. ‘We hebben eigenlijk het stressresponssysteem van een vis’, legt Witte Hoogendijk uit. ‘In het begin van het leven op aarde was een goede vlucht- en vechtreflex belangrijk. We zijn dus uitgerust met een soort alarmsysteem dat afgaat bij het optreden van een bepaalde stressor. Dit systeem is gemaakt om te reageren op levensbedreigende situaties, maar het wordt nu voortdurend geprikkeld. Niet alleen door psychologische stress, maar evengoed door bijvoorbeeld onze mobiele telefoons. De wereld heeft zich vanaf een bepaald punt razendsnel ontwikkeld. Kijk naar de agrarische revolutie, en in het meer recente verleden de industriële en zeker ook de digitale revolutie. De menselijke maat is daarbij verloren gegaan en ons systeem heeft niet de tijd gehad zich aan te passen. Als je de evolutie vergelijkt met een afstand van honderd kilometer, is de tijd van de industriële revolutie tot vandaag de laatste decimeter op die hele afstand. Dat toont aan dat we met een stressresponssysteem leven dat zeker ooit zijn voordelen heeft gehad, maar dat niet aangepast is aan de uitdagingen van onze tijd.’

De mens is dus een imperfecte mutant die zich met een verouderde uitrusting staande moet houden in de huidige wereld. ‘Stress is functioneel’, legt Hoogendijk uit, ‘Denk aan een examen: door de stress word je superalert, maar het krijgen van zweethanden heeft geen functie meer, terwijl het vroeger diende om snel warmte uit het lichaam af te voeren om sneller te kunnen vluchten. Ook depressie had ooit een beschermende werking. Deprimeren is als een energetische waakvlam opzetten om je te dwingen uit te rusten en jezelf te beschermen. Intussen is de aanleiding voor depressie dikwijls iets in ons hoofd in plaats van een externe factor en blijven we chronisch in deze toestand, wat nefast is.’ Terwijl het vroeger vooral externe factoren waren die ons triggerden, zijn er vandaag heel veel dingen die tot stress, depressie en ziekte leiden. Ons systeem is overbelast omdat het voortdurend wordt geactiveerd.