Wegwijs in de jungle van zelfhulpboeken
Wanted: nieuwe vaardigheden
Pfauth begon zelfhulpboeken te lezen toen hij begon te werken. Hij realiseerde zich dat hij in zijn werkomgeving vaardigheden miste die hij niet op de schoolbanken had geleerd. ‘Ik vond het aartsmoeilijk om te spreken in het openbaar. Als ik een toast moest uitbrengen op een familiefeest sloeg de witte wijn uit mijn glas. Ik heb dan Doeltreffend spreken van Dale Carnegie gelezen, het eerste zelfhulpboek dat succes had bij het grote publiek.’ Pfauth bracht de tips uit het boek in de praktijk en geeft nu regelmatig en met veel plezier lezingen. Die ervaring was een echte revelatie. ‘Ik besefte dat ik veel kennis kon halen uit boeken.’
Iedereen lijkt wel aan het zelfhulpboek. Volgens Pfauth heeft de populariteit van zelfhulpliteratuur te maken met de aantrekkelijke belofte van een beter en mooier leven. ‘Vroeger gingen we naar de kerk en gaf die ons spirituele leven richting. Hoewel de Kerk aan aanhang heeft verloren, zijn we nog altijd op zoek naar een leidraad. Zelfhulpboeken zijn de religie van de eenentwintigste eeuw. Daarnaast is onze maatschappij individualistischer geworden. We willen onszelf voortdurend verbeteren en we zien onszelf als een bedrijf dat competitief moet blijven.’
Om aan de behoefte naar een efficiënter leven tegemoet te komen, zijn er massa’s zelfhulpboeken over lifehacks en shortcuts (manieren om iets slims te doen in weinig tijd, nvdr). Ze leren je hoe je je werk moet organiseren, welke ochtendrituelen het meest productief zijn en hoe je het nooit meer te druk hebt. Pfauth vergelijkt die sectie zelfhulpboeken met de film The Matrix waarin de personages dankzij een ingeplante chip plots een helikopter kunnen besturen. Door heel veel zelfhulpboeken te lezen is hij sceptischer geworden over shortcuts. ‘Aan het begin van mijn reeks voor De Correspondent zocht ik heel erg naar lifehacks. Ondertussen heb ik ervaren dat die nuttig zijn voor praktische zaken, maar niet als het gaat over het leven zelf. Als er op boeken met een dieper thema het woord “shortcut” staat, gaat er bij mij een alarmbel af. Dan is het wellicht geen goed boek.’
Gezonde tegenwind
In het zelfhulpgenre ziet Pfauth na jaren van shortcutboeken een tegenbeweging opduiken. Ook David Brooks maakt in The Road to Character een onderscheid tussen twee aspecten van ons karakter en bijbehorende behoeften, de Adam 1 en de Adam 2. De Adam 1 gaan over competenties, onze carrière en over ambitie. ‘Daarover zijn de afgelopen jaren veel zelfhulpboeken verschenen’, zegt Pfauth. De Adam 2-kant van de mens daarentegen is bezig met zijn persoonlijkheid, dienstbaarheid en goed doen voor anderen. ‘Dat aspect wordt vaak verwaarloosd. Tegenwoordig verdiep ik me daarin.’
Ook het Deense gehypte antizelfhulpboek Standvastig van Svend Brinkmann past in dat rijtje. Dat antishortcutsboek leert je aanvaarden dat sommige dingen niet lukken en dat je jezelf moet accepteren zoals je bent. Kijk niet naar binnen, zegt Brinkmann, want daar is niks. Kijk integendeel naar wat je voor andere mensen kan betekenen. ‘We zijn zo weinig bezig met het collectieve’, zegt Pfauth. ‘Iets oplossen in groep trekt ons niet aan want dan kunnen we de eer niet opstrijken. We mogen onszelf niet als het universum van de wereld zien. Brinkmann geeft een prikkelend tegengeluid dat de hele zelfhulpboekenbranche goed gaat doen.’
Pfauth vindt dezelfde voldoening in fictie. ‘Fictie biedt geen kant-en-klare oplossingen en geeft zo tegengewicht aan de praktische tips uit zelfhulpboeken. Fictie helpt je om de wereld te begrijpen of om te begrijpen dat de wereld niet te begrijpen valt. Romans laten zien dat je het leven niet altijd in de hand hebt. Met een roman kom je misschien je liefdesverdriet niet te boven, maar een boek kan je wel tonen dat het leven complex is.’
