Langer werken is anders werken, om het te kunnen volhouden. Daarover is iedereen het eens, maar hoe breng je dat in de praktijk? Vrouwenorganisatie Femma trekt al een tijdje voluit de kaart van de 30-urenweek, en zoekt dit komende jaar praktisch uit hoe ze die werking zelf concreet kunnen gaan maken vanaf 2018. ‘We zien onszelf als testcase.’
Tekst Carine Stevens – Foto Shutterstock
Een paar jaar geleden kende iedereen wel iemand die kampte met een burn-out, tegenwoordig is het aantal opgebrande vrienden en familieleden vaak niet meer op één hand te tellen. De cijfers van het Riziv liegen er niet om: in vijf jaar tijd is het aantal mensen met een burn-out verdubbeld. Ook de werkbaarheidsmonitor van de Vlaamse Overheid, een grootschalig periodiek onderzoek naar het welbevinden van werknemers in Vlaanderen, geeft aan dat bijna een op de tien werkende Vlamingen met ‘acute problematische stress’ geconfronteerd wordt. Ruim 35% van de ondervraagden ziet zich zijn huidige job niet volhouden tot aan het pensioen.
Achter die cijfers schuilen menselijke drama’s, maar ook een acuut maatschappelijk en economisch probleem nu we met z’n allen meer én langer moeten werken. De werkdruk is zo hoog dat het water bij veel mensen nu al tot aan de lippen staat. Hoe keren we het tij? Hoe zorgen we ervoor dat werknemers gelukkiger zijn in hun job en ze ook langer volhouden? Tal van experts en organisaties hebben zich de voorbije jaren al gebogen over die vraag, op zoek naar oplossingen. Een van de meest opmerkelijke stemmen in het debat is afkomstig van vrouwenorganisatie Femma, die zowat alle media haalde met een vurig pleidooi voor arbeidsduurvermindering. ‘Als onze werkweek geen 38 uren zou tellen, zoals nu, maar slechts 30 uren, zou ons werk werkbaarder worden en ons leven leefbaarder’, stelt Ilse De Vooght, beleidsmedewerkster bij Femma.
Waarom zijn jullie met dat voorstel op de proppen gekomen?
Ilse De Vooght: ‘Femma wil meepraten over wat vrouwen denken, voelen, beleven. En als er een thema is dat vrouwen vandaag bezighoudt, is het wel het permanente gegoochel om alle ballen tegelijk in de lucht te houden: de beruchte work-life balance. Wij maken op dat vlak een onderscheid tussen betaald en onbetaald werk. Uit tijdbestedingsonderzoek blijkt dat zowat de helft van ons werk onbetaald is. En dan gaat het niet alleen over het huishouden, maar ook om zorg: mantelzorg, vrijwilligerswerk, kinderen opvoeden, kleinkinderen opvangen … Hoeveel er ook veranderd is de voorbije decennia, het zijn nog altijd voornamelijk vrouwen die daarin de hoofdverantwoordelijkheid dragen. Zo komen ze minder aan betaald werk toe. Ongeveer 43 % van de vrouwen werkt deeltijds. Dat betekent: een lager loon, minder carrièrekansen, minder pensioen. Dat klopt niet.’
Bovendien kan onbetaald werk op minder waardering rekenen dan betaald werk.
IDV: ‘Inderdaad, terwijl het maatschappelijk zo ontzettend belangrijk is. Wat zou onze samenleving zijn zonder al die mantelzorgers, vrijwilligers, oppasgrootouders? Naast je betaalde werk ook nog andere rollen opnemen verruimt je “levenscapaciteiten” en maakt een rijker mens van je. Tegenwoordig staat onbetaalde arbeid te veel onder druk, door de focus op betaald werk. Dat moet anders. De huidige maatschappelijke situatie is nu eenmaal zo dat je met z’n tweeën voltijds moet werken om een gezin draaiende te houden en een huis af te betalen.’
‘Waar wil je als samenleving op inzetten? Op welvaart of op welzijn? Het is trouwens een fabeltje dat de 30-urige werkweek nefast zou zijn voor onze economie’
In hoeverre kan de 30-urenwerkweek, die jullie naar voren schuiven, daar iets aan veranderen?
IDV: ‘Als we met z’n allen, vrouwen én mannen, minder uren per week gaan werken, zorgt dat voor een meer ontspannen samenleving met minder stressklachten en minder burn-outs. Op het thuisfront zou het werk beter verdeeld worden tussen beide partners en zou er meer ruimte vrijkomen voor mantelzorgers en vrijwilligerswerk –ook door mannen. Daarnaast zou het werk in het algemeen beter verdeeld kunnen worden, want nu is de balans zoek. Aan de ene kant heb je de mensen die zoveel werk hebben dat ze bijna kopje onder gaan, aan de andere kant heb je de mensen die géén job hebben. De arbeidsduur verminderen maakt het mogelijk om met meer mensen minder te werken en meer te leven.’
Maar er zijn vandaag toch ook al heel wat maatregelen om de druk van de ketel te halen, zoals ouderschapsverlof of thuiswerken?
IDV: ‘Dat is zo, maar niet iedereen kan daarvan profiteren. Van glijdende werkuren en telewerken kunnen vooral kenniswerkers gebruikmaken; het is niet in alle sectoren mogelijk. Ouderschapsverlof of tijdskrediet zorgt voor een inkomensverlaging en kan dus alleen genomen worden door mensen die het zich financieel kunnen veroorloven, net als poetshulp of een kindermeisje. Dat soort maatregelen zorgt vooral voor een ongelijkheid tussen mensen met een hoger en mensen met een lager inkomen. Het zijn lapmiddelen, geen structurele oplossingen. Hoog tijd voor een maatschappelijk debat. Voor een beleid dat collectieve maatregelen nastreeft in plaats van almaar de verantwoordelijkheid bij het individu te leggen.’
Wat bedoel je daarmee?
IDV: ‘Onze huidige verlofstelsels, zoals ouderschapsverlof, tijdskrediet of palliatief verlof, zijn individuele systemen die dus het nadeel hebben dat niet iedereen ervoor kan kiezen. En hoe vaak hoor je niet dat iemand die vier vijfde gaat werken zijn werk maar in vier dagen rond moet krijgen? Of dat de collega’s wat extra werk erbij moeten nemen? We zijn de afgelopen decennia te veel gaan individualiseren: we leggen de verantwoordelijkheid vaak bij het individu. Verzuip je als gezin omdat jij en je partner gebukt gaan onder de stress? Oké, hier zijn een paar maatregelen die kunnen helpen, en los het dan maar op, samen met je partner. Collectiviteit en solidariteit zijn geen populaire waarden meer. Terwijl we nu echt moeten gaan nadenken over ingrijpende maatschappelijke veranderingen.’
Almaar meer mensen trekken samen met jullie aan de alarmbel. Zo schreef journaliste Ilse Ceulemans vorig jaar een blog waarin ze pleitte voor meer flexibiliteit voor werknemers met kinderen. Haar verzuchting werd massaal gedeeld op sociale media.
IDV: ‘Zij lanceerde het idee om de loopbanen van werknemers anders in te delen, in functie van de leeftijdsfase: gun vrouwen met jonge kinderen wat meer ademruimte en maak optimaler gebruik van de toegenomen tijd en levenswijsheid van vrouwen boven 45 jaar. Een interessante zienswijze, maar zij legt de oplossing helaas alleen bij de vrouwen. Daar gaan wij niet mee akkoord. Vrouwen én mannen moeten minder gaan werken en meer tijd krijgen voor andere dingen dan betaald werk.’
En wat vinden jullie van het Plan Peeters: de Wet Werkbaar Wendbaar Werk* die onlangs werd goedgekeurd door de ministerraad? Ook die maatregelen beogen toch om werk en privé beter te kunnen combineren?
IDV: ‘Ik ben bang dat ze het omgekeerde effect zullen hebben. Neem nu de maatregel rond de wekelijkse arbeidsduur. Die blijft gemiddeld op 38 uur, maar mag vanaf nu in sommige periodes oplopen tot 45 of zelfs 50 uur. Zo kan de werknemer kiezen wanneer hij wat meer of minder werkt, zogezegd. Maar iedereen die ooit op een werkvloer heeft gestaan, weet dat dat onzin is. Het is het bedrijf dat beslist wanneer het druk is en extra werknemers ingezet moeten worden, en wanneer die mensen daarna verlof mogen nemen. Los van het feit dat het totaal niet productief is om elf uur aan een stuk te werken. En hoe gaan gezinnen in hemelsnaam een 45-urenwerkweek organiseren als het nu al zo’n krachttoer is om die 38-urenweek geregeld te krijgen?’
‘Door de focus op betaald werk staat onbetaalde arbeid te veel onder druk. Dat moet anders. Onze niet-betaalde maatschappelijke rollen zijn juist van ontzettend groot belang’
Wat jullie voorstellen – een 30-urenwerkweek, mét behoud van loon – is dat wel realistisch? En betaalbaar?
IDV: ‘Het is een keuze die je maakt: welk beleid wil je, waar wil je als samenleving op inzetten? Op welvaart of op welzijn? En wat het kostenplaatje betreft: we moeten ook eens uitrekenen hoeveel het huidige beleid ons kost aan stressgerelateerde klachten, burn-outs, langdurig ziekteverzuim en mensen die uitvallen voor ze de pensioenleeftijd bereikt hebben. Het is trouwens een fabeltje dat de 30-urige werkweek nefast zou zijn voor onze economie. Innovatie-economen zeggen dat we juist moeten investeren in goede arbeidsvoorwaarden, zinvol werk en een kortere arbeidsduur, omdat dat mensen productiever en innovatiever maakt.’
Jullie gaan met de zestig werknemers van Femma zelf testcase spelen. Hoe pakken jullie dat aan?
IDV: ‘Als we arbeidsduurvermindering willen promoten, moeten we zelf een voortrekkersrol opnemen. Practice what you preach. Maar dat betekent niet dat we ons halsoverkop in dat avontuur storten, hoor. Zo zijn we in november vorig jaar naar Zweden geweest, om daar een aantal bedrijven te bezoeken waar ze ervaring hebben met de 30-urenwerkweek. In een Toyotagarage in Göteborg werken ze al sinds 2002 op die manier, en wat blijkt: hun werknemers zijn gelukkiger, gezonder, maken minder fouten en de winst is er gestegen met maar liefst 25%. In een rust- en verzorgingstehuis, ook in Göteborg, hebben ze bij wijze van experiment de afgelopen twee jaar gewerkt met werkdagen van zes uur. Ook daar hoorden we vooral positieve geluiden.’
Nochtans stond onlangs in de krant dat het Zweedse experiment met de 6-urige werkdag geflopt is, door de hoge loonkosten. Daarbij verwees men vooral naar dat rusthuis.
IDV: ‘Die informatie klopt niet; het experiment wordt hoegenaamd niet als mislukt beschouwd. Het was een actieonderzoek van de stad dat twee jaar zou lopen, tot eind 2016, en dat nu gewoon is afgelopen. Op de definitieve evaluatie is het nog even wachten, maar de baten zijn nu al duidelijk: de personeelsleden zitten beter in hun vel en kunnen werk en privé beter combineren. Het ziekteverzuim is beduidend afgenomen. Bovendien zijn ze productiever en organiseren ze meer activiteiten voor de bewoners, die daar op hun beurt wel bij varen. Uiteraard is er de kost van de vervangende tewerkstelling: er moesten extra mensen worden aangenomen om het personeel van een 8-urige naar een 6-urige werkdag te kunnen laten gaan. Maar daar moet je de weggevallen werkloosheidsuitkeringen van aftrekken, net als de uitgaven voor langdurig ziekteverzuim. Sowieso wegen de kosten niet op tegen de voordelen, aldus onze contacten in Zweden. Het verandert bij Femma dan ook niks aan onze plannen.’
Wanneer schakelen jullie effectief over op de 30-urenweek?
IDV: ‘Het is de bedoeling dat we in 2017 de nodige voorbereidingen treffen om dan begin 2018 de stap te zetten. In Zweden hebben we immers geleerd dat het belangrijk is om je hele arbeidsorganisatie af te stemmen op die arbeidsduurvermindering. Je kan niet zomaar 60 mensen laten overschakelen naar een 30-urenwerkweek, zonder te onderzoeken hoe het werk anders georganiseerd moet worden. Ook zullen we proberen om in te schatten met welke obstakels we te maken zullen krijgen en hoe we die kunnen opvangen. Kortom, we gaan niet alleen minder werken maar beschouwen het als een actieonderzoek, een maatschappelijk experiment. Om daarna met resultaten naar buiten te komen die hopelijk tot veel navolging zullen strekken.’
* Zie: www.werk.belgie.be (> nieuws > 17-10-2016) en www.femma.be
