Waarom vergelijk je jezelf met anderen?

Waarom zou je jezelf met anderen vergelijken? Nergens goed voor, denken we meestal. En toch kan jezelf vergelijken met andere mensen je best gelukkig maken. Tenminste, als je het op de juiste manier doet. Deze test zet je op weg.

Tekst Flavia Mazelin Salvi
i.s.m. psycholoog Yves-Alexandre Thalmann
Foto Shutterstock

Hoe maak je jezelf op een snelle manier ongelukkig? Door jezelf te vergelijken met anderen, zo stelt Dan Greenburg aan in zijn hilarische boek How to Make Yourself Miserable (Random House, 1966). Een stelling die de meeste psychologen en auteurs van boeken over persoonlijke ontwikkeling helemaal onderschrijven. Toch klopt die bewering niet helemaal, vindt psycholoog Yves-Alexandre Thalmann. ‘Jezelf nooit met anderen vergelijken geeft om te beginnen geen garantie op geluk. Bovendien is vergelijken iets diepmenselijks. We kunnen bijna niet anders. Bij alles wat we doen, of het nu gaat om emoties of ree, slaan we aan het vergelijken. Om iets te benoemen bijvoorbeeld matchen we datgene wat we waarnemen met de databank die in ons geheugen ligt opgeslagen.’ Hetzelfde geldt voor onze gevoelens. Je raakt bijvoorbeeld teleurgesteld wanneer je je situatie vergelijkt met een situatie waarin je iets hebt waar je veel waarde aan hecht, en de uitkomst van die vergelijking valt negatief uit.

Yves-Alexandre Thalmann gaat zelfs nog een stap verder: als we criteria gebruiken die positief uitvallen voor ons, kan vergelijken ons geluk en ons zelfbeeld zelfs een boost geven. Om te beginnen moet je je bij een mislukking of een moeilijke situatie voorhouden dat je het ook slechter had kunnen treffen. Die manier van denken stimuleert dankbaarheid, wat een goed gevoel oplevert. En in het dagelijks leven of op het werk kan je jezelf vergelijken met iemand die net iets beter presteert dan jij, waardoor je gemotiveerd bent om haalbare doelen na te streven. Maar af en toe moet je jezelf ook eens vergelijken met iemand die wat minder goed is, om je zelfvertrouwen en je zelfwaardering te versterken.’

Helaas verstaan maar weinigen de kunst om op een juiste manier te vergelijken. Samen met Yves-Alexandre Thalmann hebben we daarom een test opgesteld, die je op weg helpt.

Meer lezen? Gelukkig zijn – Inspirerende oefeningen om het geluk te voeden in jezelf, Yves-Alexandre Thalmann (uit de reeks Feelgood – werkschrift Deltas, 2011)

Kruis de beweringen aan waar je je het best in terugvindt.

1. Ik check regelmatig welke vooruitgang ik geboekt heb.
2. Ik heb dikwijls het gevoel dat ik niet voldoe.
3. Ik heb heel strijdlustig.
4. Ik kan heel erg genieten van leuke dingen en successen.
5. Je best doen is het enige wat telt.
6. Om te slagen moet je je doen gelden.
7. Ik zou meer zelfvertrouwen willen.
8. Uitdagingen stimuleren mij.
9. Ik heb de neiging om eerder te kijken naar wat misgaat dan naar wat goed lukt.
10. Ik hou ervan om anderen te helpen en te steunen.
11. Een relatie zonder machtsverhoudingen bestaat niet.
12. Competitiegeest maakt je beter.
13. Mijn twijfels en zwakke punten toon ik niet.
14. Ik blijf nooit op mijn lauweren rusten.
15. Ik denk vaak ‘ik had beter …’
16. In het algemeen ben ik heel tevreden met wie ik ben en wat ik heb.
17. Ik geef en ontvang gemakkelijk complimentjes.
18. Als kind kreeg ik dikwijls te horen: ‘jij komt er wel’.
19. Veranderingen maken me onzeker.
20. Als ik voor een uitdaging sta, denk ik: ‘een mooie kans om mezelf te bewijzen!’
21. Als kind had ik liever wat meer steun en waardering gekregen.
22. Ik kan niet tegen routine.
23. Je moet kunnen bluffen om anderen te intimideren.
24. Ik focus me veeleer op wat lukt dan op wat mislukt.
25. Als kind kreeg ik dikwijls te horen: ‘het is ofwel jij, ofwel een ander’.
26. Bij een mislukking of een ongeluk denk ik: ‘het had erger gekund’.
27. Ik ben heel nieuwsgierig en altijd bereid om bij te leren.
28. Ik heb de neiging om de toekomst zwart in te zien.
29. Bij conflicten laat ik me nooit uit mijn lood slaan.
30. Ik heb voorbeelden die me inspireren en me helpen om vooruit te komen.
31. Na een mislukking denk ik dikwijls: ‘ik ben compleet waardeloos’.
32. Als kind kreeg ik dikwijls te horen: ‘het belangrijkste is dat je tevreden bent met jezelf’.

Bereken je resultaat

Omcirkel voor elke bewering die je hebt aangeduid de overeenkomstige letter en tel op hoeveel keer je A, B, C en D hebt aangekruist. Kijk daarna aan welk profiel je beantwoordt.

Ontdek je profiel

Vooral A: Je vergelijkt uit rivaliteit

Uitdagingen die je wilt aangaan, kennis die je wilt uitdiepen, nieuwe domeinen die je wilt verkennen: dat zijn de dingen die jou drijven. Je bent competitief, niet om anderen naar beneden te halen, maar om je eigen talenten te optimaliseren. Je kiest je vergelijkingspunten trouwens in functie van dat doel. Ze zijn nooit te hoog of te laag gegrepen. Het belangrijkste voor jou is dat je je volle potentieel realiseert en je competenties maximaal ontwikkelt. Ook je fouten en mislukkingen grijp je aan om beter te worden. Ze helpen je te begrijpen wat je ontwikkeling tegenhoudt en zijn een concrete graadmeter van de vooruitgang die je geboekt hebt. Je wordt gedreven door ambitie en nieuwsgierigheid, niet door afgunst. Je kan blij zijn om het succes van iemand anders zonder je daarom de mindere te voelen. De kans bestaat wel dat je gaat overdrijven, vooral als je te perfectionistisch of te streng bent voor jezelf. In dat geval ga je je focussen op je beperkingen, je tekortkomingen en je fouten. Je vergelijkt jezelf dan voortdurend met anderen of met een onbereikbaar ideaalbeeld. Zou het kunnen dat die veel te hoge eisen te maken hebben met de normen van je ouders die je onbewust hebt overgenomen? Ben je er misschien van overtuigd dat je pas liefde en aandacht verdient als je perfect bent of helemaal geslaagd?

Hoe aanpakken? Leer weer beter voelen wat je wilt en wat je prettig vindt. Tevreden zijn en je goed in je vel voelen wijst er meestal op dat je het op de juiste manier aanpakt. Dat betekent dat je op een gematigde manier vergelijkt (waarbij je net iets hoger mikt dan je huidige niveau), dat je goed beseft welke weg je al hebt afgelegd en dat je dus niet alleen kijkt naar het pad dat je nog moet afleggen.

Vooral B: Je vergelijkt om jezelf naar beneden te halen

Een uitdaging of vergelijking met anderen valt in jouw ogen maar zelden positief uit. Meestal vind je anderen getalenteerder dan jou en hebben ze ook meer geluk. Zelfs als je het beter doet dan een ander, voel je geen trots of zelfzekerheid, maar veeleer ongeloof. Hetzelfde geldt voor de complimentjes die je krijgt. Je mist zelfvertrouwen en daardoor ga je situaties uit de weg waarin je met anderen of met je eigen talenten geconfronteerd wordt. Die pseudoveiligheid heeft een prijs: je blijft hangen in situaties en functies die je weinig voldoening opleveren, wat je lage zelfbeeld nog versterkt. Frustratie en onderdrukte woede, maar ook chronisch verdriet zijn de belangrijkste gevolgen van het feit dat je jezelf naar beneden haalt. Die houding kan ervoor zorgen dat er een zekere passief-agressieve ondertoon in je relaties sluipt, vooral tegenover mensen die je bewondert en naast wie je je klein voelt. De neiging om jezelf op een negatieve manier te vergelijken met anderen, heeft waarschijnlijk veel te maken met je kindertijd, toen je het gevoel had dat je verwaarloosd werd of iedereen teleurstelde, of toen je systematisch werd vergeleken met iemand die ‘beter’ was dan jij.

Hoe aanpakken? Probeer in de eerste plaats je zelfbeeld op te krikken. Door de gevoelens te benoemen die met de negatieve vergelijkingen gepaard gaan (verdriet, woede, ontmoediging) word je je bewust van de vicieuze cirkel waarin je gevangen zit. Kies vergelijkingspunten die onder je eigen prestaties liggen in de domeinen waar je je ‘minder slecht’ in voelt en ontwikkel zo stapje voor stapje een beter zelfbeeld.

Vooral C: Je vergelijkt om te domineren

Anderen naar beneden halen, mensen intimideren met je talenten of successen, ironie gebruiken als wapen … Vergelijken heeft bij jou veel te maken met je macht gebruiken. Je streeft er — al dan niet bewust — naar om jezelf te (op)waarderen door de ander te domineren. En als de vergelijking in je nadeel uitvalt, neem je je toevlucht tot agressiviteit. Tegenover de ander en tegenover jezelf. De drang om jezelf te bewijzen door een ander naar beneden te halen wijst op een diepe narcistische kwetsuur. Veel kinderen die vroeger onzeker waren of vernederd werden, nemen wanneer ze opgroeien de rol over van degene die hen gedomineerd heeft. Ook collectieve kwetsuren (sociaal, raciaal) kunnen leiden tot dominant gedrag als weerwraak. In elk geval is je uiterlijke zelfverzekerdheid omgekeerd evenredig aan je innerlijke zelfvertrouwen. Waar je eigenlijk naar op zoek bent, is compensatie: je wilt jezelf ervan overtuigen dat je wél waardevol bent. Die agressieve houding is ook nog eens contraproductief, want ze vreet energie en brengt ook geweld mee, tegen jezelf en tegen anderen.

Hoe aanpakken? Leer empathisch te zijn door jezelf in de plaats van de ander te stellen telkens als je een vernederende of giftige vergelijking maakt. Op die manier roep je vroegere situaties op waarin je zelf gedomineerd of naar beneden gehaald werd. Wees ook liever voor jezelf door je eigen successen te appreciëren op basis van je eigen competenties, en niet op basis van de mislukkingen van anderen.

Vooral D: Je vergelijkt om jezelf tevreden te stellen

‘Dat is helemaal niet zo slecht’ en ‘het had erger gekund’: die twee zinnen vatten perfect samen hoe jij omgaat met vergelijkingen. Je kijkt vooral naar je successen en je vooruitgang, en je relativeert problemen. Die houding, gebaseerd op een positief zelfbeeld en een gevoel van dankbaarheid, komt je emotioneel evenwicht alleen maar ten goede. Ook je relaties hebben baat bij die positieve en optimistische kijk op het leven. Vergelijkingen maken dat je nog meer waarde gaat hechten aan wie je bent en wat je bezit. Maar hoe waardevol die houding ook is, er is een keerzijde: ze kan je ook in slaap wiegen. Door alleen te vergelijken met wat minder goed is dan jezelf of je alleen maar te focussen op de vooruitgang die je al geboekt hebt (en dus niet op de weg die je nog moet afleggen) bestaat de kans dat je zelfliefde omslaat in zelfgenoegzaamheid. Dat is dikwijls het geval als je in je kindertijd sterk gewaardeerd werd zonder echt je talenten en vaardigheden te moeten bewijzen. Uiteindelijk leidt dat tot een goed gevoel van eigenwaarde, maar ook tot weinig persoonlijke ambitie, waardoor je geen vooruitgang boekt.

Hoe aanpakken? Leer meer eisen te stellen aan jezelf. Mik in de verschillende domeinen van je leven (werk, sport, cultuur) ietsje hoger en zoek inspirerende voorbeelden. Je kan je ook afvragen op welk gebied je nog competenties moet verwerven om nog beter te worden. Door beperkende overtuigingen — ‘dat is mijn ding niet’, ‘dat is te moeilijk voor mij’ — overboord te gooien, kan je uit je comfortzone stappen.