Focus is de heilige graal van deze tijd. Hoe meer je erin slaagt te focussen, hoe meer je bereikt! Toch? Intussen is er een hele focus-industrie ontstaan. Zelfhulpboeken, tips en tricks, hulpmiddelen zoals een geluidwerende koptelefoon, en zelfs medicatie. Te midden van deze queeste naar focus, staat Srini Pillay op met zijn boek over ontfocussen. Just take it easy? Relaxen als een manier om succesvoller te zijn? Of is er meer dat hij ons wil zeggen?
Tekst: Hade Wouters – Foto: Shutterstock
‘Door het focussen los te laten, ook in de zin van het nastreven van strikte levensdoelen of het onszelf definiëren, komen we in aanraking met het onvermoed mogelijke’ – Srini Pillay, neurowetenschapper en psychiater
Op de dag dat ik Srini Pillay interview in een hotel in Utrecht, regent het pijpenstelen. Ik zit een beetje mistroostig in de auto. Ik heb weinig zin om uit te stappen en de regen te trotseren tot bij de deur van het hotel. Maar ik doe het toch. Gelukkig maar, want even later sta ik voor de rockster van de neuro-coaching. Pillay is neurowetenschapper, therapeut en psychiater. Hij is verbonden aan de Harvard Medical School en de Harvard Business School. Zijn juwelen rinkelen als hij mij stevig de hand drukt. Zijn glimlach straalt me tegemoet. En het lijstje met vragen dat ik netjes uitgeprint bij me heb, moet al gauw het veld ruimen voor een college van de man die in geen enkel hokje past en wil passen. Neurologie, tussen Martini en meditatie.
Voor alle duidelijkheid: de theorie van Srini gaat niet over relaxen. Het gaat over het managen van je breingolven. Je brein blijkt immers verschillende soorten golven van activiteit voort te brengen, waarbij diverse delen van de hersenen aangesproken worden. Als je permanent hetzelfde golfpatroon (focus!) in werking probeert te houden, geraak je niet alleen uitgeput, maar laat je ook ontzettend veel mogelijkheden liggen. Srini pleit ervoor dat we leren surfen op de golven van ons brein. En die golven hebben een welbepaald optimaal ritme, dat we kunnen vinden door te leren hoe we de verschillende soorten hersengolven kunnen activeren en afwisselen. Het resultaat: meer succes? ‘Nee,’ zegt Srini, ‘meer succes, creativiteit én plezier.’
Help, mijn brein zit vol
Zijn er bij jou ook tekenen die wijzen op een overvol brein? Minder energie hebben, niet in staat zijn taken af te maken, je doelen niet bereiken, herhaaldelijk fouten maken, je gemakkelijk overweldigd voelen, snel tevreden zijn met de opbrengst van je werk of geen hoop, dromen of doelen meer hebben? Dan zijn er relatief eenvoudige, en vaak zelf onnozel lijkende techniekjes om je hersenen in een ander standje te zetten. Mijmeren is bijvoorbeeld een prima activiteit. Tegen jezelf praten wil ook wel eens helpen. Je verbeelding gebruiken. Mediteren.
Deze eenvoudige technieken kan je inplannen in je agenda en met de wekker bij de hand toepassen, om een ritme te creëren waarin je brein een goede afwisseling heeft tussen focussen en ontfocussen. De beloning is dat je creatiever gaat denken, meer dingen met elkaar kan verbinden, je onderbewuste de kans krijgt tot je te spreken, en dat de inspiratie gaat stromen. In zijn boek geeft Srini verschillende voorbeelden van wetenschappers die met een ontfocust brein tot geniale ingevingen kwamen. Dr. Kary Banks Mullis, die tijdens een wat suffige autorit plots een ingeving kreeg over de werking van DNA. Tijdens het suffen begon zijn brein verschillende elementen met elkaar te verbinden, en ging er plots een lichtje aan. Een lichtje dat hem later de Nobelprijs voor Scheikunde zou opleveren, met name voor de ontdekking van de polymerasekettingreactie, een manier om synthetisch DNA te maken.
De uitdaging: jezelf overstijgen
Srini legt me uit dat creativiteit geen kwestie is van geluk of inspiratie, maar dat je het kan creëren. Door rond te dwalen, bewust te dagdromen, strategisch te pauzeren of een dutje te doen (zie kadertekst). En dan kantelt ons gesprek. Mijn vragen blijven verweesd achter, en ik krijg een fascinerende lezing door een begeesterde man die me uitlegt dat het belangrijk is jezelf te leren overstijgen. Focussen is als een weg uitstippelen op een landkaart, en daarbij de wegen volgen. Het liefst de weg die het snelst van punt A naar punt B gaat. Terwijl ons brein ook van de paden kan afwijken, kan ronddwalen, en daar veel meer kan vinden dan waar het aanvankelijk naar zocht.
Ik denk aan de jezuïeten. ‘Plus est en vous!’. In wezen is dat de boodschap van Srini Pillay. Alleen is hij geen jezuïet, maar eerder een Pipi Langkous: ‘Ik heb het nog nooit gedaan, dus ik denk wel dat ik het kan.’ Waar focus eindigt, legt Pillay uit, begint het ontdekken. Focus is als een zaklamp die een straal licht werpt op een klein deel van de realiteit, terwijl er zo veel aan dat licht onttrokken is dat ook de moeite waard is om te zien. De realiteit waarover we het hebben, is onze eigen psyche. Door het focussen los te laten, ook in de zin van het nastreven van strikte levensdoelen of het onszelf definiëren door middel van bepaalde categorieën (vrouw, journalist, moeder, 33), komen we in aanraking met het onvermoed mogelijke. Dat kan onze schaduw zijn (zie ons dossier op p. xx), waarover Pillay zegt dat je ‘down and dirty’ met jezelf kan worden. Maar het kan je ook empoweren, omdat het de weg is om recht te doen aan de complexiteit die je zelf bent, in plaats van te blijven leven in een te gesimplificeerde waarheid.
‘Het is als het verschil tussen eten met een vork en een lepel’, zegt Pillay. ‘Met een vork kan je gericht bepaalde dingen prikken, met een lepel schep je bijvoorbeeld een saus op waarvan je niet kan zeggen wat voor mix van smaken en ingrediënten het bevat, maar wat wel echt en intens kan zijn.’ En die mix zit vol paradoxen. Zo kan je tegelijk gelukkig en eenzaam zijn, ook al verdragen we dat moeilijk en denken we dat de ene categorie de andere uitsluit.
Geen censuur, laat maar stromen
Pillay pleit ervoor de lat hoger te leggen. Je kan je tevreden stellen met wat er is, maar je kan ook — dwars tegen je angst in — de complexiteit van je eigen psyche toelaten in de vorm van intuïtie, creativiteit en geluk. Daar heb je meer toegang toe als je ontfocust. En het boek van Pillay biedt een trage toegangsweg, veilig en behapbaar, om krachten te verzamelen om de diepte van je eigen psyche te kunnen betreden.
‘Het gaat om het vrij laten stromen van je levensenergie’, vertelt Srini me. En hij vertelt over een ontmoeting met een man op een feest, waar door toedoen van drank en gesprek een zeer sterke intimiteit ontstond tussen hen beiden. Op een bepaald moment zei de man tegen hem dat hij van hem hield. ‘Niet seksueel, ik heb een vriendin’, voegde hij er wat schrikachtig aan toe. Waardoor hij uit de intimiteit stapte omdat hij overvallen werd door een soort paniek over de grenzen die hij leek te overschrijden. Srini bleef in de staat van intimiteit, en weerstond de verleiding iets te gaan categoriseren of definiëren, waardoor hij in vrijheid de grenzen kon verkennen. Zonder angst.
‘Twee procent van ons functioneren is bewust en sturen we aan. De rest is onbewust. Dat onbewuste stuurt ons in wezen aan. We kunnen maar beter zorgen dat dat vrij kan stromen’, besluit hij. Ik ben het roerend met hem eens. En ik denk aan de mooie tekst die vaak aan Mandela wordt toegeschreven, maar eigenlijk van Marianne Williamson is:
‘Onze diepste angst is niet dat we ontoereikend zijn.
Onze diepste angst is dat we oneindig machtig zijn.
Het is ons licht, niet onze duisternis
waar we het aller bangst voor zijn.
We vragen ons af:
Wie ben ik dat ik briljant, buitengewoon aantrekkelijk, getalenteerd en geweldig zou zijn?
Maar waarom eigenlijk niet?
Je bent toch een kind van God?
Je moet je niet kleiner voordoen dan je bent
opdat de mensen om je heen zich vooral niet onzeker zouden gaan voelen.
We zijn geboren om de luister van God uit te dragen die in ons woont.
Niet slechts in enkelen van ons, maar in ons allemaal.
Als wij ons licht laten schijnen, geven we anderen onbewust toestemming om dat ook te doen.
Als wij bevrijd zijn van onze eigen angst, bevrijdt onze aanwezigheid automatisch anderen.’
Door de gietende regen rijd ik naar huis, met een brede glimlach. Wat een ontmoeting. Thuis sla ik Pillay’s boek open en lees ik de opdracht die hij voor me schreef. ‘For Hade. In honour of your depth, beauty, intelligence, complexity and your vigorous talent in bringing out the best in the world in unknown places. With love. Srini.’
Meer lezen?
Minder focus, meer effect. Voor meer creativiteit, succes en plezier in je leven, Srini Pillay (Kosmos, 2017)
