Te veel empathie? Ja, dat kan

Grenzen aan empathie

Maar wat kan er in hemelsnaam ingebracht worden tégen empathie? Het is toch alleen maar goed als mensen zich willen inleven in de situatie van anderen? En is betrokkenheid geen voorwaarde voor een warmere, conflictvrije wereld? ‘Empathie lijkt op het eerste gezicht inderdaad een louter positieve eigenschap’, legt Ignaas Devisch uit. ‘Maar er zijn ook nadelen en tekortkomingen aan verbonden. Zo leidt empathie onvermijdelijk tot selectiviteit: het doet je in de eerste plaats betrokken zijn op mensen waarin je jezelf herkent, of mensen van wie jij vindt dat ze je empathie verdienen. In de persoonlijke levenssfeer is dat geen probleem; je hoeft op je verjaardagsfeestje geen mensen uit te nodigen die je niet mag en doneert alleen aan goede doelen die je nauw aan het hart liggen. Maar in een bredere maatschappelijke context horen selectiviteit en subjectiviteit niet thuis. Vergeet ook niet dat betrokkenheid slinkt naarmate de groep groeit. In een kleinere dorpsgemeenschap kan empathie de boel misschien nog bijeenhouden, maar in een samenleving van miljoenen mensen is het een onmogelijke opgave om met alles en iedereen mee te leven.’

Inherent aan empathie is ook het inzoomeffect: je richt je op één persoon of op enkelingen, wat ten koste gaat van veel anderen. ‘Je bent geneigd om te doneren voor dat ene kind met een zeldzame ziekte dat een betaalbaar medicijn of peperdure operatie nodig heeft’, illustreert Devisch, ‘maar alle andere patiënten met een zeldzame ziekte, die je steun misschien even hard nodig hebben, verdwijnen zo achter de coulissen. Wie niet op ons empathisch scherm wordt geprojecteerd, krijgt geen aandacht. Dat is geen goede basis voor een moreel kompas.’ Bovendien houdt dat inzoomen niet automatisch in dat je achteraf ook weer uitzoomt en de context bekijkt. De foto van de verdronken kleuter Aylan Kurdi heeft ons allemaal geraakt, maar heeft slechts geleid tot een tijdelijke piek in de donaties en de publieke verontwaardiging. Een structurele aanpak van de vluchtelingenproblematiek is er niet gekomen: in de twaalf maanden na de foto verdronken er meer vluchtelingen dan in het jaar ervoor.