Ben je vaak moe, uitgeput zelfs? Weet iedereen jou te vinden als ze in de problemen zitten, maar luistert niemand naar je als er bij jou iets aan de hand is? Weet jij niet wat je het liefste zou doen als je eens een dag voor jezelf had? Doe je vaak dingen vanuit schuldgevoel? Dan zou je wel eens verstrikt kunnen zitten in een pleaser-identiteit.
Tekst: Hade Wouters – Beeld: Shutterstock
Een pleaser voelt zich permanent verantwoordelijk voor de gevoelens en het welzijn van andere mensen. Dat maakt hem zeer vatbaar voor manipulatie en misbruik.
De meesten onder ons hebben als kind geleerd goed te doen: goed ons best doen op school, goed naar de grote mensen luisteren, niet te veel aandacht vragen, anderen helpen en altijd aardig zijn. In haar boek Stop met pleasen zet Andrea Mathews, therapeute, trainster en spreekster, ‘goed zijn’ af tegen ‘authentiek zijn’. Goed zijn is iets wat opgelegd wordt vanuit het gezin, de maatschappij, de cultuur. Het gaat gepaard met een opgelegd normenstelsel. Op zich is er geen duidelijke, objectieve definitie van goed zijn: het betekent immers in verschillende contexten iets anders. Als iemand zich echter van kleins af aan identificeert met goed zijn, ontwikkelt die persoon een pleaser-identiteit. Al zijn gedachten, emoties en handelingen draaien om de zorg voor anderen. Een pleaser voelt zich permanent verantwoordelijk voor de gevoelens en het welzijn van andere mensen. Dat maakt hem zeer vatbaar voor manipulatie en misbruik, en leidt tot innerlijke conflicten, depressie, stress en uitputting. Een pleaser zit gevangen in diepgewortelde en pijnlijke schuldgevoelens en verloochent zichzelf.
‘Terwijl we zo ons best deden om goede mensen te zijn, is ons geheel ontgaan dat goed zijn niet hetzelfde is als authentiek zijn. Goedheid valt niet eens in dezelfde categorie als authenticiteit,’ schrijft Mathews. Authenticiteit gaat over écht zijn en dat is veel complexer dan regels opvolgen. Een authentiek iemand handelt niet vanuit schuldgevoelens, naar vanuit wat leeft in de binnenste kern van zijn of haar wezen. Wanneer een authentieke mens geeft, is dat dan ook oprecht want het is het gevolg van een natuurlijk en innerlijk proces. Authentiek zijn doe je vanuit ontspanning, het gaat als het ware vanzelf. Bij een authentieke mens zijn gedachten, emoties, verbale expressie, lichaamstaal en gedrag op elkaar afgestemd. Authentiek worden betekent je ontwikkelen tot wie je werkelijk bent, verantwoordelijkheid nemen voor je eigen leven en niet voor dat van een ander, en leven volgens je eigen principes en waarheid.
Het begint bij grenzen
Iedereen die zich regelmatig verstrikt voelt in de loyaliteit aan anderen, kent het gevoel van verwarring dat daarbij hoort. Het is moeilijk het contact met jezelf te ervaren, je voelt je uitgeput en weet niet meer wat je wil. Het ontmaskeren van de pleaser in jezelf vraagt veel inzicht en hard werken. Daarbij is het belangrijk de mechanismen te begrijpen die de pleaser-identiteit versterken: je (aangeleerde) overtuigingen, de rol van empathie en de neiging tot onderhandelen.
‘Wie geen doel heeft in het leven, wordt misbruikt door hen die er wel één hebben. Weet daarom goed wat je zelf belangrijk vindt’ – Marc Buelens, psycholoog en emeritus professor in management
De overtuigingen waarmee je opgevoed bent, beperken je in je keuzevrijheid in het volgen van je intuïtie of het luisteren naar je emoties. Daarbij is empathie een potentieel gevaarlijke eigenschap. Een kind gebruikt empathie om zich in te leven in gevoelens van anderen, wat mooi is en vormend. Sommige kinderen zijn echter zeer empathisch (‘empaths’, vergelijkbaar met HSP) maar krijgen van niemand ondersteuning om goed om te gaan met die kwaliteit. Dat resulteert erin dat ze het gevoel kwijt geraken te weten waar ze zelf eindigen en een ander begint, ze kunnen hun grenzen niet aanvoelen en niet nee zeggen. In plaats van anderen aan te voelen, nemen ze gevoelens van anderen over en denken ze er iets aan te moeten doen. Dat levert hen overigens ook positieve dingen op: lof, het gevoel de sterkste te zijn, of belangrijk te zijn in een situatie.
Tenslotte is er het onderhandelen als mechanisme: als de pleaser maar kan redden, herstellen, financieel kan helpen, anderen tevreden kan stellen, dingen kan tolereren, dan zal hij uiteindelijk wel eigenwaarde krijgen, of geborgenheid, of dan houden die ellendige schuldgevoelens een keer op. Uiteraard werkt het niet zo, maar vooraleer de pleaser er aan toe is zijn authentieke zelf te herontdekken en geborgenheid in zichzelf te vinden, zijn er al veel grenzen gesneuveld.
‘Wie geen doel heeft in het leven, wordt misbruikt door hen die er wel één hebben,’ vertelt Marc Buelens, psycholoog, emeritus professor in management en auteur. ‘Weet goed wat je belangrijk vindt. Draai het niet om, niet al wat jij wil, is belangrijk. Pas als je volmondig ja hebt gezegd tegen iets – zoals je gezondheid, zorg voor enkele geliefden of een passie – pas als je ja een echte ja is, kan je ook neen zeggen. Wie geen neen kan zeggen, is losgeslagen. Duidelijkheid naar jezelf en de anderen is meestal een mooi geschenk. Dat is dan niet pijnlijk. Maar verwar duidelijkheid niet met anderen afsnauwen, je eigen wil opdringen, of niet openstaan voor nieuwe inzichten. ‘Neen’ vertrekt van de zelfzorg van jezelf en die van de anderen. Zonder grenzen leven, naar jezelf of anderen toe, is waarschijnlijk een perfecte vorm van zelfsabotage. Denk maar aan binge-drinken, elke dag urenlang gamen, slaaf zijn van je werk, genieten zonder grenzen.’
‘Gehoor geven aan onze verlangens, heelt de schade die we opgelopen hebben door te pleasen’ – Marc Buelens, psycholoog en emeritus professor in management
Verbinding met je emoties
Gelukkig is er een weg terug als je een pleaser bent. Op die weg is de eerste horde die genomen moet worden vriendschap sluiten met je emoties. Niemand is graag wrokkig, woedend, verdrietig of angstig, maar elk van deze emoties wil ons iets vertellen dat ons dichterbij onze authenticiteit brengt.
Vervolgens is het belangrijk weer voeling te krijgen met je intuïtie, onderscheidingsvermogen en je verlangens. Intuïtie is een zachtaardig soort weten dat psychisch-spiritueel van aard is. Het vraagt ons antwoorden te geven op innerlijke impulsen, in plaats van te reageren op impulsen van buitenaf. Ons onderscheidingsvermogen verzamelt informatie uit het waarnemen van de werkelijkheid, om de waarheid over bepaalde mensen of situaties onder ogen te zien. En onze verlangens zijn een soort motor die ons in contact brengt met onszelf. Gehoor geven aan onze verlangens, heelt de schade die we opgelopen hebben door te pleasen.
‘Onze eerlijke fantasie is waarschijnlijk de beste gids voor onze zelfzorg,’ zegt Marc Buelens. ‘Waar kon je vroeger van genieten waarbij je elk besef van tijd verloor? Fietsen, lezen, tuinieren, gezellig keuvelen? Waarom kan dat nu niet meer? Wat moet je zelf veranderen waardoor het wel zou kunnen? Waar droom je van? Wat zou je doen als je de lotto wint? Wat zou je doen in dat mooie nieuwe huis met zwembad? Af en toe eens zwemmen en een boek lezen? Waarom ga je dan nu niet met de kinderen zwemmen? Waarom lees je geen boeken?’
De wijze op de berg
De neiging om voor anderen te leven kan zo vertrouwd zijn dat het goed voelt om eraan toe te geven. En in het samenleven met mensen zijn er nu ook eenmaal veel alledaagse dingen die we van elkaar mogen verwachten. Hoe maken we dan het onderscheid tussen wat gezond en ongezond is? Marc Buelens: ‘Als mensen echt van ons houden, dan verwachten ze vooral dat we dingen doen die wezenlijk goed voor ons zijn. Wat dit concreet allemaal inhoudt, is vrij moeilijk voor iedereen vast te leggen maar je kan denken aan zaken als: tijd nemen om samen te eten, voldoende bewegen, samen een boswandeling maken of naar een escaperoom gaan, openstaan voor de wereld, muziek, dans, een boeiende hobby. Als zij dan verwachten dat we op zondagochtend op tijd uit ons bed komen om te gaan fietsen, dan kunnen we alleen maar dankbaar zijn.
Anderen verwachten van ons ook dingen gewoonweg omdat we samenleven. De badkamer netjes verlaten, op tijd zijn voor de vergadering, verantwoord rijden. Helaas, verwachten anderen ook zaken die niet bijdragen tot onze zelfzorg of een redelijk samenleven. Ze leggen ons willekeurige normen op die we op hun waarde moeten beoordelen. Voorbeelden zijn: een man toont zijn emoties niet; je moet altijd sterk zijn; een vrouw moet altijd ten dienste staan. Als je twijfelt of het gaat om een verkeerd aangeleerd patroon, verouderde verwachtingen, zelfbedrog of wezenlijke zelfzorg, gebruik je best je fantasie. Ga in gedachten op advies bij de meest wijze persoon die boven op de berg woont. Een grote vorm van zelfzorg is zo’n wijs persoon vinden, en met die wijze je zelfzorgproblemen bespreken: je ouders of grootouders, een gewezen leraar, een fijne buur, je huisarts, een echte vriend.’
De weg terug kent pieken en dalen, maar gaat richting innerlijke vrede. Voor pleasers die zich permanent onrustig, gehaast en schuldig voelen, is het een hoopvol perspectief: je niet langer verscheurd maar wel een geheel voelen. Je niet langer verward voelen, maar merken dat je gedachten, gevoelens, gedrag en overtuigingen samenhangen. Je niet langer schuldig voelen omdat je bestaat, maar er helemaal kunnen en mogen zijn.
Meer lezen?
Stop met pleasen. Denk eens aan jezelf (en niet altijd aan die ander). Van herkenning naar oplossing zodat je leven weer van jou wordt, Andrea Mathews (Ank-Hermes, 2019)
Beter zorgen voor jezelf, Marc Buelens & Ann Vermeiren (Lannoo, 2019)
Andrea Mathews maakte een podcast: Authentic Living.
Hoe? Wat? Meer tips over stoppen met pleasen, vind je in Psychologies (herfsteditie, 2019)
