In zijn nieuwe boek, Echte pretentie. Waarom het zo irritant is en waarom we niet zonder kunnen, beschrijft Joost de Vries pretentie als een actieve karakterfout: mensen spelen bewust een rol, doen zich slimmer en verfijnder voor dan ze werkelijk zijn. Met een mooie vergelijking noemt hij het ‘een cheque die vermoedelijk ongedekt is’. Er kleeft een vieze smaak aan pretentie. En toch heb je het (soms) (ook) nodig. Here’s why.
Tekst Hade Wouters – Beeld Shutterstock
Een vrouw zal zich pas kandidaat stellen voor een functie als ze aan de meeste eisen in de functieomschrijving voldoet. Mannen vinden zichzelf al een goede kandidaat als ze de helft van de hokjes kunnen aantikken.
Pretentie komt van ‘pretenderen’: doen alsof. Je anders of beter voordoen dan je bent. Volgens Joost de Vries, auteur van Echte pretentie, heb je het nodig om voorbij jezelf te reiken. Jezelf beter voordoen dan je bent, kan je dan zien als een eerste stap in de groei die je wil doormaken. Fake it, until you make it. Dat idee.
‘Soms moet je hoog spel spelen,’ zegt ook Carine Van Hee, kunstenares. ‘Anders word je niet gezien.’ Vijf jaar geleden waagde ze de sprong en besloot ze volledig voor het leven als kunstenaar te gaan, ondanks haar twijfels en angsten. Wie zat er op haar te wachten? Zou ze ooit iets verkopen? ‘In die periode volgde ik een online cursus van Tara Mohr,’ vertelt ze. Tara Mohr is de auteur van het succesvolle boek Playing Big, waarin vrouwen worden aangemoedigd hoog spel te spelen en de kloof te overbruggen tussen wat mensen in hen zien en wat ze over zichzelf weten. Daarbij is het cruciaal om zelftwijfel te overwinnen, waardoor ze een grotere vrijheid ervaren om hun stem te laten horen en hum ambities na te jagen volgens hun eigen maatstaven.
Waarom vrouwen?
Het is bekend dat vooral vrouwen aan zichzelf twijfelen en zich daar vaak door laten beperken. Bij het solliciteren zal een vrouw zich pas kandidaat stellen voor een functie als ze aan de meeste eisen in de functieomschrijving voldoet. Mannen vinden zichzelf al een goede kandidaat als ze de helft van de hokjes kunnen aantikken. Eenmaal in functie, zullen vrouwen veel tijd steken in het voorbereiden en uitdenken van projecten, alvorens ze voorstellen lanceren en initiatieven nemen, terwijl mannen meer geneigd zijn risico’s te nemen en initiatieven te lanceren zonder te investeren in onderzoek, tests of planning. En die aanpak werkt, al loopt het wel eens fout af. Het leven is aan de durvers. Maar veel mensen durven niet. Voor elk opgericht bedrijfje zijn er misschien wel in een lade blijven liggen.
‘In de opleiding van Tara Mohr kreeg ik handvatten om me bewust te zijn van wanneer ik me klein maakte, me verstopte, en wanneer ik in mijn kracht ging staan,’ vertelt Carine Van Hee. ‘Een eerste tentoonstelling organiseren voelde pretentieus. Het is uiteindelijk toch je eigen werk in de kijker zetten. Doordat ik in die periode ook de opleiding had gevolgd, kon ik open staan voor de reacties. Of mensen nu wild enthousiast waren of het maar niets vonden, ik kon dat bij hen laten en naar hen luisteren. Belangrijk om in je kracht te kunnen staan, is dat je bij jezelf blijft en dat je reacties of oordelen van anderen laat waar het hoort. Kritiek of lof zegt alles over de gever ervan, en niet zozeer iets over jezelf.’
Je innerlijke criticus en mentor in dialoog
Je (tijdelijk) beter voordoen dan je bent, kan dus ook een positieve, noodzakelijke tussenstap zijn. In zijn boek bekijkt Joost de Vries pretentie ook als een middel op weg naar meer authenticiteit: ‘Pretentie is een vorm van op je tenen gaan staan. Het is de ambitie van jezelf meer te maken dan je bent.’ ‘En waarom speel je een rol? Omdat het echte leven niet goed genoeg is’, voegt hij er nog aan toe.
‘Snobisme is denken dat je beter bent dan anderen. Pretentie is denken dat je beter bent dan jezelf’ – Joost de Vries, auteur van Echte pretentie
Naast het zichzelf los leren maken van kritiek of lof, geeft ook Tara Mohr in haar boek en cursussen meer tools om ‘groot spel’ te spelen. Zo leert ze je je innerlijke criticus herkennen. Dat stemmetje vanbinnen dat opgebouwd is uit alle kritiek die je ooit kreeg in je leven, en dat je permanent ondermijnt. Het is de stem die zegt dat je er nog niet aan toe bent leiding te geven, dat je nog niet deskundig genoeg bent op je vakgebied, dat je nog niet goed genoeg bent. Je kan je innerlijke criticus herkennen aan zijn zwart-witdenken. En ook: hij zegt dingen tegen jou die je nooit zou zeggen tegen je vrienden. Je kan je innerlijke criticus het zwijgen opleggen door je af te vragen wat er onder de kritiek zit. Vaak is dat angst. Angst om te mislukken, angst om aan iets nieuws te beginnen. Je kan dan vervolgens je innerlijke criticus bedanken voor de zorg en betrokkenheid. En het vervolgens loslaten.
Gelukkig is er ook de innerlijke mentor. Dit is de stem van je innerlijke wijsheid. Sommigen zeggen: de God of Godin in je. Je oudere, wijzere zelf die alles milder en meer in perspectief ziet. Je kan leren te rade te gaan bij jezelf en je innerlijke mentor de leiding geven. Je herkent je innerlijke mentor aan de kalmte en liefde voor zichzelf en anderen.
Een andere tool is het loslaten van de goede student in jezelf. We hebben in ons leven allemaal geleerd te behagen, bezig te zijn met de verwachtingen van anderen, te voldoen, altijd voorbereid te zijn. Soms moet je het op je eigen manier doen. Of gewoon doen alsof je het weet, bluffen. Daarbij helpt het als je krachtig leert communiceren.
‘Het gaat er niet om jezelf beter voor te doen dan je bent, maar om jezelf echt naar waarde te schatten en dit in de verf te zetten. Je mag er echt gaan staan!’ – kunstenares Carine Van Hee
Jezelf in de verf durven zetten
Mensen die erg zeker zijn van zichzelf of die hun waarheid met veel stelligheid poneren vinden we al snel arrogant. Alsof ze zich beter voelen dan anderen en met hun assertiviteit geen ruimte overlaten voor twijfel, nuance, of andermans mening. Iets wat vrouwen uit traditie niet leren. Integendeel, rekening houden met de ander en jezelf een beetje wegcijferen werd lang in vrouwen geapprecieerd. Geen wonder dat alles wat nog maar een beetje naar arrogantie of eigendunk ruikt snel in de schaduwzijde geduwd wordt. Maar daarmee dreig je het kind met het badwater weg te gooien. Mogen excelleren in iets is geen zonde. ‘Wie niet weet wie Lord Byron is, hoeft zich niet meer te schamen, wie het wel weet is een eikel’, zegt ook Joost de Vries ietwat provocerend. ‘Het is een fijn idee dat we allemaal gelijk zijn, even belangrijk, even waardevol. Maar het is een probleem als we allemaal gelijk moetenzijn, dat wie zich op wat voor manier dan ook onderscheidt – door hogere eisen te stellen, door nuance te zoeken, extra bespiegelingen, ergens dieper over na te denken – daarmee de opgelegde gelijkheid doorbreekt en blijkbaar een flagrante daad van arrogantie begaat, en dus moet worden teruggefloten.’ Een pleidooi dus om jezelf niet weg te stoppen. Het gaat er dan ook niet over dat je je beter dan anderen voelt. ‘Snobisme is denken dat je beter bent dan anderen. Pretentie is denken dat je beter bent dan jezelf’, nuanceert hij nog.
Plus est en vous
Voor Carine Van Hee gaat Playing Bigniet zozeer over je beter voordoen dan je bent: ‘Het gaat erom jezelf echt naar waarde te schatten en dit vervolgens in de verf te zetten. Je mag er echt gaan staan! Steve Jobs zei ooit dat je op een gegeven moment achter je kijkt, en dan ziet dat alle punten uit je leven zich met elkaar verbinden. Zo draaide mijn keuze voor de kunst ook uit. Intussen zet ik het verhaal van mensen in kleuren op papier. De cursus van Tara Mohr heeft er voor mij toe bijgedragen dat ik dat durf aan te gaan met mensen.’
Om waar te maken wie je werkelijk bent voorbij jezelf, helpt het soms om je sterker voor te doen dan je je werkelijk voelt op dat moment. ‘Ik ben zelf introvert,’ vertelt Carine Van Hee, ‘ik voel me het best op mijn gemak in mijn atelier. Tentoon stellen is best uitdagend voor mij. Eerst nam ik dan een uitstraling aan die niet echt correspondeerde met mijn innerlijk. Dat hielp me er doorheen. Intussen kan ik daar in mijn kwetsbaarheid staan. Dat is uiteindelijk eerlijker. Het gaat er om dat je zegt: ik durf het, ik ga het aan. Niet: ik trek een harnas op. Je moet er staan vanuit innerlijke kracht, omdat je weet dat je dat waard bent. Daar hoort ook bij dat ik ja zeg op opdrachten waarvan ik nog niet zeker weet of ik ze kan waarmaken. Natuurlijk heb ik mijn tools: de techniek, de kleuren en mijn gevoel dat me zegt hoe mensen in elkaar. Maar je weet nooit op voorhand of je erin zal slagen hun kleurrijke verhaal op doek te zetten. En toch zeg ik ja. En elke keer weer zijn mensen met het resultaat.’ Pretentie, schrijft Joost de Vries, is meer willen zijn dan je bent. Op zich een nobel streven. De jezuïeten zeiden het hun leerlingen immers vroeger al: plus est en vous. Als je daarvan uitgaat, is het magisch om te denken aan wat je allemaal zou kunnen bereiken. Maar vooral: je geeft nooit op.
Voor meer tips om jezelf in de verf te leren zetten: lees de nieuwe Psychologies, in de winkel op 3 mei (2019)
