Borstkanker wordt in de maand oktober traditioneel onder de aandacht gebracht door Pink Ribbon/Estée Lauder, om geld in te zamelen voor meer wetenschappelijk onderzoek rond deze ziekte. Los van deze acties wordt ook aan de universiteit van Gent op dit moment onderzoek verricht, en wel naar het effect van mindfulness op het welzijn van borstkankerpatiënten. Goed nieuws: het blijkt te helpen.
Tekst: Anne Wislez – Foto: Shutterstock
Conclusie: onderzoek wijst de laatste jaren uit dat een borstkankerpatiënt die deelgenomen heeft aan een mindfulnesstraining, een grote kans heeft om beter af te zijn qua depressie en angsten, dan iemand die deze training niet gevolgd heeft. Björn Prins, psycholoog en onderzoeker
Iedereen die een zware ziekte heeft gehad, herkent wellicht het gegeven: niet alleen het medische parcours weegt bij een ingrijpende ziekte zwaar door, ook zeer praktische, emotionele en mentale aspecten kunnen het herstel een flink stuk verzwaren. Zo blijkt ongeveer 25 procent van de mensen die borstkanker hebben gehad, na de behandeling een antidepressivum te nemen. Dat is geen klein percentage. Een kwart van de borstkankerpatiënten kampt dus met een vorm van depressie. ‘Bij sommigen van hen komen daar nog angstklachten bovenop’, noteert psycholoog Björn Prins, die aan de vakgroep experimenteel klinische psychologie van de universiteit van Gent (UGent) aan een doctoraatsthesis werkt over de werking van mindfulness. ‘Meestal gaat het om wat we noemen the fear of recurrence, de angst om te hervallen. En dat is niet vreemd. Mensen worden van de ene dag op de andere met die zware diagnose geconfronteerd, waardoor hun leven stilstaat. Op dat moment schiet hun mind in actie en gaan ze de ergste dingen denken. Ook later, na de behandeling, hoeven ze nog maar een magazine te zien waarin er gesproken wordt over borstkanker, of een test ondergaan, of iets lezen over een zware ziekte, en de hele denkmolen in hun hoofd schiet alweer in gang.’
Weer thuiskomen na een medisch parcours, waarin je je begeleid en daardoor misschien betrekkelijk veilig voelde, kan behoorlijk beangstigend zijn. ‘Er is wel een tendens om support groups op te richten waar kankerpatiënten elkaar na de medische behandeling in groep kunnen ondersteunen’, zegt Björn Prins, ‘en vaak ervaren de mensen die daaraan deelnemen dat als ondersteunend, maar niet altijd. Als je zelf nog vrij gezond bent en je komt in een groep terecht met palliatieve patiënten, dan kan dat bijvoorbeeld erg confronterend zijn.’
Ons onderzoek geeft duidelijk aan dat piekeraars nog meer gebaat zijn met een mindfulnesstraining dan mensen die niet geneigd zijn te piekeren. Björn Prins, psycholoog en onderzoeker
Meer welzijn met mindfulness
Als kankerpatiënt heb je dus na behandeling een bepaalde zorg nodig die niet altijd geboden wordt of toereikend is. Daarom is het onderzoek naar het effect van mindfulness op het welzijn van borstkankerpatiënten ook zo interessant. Borstkanker is nog steeds de meest voorkomende kanker bij vrouwen in België: elke dag krijgen 29 vrouwen het verdict te horen. De ziekte heeft een impact op een groot deel van de bevolking en er kan dan ook niet voldoende onderzocht worden hoe het welzijn van deze groep te verbeteren. ‘De laatste tijd zien we in het mindfulness-landschap dat er met borstkankerpatiënten groepstrainingen worden georganiseerd – met het basisprogramma voor chronische pijnpatiënten en mensen die depressief zijn, dat dertig jaar geleden uitgedacht werd door Jon Kabat-Zinn, Mark Williams en John Teasdale (Mindfulness Based Stress Reduction and Cognitive Therapy, een training van 2,5 uur per week, acht weken lang, nvdr), wel lichtjes aangepast aan deze specifieke groep. Dat betekent dat er iets meer nazorg is, iets meer peer support, meer ruimte om op verhaal te komen, meer aandacht voor zelfzorg. In de resultaten zien we dat de onderzochte groepen goed scoren op vlak van welzijn. Uit de meta-analyse van een grote reeks onderzoeken kunnen we vaststellen dat een borstkankerpatiënt die deelgenomen heeft, significant meer kans heeft om beter af te zijn qua depressie en angsten, dan iemand die deze training niet gevolgd heeft.’
De angst in de kiem smoren
‘We weten uit onderzoek bij depressie dat het er vooral om gaat om de angst meteen als hij opkomt, in de kiem te smoren’, legt Björn Prins uit. ‘Op het moment dat er een negatieve automatische gedachte opkomt, word je gevraagd – in plaats van je er volledig mee te identificeren en in een depressieve spiraal terecht te komen – om ze op te merken en tegen jezelf te zeggen: dit is een gedachte. Dat geldt dus ook bij de angstgedachten die in je opkomen als je behandeld bent geweest voor borstkanker en vreest op een terugval. Op het moment dat je nog maar denkt: het is toch niet waar, we gaan toch niet weer beginnen?, is het belangrijk om meteen te beseffen dat dit een gedachte is en niet per se een werkelijkheid. Je kan je op zo’n moment in je lichaam stabiliseren door diep en rustig te ademen en jezelf liefdevol en vriendelijk iets positiefs toe te wensen. Zo creëer je stabiliteit en rust in jezelf in plaats van je te laten meeslepen in een negatieve spiraal.’
Björn Prins en zijn team konden voor hun onderzoek aan de UGent een 60-tal vrouwen opvolgen die minder dan vijf jaar geleden de diagnose borstkanker hadden gekregen en niet meer in behandeling waren. Hun onderzoek, gericht op het precieze werkingsmechanisme van de impact van mindfulness, gaf aan dat de mindfulnesstraining hen meer acceptatie van hun situatie bood, een meer mindful houding in het leven, minder angst, minder depressieve gevoelens en meer levenskwaliteit. Uit hun onderzoek bleek bovendien dat wie op voorhand hoog scoorde op de vragenlijst over piekergedrag, veel meer baat bleek te hebben bij de training dan zij die daar minder last van hadden. ‘Al hadden die laatsten er zeker ook deugd van’, bevestigde Prins. ‘Maar wie veel piekert, is er dus extra bij gebaat.’
Een betere weerstand
Natuurlijk kan mindfulness de kanker of de onderzochte ziekte op zich niet genezen, al hebben andere studies eerder wel aangetoond dat als je als borstkankerpatiënt zwaar piekert, dit ook onrechtstreeks invloed heeft op je lichamelijke genezingsproces. ‘Een eerdere studie – niet door onze afdeling aan de UGent – vergeleek een groep borstkankerpatiënten die een mindfulnessbehandeling kregen, met een groep borstkankerpatiënten die dat niet kregen. Daarbij werden ook de natuurlijke immuniteitsreacties van het lichaam gemeten die in opstand komen tegen de kankercellen. De groep die mindfulnesstraining ontving, bleek een stressniveau te hebben van een gezond individu, wat een impact had op de ontstekingswaarden van het lichaam’, zegt psycholoog Björn Prins. ‘Zij die wel nog onderhevig waren aan piekeren en het herkauwen van emoties, bleken meer stress te ondervinden en daardoor minder weerbaar te zijn.’
Meer weten
Björn Prins – bjorn.prins@ugent.be – vakgroep experimenteel klinische psychologie Universiteit Gent.
Onderzoek uitgevoerd door Prof. Dr. Stefaan Van Damme, Björn Prins, Fleur Baert en Tine Verdoodt met medewerking van ITAM.be, UZ Gent (Ingrid Jacobs), UZ Brussel (Ineke Van Mulders), AZ Delta (Els Moreau en Kristel Van Maele) en Virga Jesse (Nathalie Cardinaels).
