Nú begrijp ik je!

Een van de grootste kwelduivels in relaties is wel onbegrip. Onbegrip komt vaak voort uit een verschillend dominant basisinstinct, zegt psychologe Sandra De Clercq in haar nieuwe boek. Ben jij vooral zelfbehoudend, seksueel of sociaal gedreven? En hoe zit het met je partner? Een verhelderende kijk op misverstanden.

Tekst: Kristel Bruynseels

Begrijp me dan toch!, titelde Sandra De Clercq haar recent verschenen boek, waarin ze stelt dat er drie basisinstincten zijn vanwaaruit we in – intieme – relatie staan met de ander: zelfbehoudend, seksueel en sociaal. Die instincten hebben alle drie hun eigen focus, verlangens en angsten, hun eigen taal en hun eigen typische gedragspatronen. Een verschillend instinct tussen partners (of ouders en kinderen) leidt al snel tot onbegrip, conflict of andere verwachtingen en bijbehorende teleurstellingen.

Dat we verschillende persoonlijkheden hebben die we kunnen indelen in een typologie, is niet zo nieuw. Belangrijker is te beseffen dat we in ons gedrag gedreven worden door impulsen vanuit ons reptielenbrein, waar deze basisinstincten zetelen. Onze overlevingsstrategie in relaties wordt dus voor een groot deel onbewust aangestuurd. Van de drie aanwezige basisinstincten is er eentje dominant en dat laat zich gelden. Grofweg zou je kunnen zeggen: wie een zelfbehoudend instinct heeft, focust op het eigen lichaam. Veiligheid en bescherming zijn dan belangrijk, net als autonomie en controle. Voor een zelfbehoudend instinct is de beste overlevingsstrategie alleen te kunnen overleven. Het seksuele focust op de connectie of relatie met de ander: versmelten, aantrekkelijk zijn, intimiteit, chemie. De ander zal je zo beminnen dat hij/zij zijn/haar leven voor je zou geven. Het derde instinct is sociaal: de groep geeft veiligheid. Daar horen bij: sociale interacties, een rol of taak in een groep oppakken, het groepsgevoel stimuleren…

 

Andere verwachtingen

Sandra De Clercq: ‘Iedereen reageert al eens irrationeel of obsessief, vooral in crisis of bij vermoeidheid. En dat doen we vooral wanneer iets niet in orde is op vlak van ons dominant instinct. Het is belangrijk om te herkennen op welke manier jij gegijzeld wordt door je reptielenbrein. Inzicht in de liefdestaal van jezelf en de ander maakt dat je veel tekens van liefde die je voordien niet zag, plots wel ziet. Probeer te peilen vanuit welke intentie je partner een bepaald gedrag stelt.’
Ik denk weer terug aan de eerste fietstochtjes met mijn man samen. Ik dacht romantisch met zijn tweeën te gaan fietsen, wie weet wel hand in hand. Onderweg keek hij non-stop op een of ander digitaal metertje of we wel efficiënt aan het fietsen waren (huh?) en reed hij ‘op kop’ om mij uit de wind te zetten. Ik vond er niets aan en voelde me heel alleen. Sandra De Clercq legt uit: ‘Wat hij deed, was zorgen dat jij niet moe werd. Een absolute daad van liefde, maar doordat jij je vanuit je seksuele behoefte aan verbinding niet gezien voelde, was je net teleurgesteld. Hij begreep dan weer die teleurstelling niet, want hij had net gezorgd voor veiligheid en bescherming, toch?’

‘Een aantal zaken neem je niet meer persoonlijk als je beseft dat je partner anders in elkaar zit’, vult ze aan. ‘Zo kan een seksueel instinct zich afgewezen voelen als de partner geen oogcontact maakt tijdens een gesprek, maar hij ziet daar geen graten in. “Ik luister toch?”’ Plots begrijp ik ook hoe de maaltijden aan tafel bij ons zich afspelen. Ik praat de hele tijd, want samen eten is uitwisselen (seksueel). Mijn man zegt weinig tot soms zelfs niets, een maaltijd dient om te eten (zelfbehoud). Mijn pluszoon daarentegen houdt de hele actualiteit tegen het licht (sociaal), wat ik dan weer een sfeerbederver vind.

 

Je inleven in een ander instinct

Het is zeker een eyeopener om het dominante instinct van jezelf, je partner en de andere gezinsleden te ontdekken. Op zijn minst verklaart het hun voorkeuren en gedrag. Maar je komt pas tot betere onderlinge relaties wanneer je de moeite doet om je ook echt in de ander in te leven en je eigen dominant instinct te overstijgen, en dat is andere koek. Sandra De Clercq verduidelijkt: ‘We vinden dat vermoeiend, omdat ons dominante instinct de neurale paden in ons brein van kleins af heeft uitgesleten. Het zijn onze automatische, natuurlijke reacties. Om de haverklap stilstaan, analyseren, inleven en vanuit bewustzijn uit reageren, vraagt veel meer inspanning. Maar het loont wel. Want de klassieke reacties uit onbegrip – kritiek, verwijt, vermijding of negeren – zorgen vooral voor meer conflict en isolement. Bovendien heeft elk instinct zijn kwaliteiten, je leert ook van elkaar.
Zo kan een sociaal instinct bijvoorbeeld van een zelfbehoudend instinct leren wat onafhankelijker van anderen te zijn, of een zelfbehoudend iemand kan leren zich meer aan te passen of zijn of haar kwetsbaarheid te tonen. Of een seksueel instinct leert uit haar cocon te komen en zich in te zetten voor de gemeenschap, om maar wat te noemen. Maar vergis je niet, daar is veel bewustzijn en oefening voor nodig. Zonder motivatie, focus en tijdsinvestering lukt dit niet.’

 

Toenadering zoeken

‘De vaardigheid om de wereld door de ogen van je partner te zien, terwijl je ook je eigen perspectief niet verloochent, is misschien wel de belangrijkste vaardigheid om aan te leren in een intieme relatie’, stelt Sandra De Clercq. ‘Inzicht in de drie basisinstincten en de bijbehorende liefdestaal, helpt daarbij.’ Pas daarna volgt een al even belangrijke stap: toenadering zoeken tot de behoefte van de partner. Wat heeft de ander nodig van jou om zich meer geliefd, gezien, gehoord te voelen? En in hoeverre kan jij daaraan tegemoetkomen, in grote of kleine handelingen? Dat kan gaan van een liefdevol berichtje tijdens de pauze op het werk (seksueel instinct) tot sneller reageren op uitnodigingen van vrienden (sociaal) of meer vertrouwen schenken bij het afwerken van een klus (zelfbehoud).

‘Cruciaal daarbij is dat je ten volle beseft wat de andere instincten je kunnen opleveren’, merkt Sandra De Clercq nog op. ‘Maak een lijstje met welk aspect van een van de andere instincten je zou willen integreren en ga dan stap voor stap te werk. Je kan niet ineens de ander “worden” en dat hoeft ook niet. Ieder mens vertrekt nog altijd vanuit wat hij of zij belangrijk vindt om te zijn, te ervaren of neer te zetten in dit leven. Dat noemen we je kernwaarde. Je zelfwaarde en je relatie zullen groeien naarmate je trouw blijft aan wie je werkelijk bent én ook kan leren van de ander.’

 

Meer lezen?

Begrijp me dan toch! Handboek voor sterkere, liefdevolle relaties van Sandra De Clercq (Manteau, 2019)

 

Zo herken je je basisinstinct

 

Zelfbehoudend instinct: nadruk op autonomie

• Grootste angsten: leven in onzekerheid, armoede, slechte gezondheid, gevaar of verlies van autonomie. Koude, vermoeidheid en honger worden als bedreigingen gezien.
• Een intense behoefte aan zekerheid, veiligheid, stabiliteit en zelfstandigheid.
• De focus ligt op jezelf en je gezin, met je nest als territorium dat bewaakt moet.
• Diepste verlangen: zich weten te redden, zonder hulp of afhankelijkheid van anderen.
• Grootste kracht: zelfzorg (voedsel, slaap, financiën, enzovoort).
• Moeilijk: overgave aan de liefde.

 

Seksueel instinct: nadruk op verbinding

• Grootste angsten: je partner onwaardig zijn, een relatie loslaten, disconnectie, onvolledig zijn en verlies van aantrekkingskracht.
• Een intense behoefte aan intimiteit.
• De focus ligt op je geliefde(n) en de intieme wereld die je samen bouwt.
• Diepste verlangen: die andere helft vinden, die jou heel maakt.
• Grootste kracht: passie, betovering, creativiteit en speelsheid.
• Gevaar: overmatig aanpassen aan de partner.
• Ultieme wapen: oogcontact en aantrekkelijkheid.

 

Sociaal instinct: nadruk op groepscohesie

• Grootste angsten: eenzaamheid, een lage rang in de groep of gemeenschap, falen, verstoten worden, minderwaardigheid en afzondering.
• Een intense behoefte om veiligheid te vinden in de groep.
• De focus ligt op de anderen en de grotere wereld.
• Diepste verlangen: erbij horen.
• Grootste kracht: het netwerk.
• Gevaar: over-identificatie met de groep.
• Ultieme wapen: populariteit en dienstbaarheid.

 

Uit: Begrijp me dan toch!, Sandra De Clercq

 

Leer elkaars liefdestaal

 

Je relatie verstevigen, betekent bewust nieuwe neurale paden aanleggen in je brein. Je inleven in het basisinstinct van de ander dus.

 

• Blijf nieuwsgierig. Ga er niet van uit dat je de ander kent en weet hoe hij of zij denkt.
• Vertrek vanuit een positief beeld over je partner en gezinsleden.
• Leer patronen herkennen zodat je de schuldvraag overstijgt.
• Leer elkaars liefdestaal: bespreek met elkaar wat je niet fijn vindt en wat je nodig hebt.
• Reageer nooit als je nog te emotioneel bent, dan is je peuterbrein aan het werk.
• Leer constructief praten over weerkerende patronen en zie je eigen aandeel daarin.
• Kritiek is dodelijk, leer opbouwende feedback geven aan elkaar.
• Accepteer je geliefde zoals deze is en bespreek vooral hoe je elkaars behoeften beter kan begrijpen en invullen op gedragsniveau.
• Neem initiatief om je liefde te tonen.
• Elk instinct heeft kwaliteiten, wil die ook leren en integreren.

 

Uit: Begrijp me dan toch!, Sandra De Clercq