We kennen hem als het goedlachse, sympathieke jurylid van So You Think You Can Dance: de choreograaf Ish Ait Hamou (28). We herontdekken hem als een geëngageerd schrijver en gepassioneerd zoeker. ‘Ik weet wat ik graag doe, maar ik heb nog niet gevonden wat ik hier echt kom doen.’
Tekst Anne Wislez- Foto’s Emmanuel Laurent
Hij kijkt serieus, een denkrimpel tussen zijn ogen. Omdat het leven op dit moment veel stof tot nadenken geeft. Af en toe lacht hij door zijn bedenkingen heen en dan zie je de zachtheid in zijn ogen, het warme enthousiasme van de man die we kennen van tv. Maar dan verzinkt hij weer in de bedachtzame filosoof, de denker van Rodin. En wat een gedachten gaan er door dat hoofd. Gedachten die raken, die steken, die roeren en ontroeren. Confronterend en hartverwarmend tegelijk. Zoals ook zijn intrigerende personages in zijn laatste boek, Cécile. Een boek over een bijzondere jongen Djibril, die door ongelukkige toevalligheden op een migratieboot wordt gezet en zo een heel nieuw leven tegemoet gaat.
Je personages zijn stuk voor stuk bijzonder opmerkzaam en fijngevoelig, en tegelijk hebben ze eelt op hun ziel. Is dat een weerspiegeling van jezelf?
Ish Ait Hamou: ‘Ja, zoals mijn hoofdpersonage naar het leven en naar mensen kijkt, zo kijk ik zelf ook. Ik ben een waarnemer, ik ontleed graag dingen. Ik heb details altijd belangrijk gevonden. Details bepalen ook of ik iets doe of niet. Als de details niet uitkomen zoals ik wil dat ze uitkomen dan doe ik het niet. Alles moet kloppen. Want hoe klein de dingen ook zijn, ze hebben invloed op je. Tegelijkertijd vertegenwoordigen de personages die ik heb uitgewerkt – zeker het hoofdpersonage Djibril – niet iets wat ik ben maar eerder iets waar ik naar streef. Of iemand die ik zou kunnen zijn, in het diepst van mezelf. Als ik alle lagen van de maatschappij, de invloed van school, al mijn littekens … zou weghalen en de essentie zou overhouden dan zou hij die essentie zijn.’
Wat houdt die essentie in?
Ish: ‘Djibril blijft het goede zien in mensen en in het leven. Wie of wat hij ook ontmoet, hij haalt er op de een of andere manier iets uit. Alle personages hebben iets waardevols in zich, maar dat komt omdat ze eigenlijk een weerspiegeling zijn van hoe hij naar hen kijkt. Hij ziet die kwaliteiten in hen. Als je in een nors persoon het mooie ziet en dus positief reageert op hem dan bepaalt de ander niet hoe jij reageert maar bepaal je dat zelf. Dat probeer ik ook te doen, maar net zo goed faal ik erin. De essentie van mens zijn is telkens weer een bepaalde samenhorigheid zoeken tussen jezelf en de ander. Djibril is die essentie niet vergeten. Hij doet het niet bewust, voor hem is dat iets natuurlijks. Hij zal ook altijd eerder zien wat hij niét heeft kunnen doen voor iemand dan wat hij wél gedaan heeft. Terwijl wij juist vaak het omgekeerde doen: we troosten onszelf dikwijls met dat beetje dat we wél hebben gedaan. Neem nu de situatie met de vluchtelingen. Je zet iets op Facebook en dat is dan je bijdrage. Of je geeft een paar spullen weg. Dat troost je, dat neemt een stuk van je schuldgevoel weg. Maar wat zou een persoon als Djibril doen? Wat zou hij zeggen? Dat probeer ik te achterhalen door op zoek te gaan naar hem. En ik zie dan dat hij dingen doet en zegt waar ik dikwijls de kracht niet voor zou hebben.’
‘Met schrijven heb ik nog niet gevonden wat ik echt in dit leven te doen heb. Daar ben ik naar op zoek’
Cécile in je boek is iemand die zoekt naar authenticiteit, schrijf je. Jij ook?
Ish: ‘Ja, dat is mijn queeste, mijn zoektocht. Niet zozeer in termen van een product, een authentiek boek bijvoorbeeld. Het gaat me meer om het zoeken naar een authentieke levenswijze. Ik voel vaak hoe ik meegesleurd word door de stroom van onze huidige maatschappij. Die dicteert op een of andere manier wat ik moet doen, wat ik moet denken. Daar zit ik mee. Als ik ’s avonds in bed lig zijn dat de vragen die me bezighouden: waar ben ik eigenlijk mee bezig? Waar wijk ik af van een essentie? Wat heb ik gedaan vandaag? Echt gedaan, voor een ander? Ik heb zo lang alles goedgepraat in mezelf. Dat wil ik niet meer. Ik wil heel eerlijk zijn naar mezelf toe. Wat is mijn bijdrage geweest vandaag? Wat is onze bijdrage, van ons allemaal? Niemand is echt gelukkig en iedereen wil het anders. Maar wat doén we ervoor?’
Worden we te sterk bepaald door onze omgeving?
Ish: ‘Ja, enorm. Ik heb het gevoel dat we verdoofd worden, door de schermen, de computers, tv … Je wilt zoveel doen maar alles wat je zou kunnen doen, alle energie die je hebt om werkelijk iets te veranderen, verliest zich in een scherm. Je geeft je mening, je post iets, zodat het lijkt alsof je je steentje hebt bijgedragen. En wat verandert het écht? Niks. Ik spreek nu puur voor mezelf maar ik denk dat veel mensen zich erin zullen herkennen. Weet je, gisterenavond kon ik niet slapen en ben ik gaan schrijven. Over wat ik werkelijk diep vanbinnen voel. Als je baby bent is je ontevredenheid zo expressief. Je huilt en maakt lawaai tot je krijgt wat je nodig hebt. Hoe ouder je wordt, hoe meer die ontevredenheid gedoofd wordt. Alles wat ik op de social media zie en lees vertaalt zich niet in de wereld rond mij. Wat betekent dat, denk ik dan? Achter ons scherm, thuis, afgeschermd van de samenleving, laten we horen wat we denken. Maar het moment dat we de deur opentrekken en naar buiten stappen gebeurt er iets met ons: we komen weer in die stroom terecht en zwijgen. Dat zijn dingen die me momenteel bezighouden. Zoeken naar authenticiteit is zoeken naar je eigen mening, los van alles wat je ooit geleerd is. Wat voel jij? Wat denk jij? Ook al sta je helemaal alleen met je mening. En dan de vraag: wat ga je daar nu mee doen?’
Een boek schrijven, bijvoorbeeld. Schrijf je vooral voor jezelf?
Ish: ‘Ja, maar ook voor anderen. Omdat ik iets wil vertellen. Het is een beetje zoals je na het zien van een goede film aan je vrienden zegt dat ze die absoluut moeten gaan bekijken. Met Djibril denk ik: ik heb een prachtige persoon leren kennen en zou willen dat je hem ontmoet. Omdat ik denk dat je ook iets aan hem zou kunnen hebben. Ik heb met boeken schrijven wel gevonden wat ik graag doe, maar daarmee heb ik nog niet gevonden wat ik echt in dit leven te doen heb. Daar ben ik naar op zoek. Er ontbreekt iets. Schrijven helpt me wel in mijn zoektocht, omdat het een deel van mijn onbewuste denken op papier zet, zodat ik het kan lezen. Maar ik heb niet het gevoel dat ik met een boek iets essentieels kan veranderen.’
Hoe was je thuissituatie, het gezin waar je uit voortkomt?
Ish: ‘Mijn moeder is altijd heel belangrijk voor me geweest. Ik ben de jongste en ben eigenlijk nog altijd haar baby. In ons geloof is de moeder de belangrijkste figuur. Zij leert ons wat onvoorwaardelijke liefde is. Ze is de eerste persoon voor wie je alles moet doen, net zoals zij alles voor jou doet. Mijn moeder is liefdevol, zorgzaam, beschermend, zet haar kinderen op de eerste plaats, ze blijft je graag zien zelfs als ze niks terugkrijgt. Het archetype van de moeder. Ik heb veel geleerd van mijn beide ouders. Ik zie het belang van beiden in: mijn moeders liefde, mijn vaders duidelijkheid en strengheid. Tussen ons twaalf en achttien jaar moest hij een beetje de bad cop spelen. Ik snap dat, en later verandert dat ook weer. Verder heb ik twee oudere broers en één oudere zus. Ik heb veel geleerd uit het traject dat zij hebben afgelegd. Door naar hen te kijken wist ik: als je dit doet, gebeurt er dat. Ik stel weinig vragen maar ik observeer. Als ik iemand een keuze zie maken denk ik: waarom doet hij dat zo? Wat zou ik doen? Ik kan niet alles zelf ervaren maar ik kan wel iets leren uit iemand anders’ ervaring. Ik leer over mezelf via de ander.’
Je hebt anderen dus nodig?
Ish: ‘Altijd gehad. Van kleins af aan. Niet zozeer om mijn hand vast te houden maar als inspiratie voor mezelf. Ook om mezelf te begrijpen. De ander ontmoeten is je kwetsbaar opstellen, omdat het een uitnodiging is om jezelf te durven zijn. Dat kan je gemakkelijker bij iemand die je al lang kent. Bij een echte vriend. Maar ook daar kan je je weer afvragen: wat is vriendschap? Je kan afgaan op wat de beeldvorming erover vertelt, of je kan het voor jezelf doorgronden: wat houdt het in voor mij? Gaat het om samen praten en plezier maken? Of gaat het er ook om dat je je vriend confronteert als hij iets doet wat je niet oké vindt? Wat betekent het voor mij en durf ik daarnaar te handelen? Voor mij betekent vriendschap een bijdrage leveren om de ander de beste versie van zichzelf te laten zijn.’
Als jurylid kom je respectvol, menselijk, warm en genuanceerd over. Je kan kritisch zijn, maar opbouwend. Een goede ‘vriend’, lijkt me.
Ish: ‘Eigenlijk zou dat niet eens een compliment mogen zijn, die eigenschappen zouden in het basispakket van een mens moeten horen. Ik probeer me niet langer te vergelijken met “de samenleving” – en dan bedoel ik geen mensen maar de algemene mentaliteit, de sfeer die er hangt. Vergelijk je je daarmee dan kom je er altijd als winnaar uit. “Vergeleken met de norm doe ik het niet slecht.” Maar als je je vergelijkt met een lage maatstaf word je niet uitgedaagd om meer van jezelf te geven. Dat zijn dingen die ik pas de laatste weken ben gaan inzien.’
Heb je je dat soort vragen altijd gesteld?
Ish: ‘Nee. Voor ik naar Marokko trok, om het dorp van mijn vader te leren kennen voor ik aan Cécile begon, worstelde ik eigenlijk niet zo met mezelf. Het is pas toen we het boek op de markt brachten en ik na een paar weken de reacties van lezers kreeg dat het begon. Ik las wat mensen ervan vonden. Ik las waar zij mee worstelden en wat het verhaal – of een personage, of één zin – met hen gedaan had. En ik begon in hun reacties te zien dat we eigenlijk allemaal dezelfde problemen hebben. We zijn het contact met onszelf, met een essentie verloren. We zouden zoveel voor elkaar kunnen betekenen en toch staan we zo alleen. Het ergste is dat ik gruwel bij het idee dat mensen mijn woorden zouden lezen als een cliché. Alleen het feit al dat het een cliché, een ideologie, is geworden, terwijl het een essentie is, zegt al alles over waar we nu staan. We zijn ergens van afgeweken en we laten dat gebeuren. Omdat het gemakkelijker is. Ertegen ingaan vraagt veel moed, veel lef. Op een gegeven moment kon ik de signeersessies voor mijn boek niet meer aan. Het was te zwaar, ik werd er droevig van. Dat idee dat iedereen hetzelfde voelt, dat iedereen vastzit en iets wil doen maar zich machteloos voelt. Alsof we allemaal hetzelfde willen …’
Is dat niet ook mooi?
Ish: ‘Het is supermooi. Het is ontroerend. Maar misschien is het wel juist die ontroering die maakte dat het zo zwaar werd. Het besef is zo groot. Dat besef van verlies: wat zijn we toch kwijtgeraakt in ons? Hoe konden we dat verliezen? Zo’n spijt, zulke regrets …’
‘Ik ben een waarnemer, ik ontleed graag dingen. Want hoe klein de dingen ook zijn, ze hebben invloed op je’
Dus je hebt eigenlijk pas na de druk ontdekt wàt je werkelijk in je boek verteld had?
Ish: ‘Ja, door wat het teweeg heeft gebracht. Het gevoel achteraf was helemaal anders dan toen ik het boek wilde schrijven. Ik was toen gewoon blij dat ik een leuke plot had, een creatief idee. Het is pas toen ik ben beginnen reizen dat ik Djibril ontmoet heb in mijn hoofd. Er is toen iets in me gebeurd, door de natuur in het zuiden van Marokko, door de mensen daar, de sfeer, de mentaliteit die daar heerste.’
Een confrontatie met hoe anders een mens zou kunnen denken?
Ish: ‘Ja. Neem nu de manier waarop Djibril over zijn grote broer denkt. Eigenlijk is het de schuld van zijn broer dat hem zoveel ellende overkomt. Hij zou hem de schuld kunnen geven, maar op geen enkel moment denkt hij slecht over zijn broer. We zijn allemaal slachtoffer van iemands keuze of invloed. En we koesteren dan dark feelings tegenover de ander. Waarom? Omdat het ons helpt om ons eigen falen goed te praten: het is zijn schuld. Ik had hier niet gezeten als hij niet … Nee. In welke situatie je ook bent, je kan altijd de beste versie van jezelf geven. En je kan er positief uitkomen. Djibril neemt verantwoordelijkheid voor zichzelf. Hij zoekt naar zichzelf, zonder excuses. Het doet me denken aan een aantal artikels die ik onlangs las over de vluchtelingen in Calais. De organisaties zeiden: het heeft geen zin om ernaartoe te gaan, er zijn genoeg kleren, tenten enzovoort. Dan denk ik: dit is het grootste voorbeeld van hoe we niet meer in contact zijn met onszelf. Hoe onlogisch, hoe maatschappelijk georganiseerd moet je zijn om zoiets te zeggen? Natuurlijk heeft het zin dat mensen naar Calais gaan. Je kan daar met de vluchtelingen praten, bij hen zitten, met hen eten, voetbal spelen met de kleintjes. Er is zoveel te doen! Het gaat niet alleen om materiaal en tenten. Ook al snap ik dat de opmerking bedoeld was om de organisatie niet te storen. Maar dat mag toch nooit belangrijker zijn dan pure menselijkheid? En hoe nemen wij dat dan op: ah, zie, ik moet niet gaan. Ik wou gaan, hoor, maar ze zeiden dat het geen zin had. Waarom laten we ons tegenhouden? Maakt niet uit dat ze zeggen dat je daar niks kan doen, denk ik nu. Als jij voelt dat je er moet zijn, gá dan gewoon.’
Mijlpalen
Hiphopspecialist Ish Ait Hamou kreeg het dansvirus te pakken op zijn dertiende. Samen met een paar vrienden zocht hij creatieve uitwegen om hun talent en passie verder te ontwikkelen. Hij wilde de beste worden en zijn enorme gedrevenheid tekende hem niet alleen, maar leverde hem ook mooie opdrachten op: op zijn achttiende kreeg hij zijn eerste grote opdracht als choreograaf in Duitsland voor Adidas. Later verzorgde hij ook de choreografie voor Idool België. Hij toerde met de Duitse zangeres Sarah Connor door haar thuisland en daarna jarenlang door Europa en Azië met de Turks-Belgische zangeres Hadise.
Voor hij gevraagd werd in de jury van So You Think You Can Dance was hij er drie seizoenen lang choreograaf. De laatste jaren toont Ish zich van een heel andere kant door de regie van kortfilms, en als schrijver met zijn boeken Hard Hart (2014) en Cécile (2015). Op dit moment broedt Ish op een volgend boek, over een jonge man die in een ziekenhuis leeft en the five stages of grief
De helden van Ish
Malcolm X: ‘Voor mij is hij een voorbeeld van iemand die op zoek is gegaan naar zijn eigen mening en daar iets mee gedaan heeft. Hij was een ex-pooier en heeft in de gevangenis gezeten omwille van drugs, waar hij Nation of Islam heeft leren kennen. Een organisatie waarin hij heel actief is geweest en waarmee hij jaren later heeft gebroken, omdat hij voelde dat hij zijn boodschap op een andere manier te brengen had. Hij ervaarde de druk van zijn omgeving om het op de oude, agressieve manier te blijven doen en is uiteindelijk doodgeschoten, juist omdat hij zijn eigen weg ging.’
Malala Yousafzai: ‘Zij is een Pakistaanse activiste die strijdt voor scholing van meisjes en vrouwen en de jongste Nobelprijswinnares ooit. Ook zij werd beschoten omwille van haar publieke activisme, wat ze gelukkig overleefde. Ik bewonder haar omdat ze haar stem durft te gebruiken en risico’s durft te nemen voor datgene wat zij onrechtvaardig vindt. Ze heeft gevonden wat haar bijdrage is aan de wereld. Ik heb deze week de documentaire gezien van haar leven. Heel inspirerend.’
Mijn ouders: ‘Mijn vader en moeder, en dat voor redenen die jullie waarschijnlijk nooit zullen weten. Ze leerden me de belangrijkste en meest langdurige les die ik ooit heb gekregen. Die over liefde, al 28 jaar ben ik hun student.
