‘Het is belangrijk dus ik doe het gratis’
Verplicht vrijwilligerswerk?
Als vrijwilligerswerk een win-win betekent voor zowel vrijwilliger als samenleving, is het dan geen idee om het te stimuleren en faciliteren? In sommige scholen worden jongeren bijvoorbeeld al aangemoedigd om sociale stages te ondernemen ter ontwikkeling van hun burgerschap. Maar gestimuleerd of zelfs verplicht vrijwilligerswerk draagt natuurlijk een tegenstelling in zich. ‘De betekenis en de waarde van vrijwilligerswerk hangt uiteraard samen met de voorwaarde dat het vrijwillig gedaan wordt,’ zegt Katrien Schaubroeck. ‘Hoewel sociale stages op school, re-integratie van ex-gedetineerden via verplichte burgerdienst en alternatieve straffen op zich allemaal waardevol zijn, zou ik het misleidend vinden om dit gelijk te stellen met vrijwilligerswerk. Ik vraag me trouwens af of het al aangetoond is dat verplichte sociale stages op school mensen ertoe aanzetten om later vrijwillig sociaal engagement aan te gaan. Het zou ook net contraproductief kunnen zijn.’
Een ander positief neveneffect: van vrijwilligerswerk wordt ook vaak gedacht dat het de sociale cohesie versterkt en als dusdanig een samenleving beter maakt. Volgens socioloog Robert Putnam vormt dit soort engagement een noodzakelijk ingrediënt voor een gezonde democratie, omdat het bijdraagt tot het sociaal kapitaal van een samenleving. ‘Maar opnieuw moeten we hier voorzichtig zijn met het leggen van verbanden’, wijst Schaubroeck erop. ‘Zeker als je op individueel niveau gaat kijken, is er geen statistisch relevant verband tussen het doen van vrijwilligerswerk en het koesteren van democratische waarden. Kijk maar naar de Verenigde Staten: daar doen relatief gezien meer mensen aan vrijwilligerswerk dan in Vlaanderen. Betekent dat dat de Amerikaanse samenleving beter, warmer, meer samenhorig is? Of betekent het dat de overheid er wel heel erg veel aan burgerinitiatief overlaat?’
Helden met grenzen
Katrien Schaubroeck is zelf bezorgd om twee valkuilen die inherent zijn aan het vrijwilligerswerk: ‘Om te beginnen is het niet makkelijk om dit engagement goed af te bakenen, zodat je als vrijwilliger het risico loopt om overbevraagd te worden. Vrijwilligers worstelen wel vaker met het grenzen stellen aan hun engagement. Goed voor jezelf zorgen, en een gezonde balans vinden tussen job, gezin, vrienden en vrijwilligerswerk, is echter van cruciaal belang. Dat lijkt me een belangrijk aandachtspunt waarbij ook vrijwilligersorganisaties hun leden kunnen helpen. Een tweede valkuil zie ik in het willen meten van de effecten van vrijwilligerswerk om de waarde ervan te bepalen. Over het algemeen ben ik nogal beducht voor deze middel-doel-logica die tegenwoordig overal om zich heen grijpt, en ik ben het al helemaal wanneer we over het vrijwilligerswerk spreken: een economische winstlogica staat daar haaks op. Vrijwilligers geloven in de maakbaarheid van de samenleving, in de oplosbaarheid van problemen, in het belang van solidariteit. Deze houding lijkt mij de waarde die we moeten koesteren, nog los van de mooie dingen waar het engagement mogelijk toe leidt.’
Bart Wolput van Give a Day vult aan. Hij stelt vast dat sommige organisaties niet mee evolueren, zodat hun vrijwilligerspool veroudert en jongere mensen afhaken. In het ergste geval behandelen organisaties vrijwilligers als goedkope werkkrachten. Hij pleit ervoor om vrijwilligers net als helden te zien én te behandelen: ‘De vrijwilliger zelf staat centraal. Zijn of haar persoonlijke groei, zijn engagement, zijn wensen. Met zo’n aanpak zullen mensen – en bij uitstek jongeren – zich harder inzetten en zich meer thuis voelen. Vrijwilligers zijn veel meer dan voordelige werkkrachten, ze zijn mensen met geweldige ideeën, een groot hart en veel goesting. Daarom moet je ze meer eigenaarschap durven geven en ze ook initiatief laten nemen. Met Give a Day willen we helpen het vrijwilligersbeleid te verbreden en te moderniseren, en de vrijwilligers te inspireren. Ook door hun omgeving er warm voor te maken: de school, de gemeente, de werkgevers …. We willen vrijwilligerswerk injecteren in het DNA van onze maatschappij. Maar dat kan enkel als je de vrijwilliger ook waardeert voor zijn mooie werk, en ruimte geeft om persoonlijk te groeien.’
Meer weten, meer lezen?
Opgeruimd leven. Roadmap naar tijd en balans, Eva Brumagne (Van Halewyck, 2017)
Gewone helden. Een kleine ethiek van het vrijwilligerswerk, Katrien Schaubroeck (te verkrijgen via www.domovlaanderen.be, 2016)
Het vrijwilligerswerk in België. Kerncijfers, Koning Bouwewijnstichting (2015).
