Iedereen freelance?

Meer dan 160.000 Vlamingen werken vandaag als zelfstandige, een stijging van maar liefst 30% in vier jaar tijd. Waar komt die trend vandaan? En wat doet dat met een mens?

Tekst Katrien Elen

‘Freelance werken is iets van het laatste decennium’, zegt trendwatcher Stefaan Vandist, trendwatcher. Voor de oorsprong van de trend kijkt hij zowel naar de werkgevers- als naar de werknemerskant. Bij de werkgevers zijn de steeds hogere loonkosten de voornaamste drijfveer. Door met freelancers te werken kunnen ze flexibel manoeuvreren, ad hoc beroep doen op extra krachten en samenwerkingen op elk moment stopzetten. Femke Gebruers (37), freelance tekstschrijver, kon dit aan den lijve ondervinden. Net als 12% van de freelancers is zij zelfstandige in bijberoep: ‘Mijn vorige werkgever heeft mij ontslagen bij een reorganisatie. Mijn job zou vanaf dan door een freelancer worden ingevuld. Ook al snap ik dat dit een kwestie is van budgetten, toch komt dit hard aan als je ergens tien jaar hebt gewerkt. Mede om hierop te kunnen inspelen in de toekomst, freelance ik nu in bijberoep.’ Hoewel Gebruers ondertussen graag freelancet, zou – volgens een enquête van SD Worx en de Antwerp Management School – 15% van de freelancers tot dit statuut ‘gedwongen’ zijn om een job te vinden. In bepaalde gevallen – wanneer iemand freelancet voor slechts één opdrachtgever en functioneert als een gewone werknemer – gaat het zelfs om sociale fraude: het zogenaamde schijnzelfstandigenstatuut.

Worden wie je wil

Ook student en guerillamarketeer Alexander Lodeweyckx (23) merkt dat bedrijven hem het liefst als freelancer inschakelen, maar ervaart dit dan weer als positief: ‘Marketing verandert zo snel dat bedrijven vaak op zoek zijn naar een verfrissende kijk op de zaak. Ze moeten weten wat er leeft en daarvoor steken ze hun licht op bij verschillende freelancers, eerder dan bij vaste krachten.’ ‘Freelancers geven zulke goede resultaten,’ zegt Vandist, ‘dat bedrijven tegenwoordig zelfs plekken bij coworking spaces huren om de creativiteit van hun personeel te stimuleren. Blijkbaar is deze manier van werken heel productief.’ Ook Alexander ruilde onlangs zijn werkplek in een koffiebar in voor een coworking space: ‘Zo inspirerend! Ik leer veel meer van de freelance community dan tijdens mijn opleiding business management.’

 

Aan werknemerszijde sluit freelancen blijkbaar bijzonder goed aan bij de tijdgeest én de mentaliteit van de millennial. Vandist: ‘Millennials zijn opgegroeid met het idee dat ze kunnen worden wie ze willen. Kunnen hoppen van de ene opdracht naar de andere, vinden ze heel aantrekkelijk. Deze generatie heeft een fluïde opvatting van werk en wil zichzelf levenslang ontplooien. De creatieve energie die dat losmaakt, komt de kwaliteit van hun werk bovendien ten goede.’ Femke kan zich wel herkennen in freelancen om het leven te leiden dat aansluit bij haar behoeften: ‘Ik heb veel huisdieren. Doordat ik vaak van thuis werk, hebben zij altijd gezelschap. Ook kan ik ervoor kiezen om overdag, als de zon schijnt, met mijn honden te gaan wandelen en dan ‘s avonds wat langer door te werken. Ik probeer dus een ritme aan te houden dat bij mij past.’ ‘Eerst werken en dan ontspannen, is een concept dat bij de jonge generatie heeft afgedaan’, reageert Vandist hierop. ‘Ze zoeken niet meer naar een balans maar naar een blend. Leven en werk worden één geheel.’

 

Platformeconomie

Toch gaat freelancen niet altijd van een leien dakje. Volgens Unizo is het vinden van opdrachten en klanten de belangrijkste kopzorg (43%). Vanuit die behoefte ontstonden de laatste jaren verschillende platformen – het ene al met een betere reputatie dan het andere – die freelancers matchen met opdrachtgevers. Martijn Arets, internationaal expert in de platformeconomie: ‘Werken via een platform kan je vergelijken met je hotelkamer verhuren via Booking.com. Je besteedt je marketing en sales – en vaak ook een stukje administratie – uit en betaalt daar een commissie op.’ Op zich is dat best verdedigbaar, maar toch wijst Arets op de gevaren van werken via een platform: ‘Als je volledig afhankelijk bent van een platform voor je inkomen en je iedere klus moet accepteren om niet van de site gegooid te worden, dan sta je onder druk.’ Hierin een evenwicht vinden, hangt volgens Arets vaak samen met het onderscheid tussen platformwerk dat iedereen zou kunnen doen, zoals maaltijden bezorgen, en jobs waarvoor je unieke skills nodig hebt: ‘Die eenvoudige klusjes plaatsen je in een kwetsbare positie. Achter jou staan er tien andere kandidaten klaar. Als je unieke skills hebt, kan je jezelf beter vermarkten via zo’n platform.’ Toch wil hij Deliveroo en consoorten niet zomaar negatief afschilderen: ‘De platformeconomie is heel inclusief. Zo vertelde een jeugdwerker uit een moeilijke buurt me onlangs dat Deliveroo de jongeren in zijn omgeving enorm heeft geholpen. Anders waren ze wellicht in de criminaliteit belandt.’

Maar het blijft opletten als je jezelf lanceert op de platformeconomie. Het lijkt aanlokkelijk om in te gaan op het aanbod, maar je bouwt geen pensioen op, iets waar niet iedereen zich bewust van is. En wat als je met je fiets een ongeluk hebt terwijl je maaltijden levert? Dan betaal je zelf de reparatie van je fiets en ben je mogelijk een tijdje arbeidsongeschikt, zonder loon. Vakbonden durven dan ook wel eens vergelijkingen maken met de tijd van Daens. Is dat dan de welvaartsstaat waarvoor onze voorouders hebben gestreden?

 

Stress en eenzaamheid

Ook het creatieve aspect van freelancen heeft een keerzijde, zegt Vandist: ‘De markt verandert snel, dus je moet mee. Niet iedereen is echter in staat om zichzelf tien keer heruit te vinden. Jonge freelancers pikken heel snel nieuwe dingen op maar wie heeft die energie nog op zijn 45ste?’ Verder moet je als freelancer toch een zelfverzekerde ingesteldheid hebben, vindt Vandist: ‘Je moet veel energie steken in het verkopen van jezelf en je werk. Vooraleer je je boterham verdient, ben je wellicht al een paar keer afgewezen. Daarmee moet je kunnen omgaan.’ Bovendien is er altijd de dreiging: wat als ik ziek word? Veel freelancers hangen vast aan het uurtje-factuurtje verdienmodel en hebben geen passief inkomen als ze niet effectief werken. Met een verzekering gewaarborgd inkomen kan je de beperkte uitkering van de sociale zekerheid wel aanvullen, maar zo’n verzekering kost gemakkelijk 1 000 euro. Onder het motto ‘ik ben toch jong en gezond’ durven starters hierop wel eens te besparen. Voor Femke was die onzekerheid de reden om voorlopig ‘slechts’ in bijberoep te freelancen: ‘Het is een veilige manier om te onderzoeken of het lukt om voldoende opdrachten binnen te halen en of ik het fijn vind.’

 

En als er niet de bezorgdheid is over te weinig werk, dan speelt het omgekeerde wel. Vandist: ‘Passie is positief, maar je kan dat niet uitschakelen. Die worklife blend houdt het risico in dat je maar blijft doorwerken.  Zo is het als eenmansbedrijf vaak moeilijk om echt op vakantie te gaan. De mails en inspiratie blijven binnenkomen. Voor veel freelancers zit hun werk bovendien heel dicht op hun lijf, het is iets wat ze doen met hart en ziel. Net daardoor wordt het ook heel persoonlijk en komt het des te harder aan als het mis gaat.’ Ook Femke beseft hoe moeilijk het is om het juiste evenwicht te vinden: ‘Tegenwoordig werk ik regelmatig meer dan fulltime. Dat was eigenlijk niet de bedoeling. Ik wilde maar voor 80% aan de slag, maar ik durf geen opportuniteiten te laten liggen want misschien is het binnenkort weer te rustig.’

 

Verder kan het soms wel eens eenzaam zijn om te freelancen. Vandist ervaart het zelf als hij een langdurige opdracht heeft gehad bij een klant: ‘Als je een tijdje in zo’n warme familie hebt vertoefd waar ‘s middags samen wordt gegeten en verjaardagen worden gevierd, dan voelt het eenzaam als je naar huis gaat. Zeker na een lezing heb ik dat. Je krijgt twee uur heel veel aandacht, maar na het applaus wandel ik wel op mijn eentje naar de auto.’ Precies om die reden probeert Femke het aantal opdrachtgevers te beperken: ‘Zo kan ik toch een soort van band opbouwen die gelijkaardig is aan die met mijn vaste werkgever.’ Maar soms heeft het dan weer zijn voordelen dat je louter online contact hebt met je opdrachtgever, zegt Arets: ‘Zo ken ik iemand die vertaalwerk deed via een platform terwijl hij met zijn camper van Helsinki naar Portugal reisde. Handig in zo’n geval! Maar evengoed kan het een negatieve impact op je gemoed hebben als je baas geen persoon is maar een computerprogramma en je werk tot in het extreme wordt gemonitord. Sommige platformen nemen om de zoveel tijd een screenshot van je beeldscherm. Daar sta je dan met dat verlangen naar vrijheid.’

 

Freelancen op lange termijn

Hoe blijf je veerkrachtig als freelancer en zorg je ervoor dat je niet opbrandt? Volgens Vandist is zelfzorg de sleutel: ‘Sporten houdt mij mentaal gezond. Daarom heb ik een abonnement op een coworkingruimte waaraan een sportcentrum is verbonden.’ Daarnaast benadrukt hij het belang van vertrouwensbanden met lotgenoten: ‘Je moet allianties smeden zodat je onzekerheden kan absorberen en samen jouw waarden en stem kan versterken.’ In dat soort vaardigheden moeten we onszelf absoluut trainen, vindt Vandist: ‘Internationaal zie ik immers dat vaste contracten en levenslange jobs in onbruik geraken. Tegelijk willen werknemers meer variatie en zijn ze snel op iets uitgekeken. De freelancisering gaat naar mijn aanvoelen dus alleen maar toenemen. We moeten ons hierop mentaal voorbereiden.’ ‘Ook bedrijven hebben hierin een verantwoordelijkheid,’ vult Arets aan: ‘De hr-afdeling kijkt nu op een praktische manier naar die flexibele statuten. Freelancers worden vaak niet als een echt onderdeel van het bedrijf behandeld en dat is een gemiste kans. Toegegeven, soms heb je als bedrijf gewoon even een paar extra handen nodig. Maar voor meer specifieke opdrachten zullen bedrijven freelancers in de toekomst toch op een diepgaande manier moeten betrekken.’

 

 

KADER:

Wanneer ben je een freelancer?

UNIZO definieert een freelancer als ‘een ondernemer zonder personeel die hoofdzakelijk, maar niet uitsluitend in een business-to-business (B2B) context zakelijke diensten verleent en dit op basis van tijdelijke contracten, opdrachten of projecten.’

 

KADER:

Hoe blijf je mentaal gezond als freelancer?

• Gun jezelf vrije tijd, lange weekends en vakantie. Ja, af en toe zal je lange dagen kloppen, maar compenseer dit dan eens door een museumbezoekje of uitgebreide lunch tijdens de week.
• Omring jezelf met lotgenoten. Spreek bijvoorbeeld een keer per maand op vrijdagavond af voor een afterworkdrink om stoom af te laten en ervaringen uit te wisselen.
• Werk je van thuis? Ga dan regelmatig naar buiten. Start de dag bijvoorbeeld met een blokje rond, alsof je echt naar je kantoor stapt. Creëer ook een werkplek, of overweeg om te werken in een coworking space of koffiebar en blijf niet de hele dag in je pyjama zitten.
• Werk je bij de opdrachtgever, zorg er dan voor dat jij in controle blijft over je agenda. Je geniet niet van de sociale voordelen van een gewone werkgever, dus je hebt ook niet dezelfde verplichtingen.
• Vergeet niet waarom je bent beginnen te freelancen en stuur bij als je plots shiften van tien uur draait, bezitterige opdrachtgevers hebt of alleen maar ja hebt gezegd tegen een opdracht voor het geld.
• Heb je niet vrijwillig gekozen om te freelancen (bijvoorbeeld na een reorganisatie), hoed je dan voor uitbuiting. Waak erover dat het wegvallen van de werkzekerheid en bijhorende sociale voordelen goed worden gecompenseerd.