Hoezo, dieren hebben geen gevoelens?
Hilarisch aapjesprotest
Het is alsof we de voorbije decennia van de ene aha-erlebnis in de andere vallen wat de intelligentie van dieren betreft. Waarom blijken dieren nu ineens tot veel meer in staat dan we vroeger dachten? Als je het aan de bekende Nederlands-Amerikaanse primatoloog Frans de Waal vraagt, heeft dat alles te maken met het menselijk oogpunt van waaruit we nog veel te vaak vertrekken om dieren te bestuderen. Als je wil weten of een olifant zichzelf herkent in een spiegel, gebruik dan een spiegel die groot genoeg is, en niet een spiegel op mensenformaat. Klinkt nogal wiedes, maar het was toch die blunder waardoor een reeks spiegeltests bij olifanten de mist ingingen, stipt de Waal aan in zijn nieuwste boek Zijn wij slim genoeg om te weten hoe slim dieren zijn? Toen er een grotere spiegel werd aangedragen, werd meteen duidelijk dat de olifanten zichzelf wel degelijk herkenden. Net zoals dat ondertussen ook het geval is voor dolfijnen en kraaien. Wijzen deze spiegeltests op een vorm van zelfbewustzijn bij dieren? De neurowetenschappers die in 2012 de Cambridge Declaration on Consciousness in Human and non-Human Animals ondertekenden, zijn er alvast van overtuigd. In de Europese Unie worden dieren overigens al sinds 2009 erkend als ‘wezens met gevoel’ in het Verdrag van Lissabon.
Er wordt steeds verder geknabbeld aan de grens tussen mens en dier. Empathie, rechtvaardigheidsgevoel en andere tekenen van moreel besef: typisch voor mensen? Bekijk het hilarische experiment met kapucijneraapjes dat Frans de Waal enkele jaren geleden toonde op een TED-lezing. Twee aapjes, die uit dezelfde leefgroep kwamen en elkaar dus kenden, werden naast elkaar in doorzichtige testkooien gezet. Ze werden beloond als ze een eenvoudig taakje uitvoerden. Eerst kregen ze allebei een stukje komkommer, daarna kreeg eentje druiven in plaats van komkommer. De boze reactie van de aap die zag dat hij naast de – veel zoetere – druif greep, sprak boekdelen: hij gooide de komkommer uit de kooi, begon woest rond te stuiven, en rammelde aan de tralies. ‘Het lijken wel de protesten van Occupy Wall Street, tegen de rijke bankiers’, grapte de Waal nog tijdens de lezing.
Bovendien zijn er ook dieren die ons op sommige vlakken duidelijk overtroeven, en dan hebben we het niet over fysieke vaardigheden als hardlopen of vliegen. Enkele jaren geleden deed Ayumu, een jonge chimpansee uit het Primate Research Institute in Kyoto, de wereld paf staan met zijn fenomenale werkgeheugen. Ayumu maakt deel uit van de groep apen die de Japanse primatoloog Tetsuro Matsuzawa al jaren onderzoekt op hun cognitief vermogen. Matsuzawa vertelde er onlangs nog over in het Brusselse Museum voor Natuurwetenschappen, ter gelegenheid van de opening van de nieuwe expo ‘Apenstreken’. Hij trainde Ayumu onder meer op het herkennen van cijfers. Ayumu bleek ze razendsnel in de juiste volgorde te kunnen zetten op een touchscreen, veel sneller dan universiteitsstudenten tegen wie hij het opnam in memotests.
