Hoeveel ratio zit er in de liefde?

Liefde is een en al emotie. Beweren we maar al te graag. Maar af en toe de emoties opzijzetten en de ratio aanspreken heeft al menige relatie gered. Kunnen we onze relationele beslommeringen dan compleet uitbesteden aan algoritmes, zoals Tinder of andere datingsites dat doen? Dan dat ook weer niet. ‘Zonder dé klik lukt het niet’.

Tekst Sigyn Elst – Foto Shutterstock

‘Samenblijven is een bewuste keuze en die maak ik met mijn hart én met mijn hoofd. In die zin kan de ratio de liefde soms redden: zo van, ik voél nu even niet dat ik van je houd, maar ik wéét het nog wel’ – Katia

‘Wil je de liefde van je leven vinden, volg je gevoel.’ Dat is de manier waarop liefdesverhalen in onze cultuur worden voorgesteld in de literatuur, muziek en films. En toch. ‘Het romantische ideaal nam bij ons pas op grote schaal de overhand in de twintigste eeuw’, zegt Heleen Debruyne, auteur van Vuile Lakens. ‘Voor die tijd waren de meeste huwelijken gebaseerd op praktische samenlevingsvormen. In de hogere klassen waren ze gearrangeerd, kwestie van het bezit in een familie door te geven of te vermeerderen. Vaak verliepen die huwelijken volgens duidelijke afspraken, en dat is niet altijd negatief gebleken.’

Meer en meer blijkt dat het domein van de liefde opnieuw minder afkerig staat tegen inmenging van wat rationaliteit in de vorm van computertechnologie en expertise. Lijstjes met voor- en nadelen, karaktertrekken, uiterlijke kenmerken: voer het allemaal in de computer en een expert bezorgt je een match die mensen er zelfs toe aanzet om als het ware ‘blind’ te trouwen. ‘Soms noemen mensen zo’n match wetenschappelijk, maar dat is het niet, hoor’, zegt relatiedeskundige Rika Ponnet. ‘Beweren dat mensen goed bij elkaar zullen passen op basis van louter zaken zoals politieke overtuiging of opleidingsniveau, slaat nergens op. Het is altijd een veelheid van factoren die bepalend is. Als er uiteindelijk iets tot stand komt, is dat omdat er ook een emotionele connectie is. Subtiele zaken als lichaamstaal, coping strategieën en oogcontact, het speelt allemaal mee. Matching is dus een ruw systeem dat niet sluitend is. Toch merken we dat mensen vandaag een eerste selectie graag vanachter de computer doen. Programma’s als Blind Getrouwdcreëren een soort van verwachtingspatroon rond matching en de impact ervan is niet te onderschatten. Persoonlijk begrijp ik niet hoe je zo’n belangrijk iets in de handen van een ander kan leggen.’ Debruyne beaamt dit maar ziet tegelijk dat het romantische ideaal nog altijd erg leeft. ‘Ook de kandidaten van Blind Getrouwdhebben het geregeld over de “klik” die er toch moet komen. Daar is veel rond te doen.’

Nooit meer liefdesverdriet?

Kunnen rationele overwegingen je relatie helpen verbeteren of zelfs redden? Volgens liefdesfilosoof Jan Drost is een romantische opvatting van de liefde een valse verleider.

Drost bestudeerde al jaren het fenomeen liefde toen hij zelf een relatie van tien jaar op de klippen zag lopen. Over zijn liefdesverdriet schreef hij het boek Als de liefde voorbij is(De Bezige Bij, 2017). Hij meent dat het romantische ideaal berust op een verkeerde denkwijze. Een ideaal kan namelijk geen werkelijkheid worden en is dus onrealistisch. Zo gesteld lijkt dat een redelijk uitgangspunt, maar waarom adviseren we onze kinderen en vrienden dan zo vaak om ‘je gevoel te volgen’ als het op de liefde aankomt? Soms zijn die gevoelens best tegenstrijdig en niet geschikt als richtingaanwijzer, zeker als je niet helemaal ongeschonden uit een vorige relatie bent gekomen. ‘Na een relatie van vier jaar en een breuk die ik niet zag aankomen, ben ik veranderd’, zegt Lukas (22). ‘Mijn vorige relatie begon zoals bij veel jongeren: een mooi meisje zien, aan de praat geraken, voelen dat je op dezelfde golflengte zit, dat je gezien en begrepen wordt en dan, bam, de vonk die in alle hevigheid overspringt. Ik had de breuk echt niet voelen aankomen. Ik was die periode erg gefocust op mijn studie, zij wilde meer en vaker forse emoties voelen, zo bleek. We hadden nochtans al veel plannen voor later. Net dat maakt mij nu erg onzeker. Wat kan ik nog geloven? De onzekerheid heeft me verhard. Ik probeer nu rationeler naar de liefde te kijken.’

Het klinkt logisch om je gevoelens en emoties te willen inbinden na liefdesverdriet. Je verstand lijkt je te zeggen dat je beter beroep doet op de ratio: rustig nadenken, voor en tegen afwegen, geen al te grote risico’s nemen om niet nog eens gekwetst te worden. Maar dreigen we zo ook niet heel veel vreugde mis te lopen? In zijn boek Liefde. Een onmogelijk verlangen(Lannoo, 2014) stelde psychiater Dirk De Wachter dat we een problematische relatie met de liefde aangaan als we haar altijd maar willen begrijpen en analyseren. ‘Het is een kwalijke illusie dat de liefde maakbaar is. Zo knijpen we ze als het ware dood’, stelt De Wachter.

Het totaalplaatje

De liefde over-analyseren is één ding, het bannen van de ratio is nog iets anders. Na een korte rondvraag blijkt dat velen die ratio best op een slimme manier in hun relatie binnensluizen. ‘Zoals ik de liefde ken, zit er in die eerste vonk weinig ratio’, zegt Katia. ‘Maar samenblijven is een bewuste keuze en die maak ik met mijn hart én met mijn hoofd. In die zin kan de ratio de liefde soms redden: ik voél nu even niet dat ik van je houd, maar ik wéét het nog wel.’ Ook Lien vindt dat er meer ratio in liefde zit dan je soms denkt. ‘Op moeilijke momenten – als ik hem even vervelend vind – herinner ik me bewust en rationeel wat het totaalplaatje is. Hoe ik bij hem de warme geborgenheid voel en niet die verscheurende en destructieve rollercoaster van emoties – he-loves-me-he-loves-me-not– die ik in vorige relaties heb ervaren. Even bewust afstand nemen helpt om te beseffen dat het fundamenteel goed zit, en je sommige minpuntjes of praktische onnozelheden zoals rondslingerende sokken, dat niet mag laten dwarsbomen.’ Ook Sofie heeft het over een ‘helikopterperspectief’ dat nuttig blijkt om even afstand te nemen en jezelf te observeren als je emoties of irrationaliteit de bovenhand nemen. ‘Soms weet je zelf ook wel dat je niet op de huidige situatie of persoon reageert maar op iets dat in het verleden is voorgevallen, zoals bijvoorbeeld een afwijzing. Middels ratio kan je jezelf vertellen wat er echt aan de hand is, je emoties tot rust brengen en zo de liefde helpen.’

Andrea en haar vriend botsen soms op angsten en het rationele verstand helpt dan om elkaar daarop te wijzen. ‘Zijn bindingsangst doet hem de relatie al eens in vraag stellen. Omgekeerd raakt zijn twijfel bij mij mijn verlatingsangst waardoor ik soms overdreven emotioneel kan reageren. Vroeger heb ik momenten gehad van paniek, kwaadheid en verdriet. Nu ik weet waar dit vandaan komt, kan ik het veel gemakkelijker nuanceren.’

‘Eigenlijk is wat deze mensen hier allemaal opsommen geen rationaliseren maar mentaliseren’, verduidelijkt Ponnet.

‘Rationaliseren ontstaat als mensen angstig worden en daarom meer op hun ratio gaan vertrouwen. Dat is vaak destructief voor een relatie. Je duwt bepaalde gevoelens weg, gaat erboven staan en louter vanuit je hoofd de dingen benaderen terwijl je je gevoelens minimaliseert. Bij een ruzie stel je dan vaak meteen de hele relatie in vraag. Mentaliseren is een heel andere benadering: juist vanuit je bewustzijn ga je je gevoelens kaderen en er betekenis aan geven. Het vertrekt ook wel vanuit je hoofd maar er komt een veel breder bewustzijn en ook emotie bij kijken. Je durft af te dalen in jezelf, wat leidt tot een totaalervaring en een veilig gevoel. Niet iedereen kan dat. In therapie leren we mensen hoe je het aanpakt. Zo zullen ze zichzelf tot rust kunnen brengen, paniek vermijden en vooral zich een beeld blijven vormen van de verbondenheid met hun partner, ook al zit het er even bovenhands op.’

Tinder & co

Wat als je de liefde van je leven nog moet vinden? Anno 2018 gebeurt die zoektocht steeds vaker vanachter het schermpje van je smartphone. Tinder alleen heeft wereldwijd 50 miljoen gebruikers en maakt elke dag 12 miljoen matches. Ook in België is de datingapp met meer dan 300.000 swipersde grootste van het land. ‘Veel mensen vinden Tinder onromantisch. Ik vind Tinder juist heel romantisch’, schrijft Drost in Als de liefde voorbijis. ‘Tinder is een soort romantiek 2.0. Het is een medium dat uitnodigt tot een hyperkritische houding waarin het draait om mijn behoeften, mijn eisen en mijn ideaalplaatje.’

‘Echte liefde vinden via Tinder is absoluut mogelijk’, denkt winkelzaakvoerster Liesbet. ‘Op dit moment hebben wij twee personeelsleden die er kort na elkaar een goed lief hebben gevonden. Ze zien er allebei smoorverliefd uit.’

Als we liefdesfilosoof Drost mogen geloven, wordt het samen verwijderen van de Tinderapp op je telefoon zelfs een van dé liefdesrituelen van de eenentwintigste eeuw. Bram (52) heeft zo zijn twijfels. Zijn zoon en verschillende van diens vrienden hebben een profiel op Tinder geplaatst en hij ziet ze geregeld swipen – en grapjes maken. ‘Mij lijkt zo’n app echt geen betrouwbare bron om je toekomstige te vinden. Ik vind het een kille en rationele vorm om liefde te benaderen, een beetje zoals het gearrangeerde huwelijk van weleer. Je kijkt eerst en vooral of een aantal voorwaarden vervuld zijn.’

‘Tinder is als een groot café dat altijd open is. Het is in die zin een meer gerationaliseerde vorm van daten omdat de actieradius groter is en je dus uit een rijkere vijver kan vissen’, zegt Debruyne. ‘Maar ik zou niet durven zeggen dat het doet denken aan een gearrangeerd huwelijk. Dat gaat wel op voor Blind Getrouwdof voor datingsites waar je gekoppeld wordt op basis van gegevens die de computer met elkaar vergelijkt. Ik zit altijd met grote ogen te kijken als mensen zeggen dat ze oprecht geloven dat zo’n computermatch meer kans geeft op slagen. Studies hebben aangetoond dat dit niet het geval is.’

‘Natuurlijk kan je veel beter gewoon op café gaan om iemand goed te leren kennen’, zegt Ponnet. ‘Het allerbelangrijkste is om je ontvankelijk op te stellen en het totaalplaatje te zien. Dat gaat niet als je enkel met een checklist bezig bent. Er is bij mensen geen opsplitsing tussen hoofd en gevoelens, zo zitten onze hersenen nu eenmaal niet in elkaar.’