Wie zit er in over de toekomst?

‘Eigenlijk weet iedereen al veertig jaar dat we economisch en ecologisch op een onhoudbare koers zitten. Maar we hebben de neiging het te ontkennen. Net zoals we confrontaties in ons privéleven liever uit de weg gaan’ – Dirk Barrez, journalist

We doen allemaal mee – NOT

Van Leonardo Di Caprio met zijn project Before the Flood, over de thuisbatterij Powerwall van Elon Musk, tot alle enthousiastelingen in dit dossier: er zijn tal van mensen met activistische of innoverende initiatieven die helpen om het leven in de 21^ste eeuw en daarna volhoudbaar te maken. Maar ook al inspireren ze jou misschien om een duurzame verandering in je leven aan te brengen, spijtig genoeg moeten we anno 2017 vaststellen dat de grote collectieve beweging vooralsnog wegblijft. Ook in media en politiek wordt de urgency van het thema nog altijd opvallend genegeerd. Systemisch verandert er qua duurzame aanpak niet veel.Waarom? “Eigenlijk weet iedereen al veertig jaar dat we economisch en ecologisch op een onhoudbare koers zitten. Maar als politiek, als samenleving hebben we het al die tijd ontkend”, zegt Dirk Barrez. “Mensen hebben blijkbaar de neiging om een toekomst die een zekere moeilijkheid en uitdaging inhoudt, weg te duwen. We willen niet weten. Net zoals we vaak confrontaties uit de weg gaan in ons persoonlijke leven.”

Alain Van Hiel, professor sociale psychologie aan de universiteit van Gent, wijt de grote weerstand vooral aan eigenbelang. Mensen kiezen nu eenmaal voor gemak. “Onderzoek heeft uitgewezen dat eigenbelang vaak ten koste gaat van anderen, en ten koste van het collectief – dus op lange termijn ook ten koste van jezelf. Heel concreet: als je onbeperkt vist uit een visvijver, voor eigen profijt, dan doe je tekort aan het algemeen belang. Want bij beperkte visvangst zal de visvijver zich regenereren en bij overdadige visvangst niet meer, waardoor uiteindelijk niemand nog wat heeft. Eigenbelang botst dus meestal met het langetermijndenken.” Het is niet voor niets dat we – ondanks onze beste voornemens – toch maar gauw de auto nemen, goedkope kleding kopen uit Bangladesh, de verwarming een graadje hoger zetten en die lekkere Pink Ladies uit Australië verkiezen boven de gekneusde appelen uit de lokale pluktuin. In de meeste dagelijkse handelingen zijn de voordelen op korte termijn veel gemakkelijker voor de geest te halen dan de (eventuele) nadelen op langere termijn. “Mensen worden sterk gedreven door dingen die ze zich gemakkelijk kunnen voorstellen”, zegt Van Hiel. “De voordelen die iemand op langetermijn kan halen, zijn dikwijls abstract. En bovendien onzeker. Want wat weten we met zekerheid over de toekomst? Het verre voordeel is iets ondefinieerbaars in de toekomst, terwijl het instant voordeel heel concreet is.” We leven in een wereld waarin behoeftes onmiddellijk bevredigd willen worden. We zijn daar de laatste decennia stevig in aangemoedigd door reclame, overproductie, het aankweken van een onverzadigbaar consumptiegedrag, wat aanzet tot instant gratification. Of zoals professor Van Hiel opmerkt: “Als je bij wijze van spreken voor 29 euro naar Benidorm kan vliegen en de overheid legt dat niet aan banden, hoe wil je iemand dan kwalijk nemen dat hij dat doet?”