Het basisinkomen, wat zou dat met ons doen?

Gedaan met betutteling

Het basisinkomen gaat als idee gepaard met het woord ‘onvoorwaardelijk’ en dat heeft zijn reden. Het grote verschil met bestaande uitkeringen is dat het geld aan iedereen wordt gegeven, zonder voorwaarden, zonder controle, zonder connotaties van ‘afhankelijkheid, luiheid, noodzaak of pech’. Zo bekeken appeleert de nieuwe verdeelsleutel aan waarden als transparantie, eenvoud, vrijheid en gelijkheid. ‘Het gelooft in de kracht van het individu en niet in bevoogding en betutteling’, zegt Bregman. ‘Het gaat ervan uit dat mensen zelf weten wat goed voor hen is. Dat lijkt me een liberaal idee. Tegelijk zegt het dat de mensen daar dan wel de middelen toe moeten krijgen en dat we daar heel ver in kunnen gaan – zelfs armoede kunnen uitroeien. Dat lijkt me dan weer links.’

Een ideologie die links en rechts verzoent, dus, en toch is niet iedereen zomaar overtuigd. ‘Ik denk dat het idee aanhang kan vinden bij zo’n 5 à 8 % van de bevolking’, zegt Hans De Witte, arbeidspsycholoog aan het KULeuven. ‘Het sluit aan bij de aspiraties van een beperkte groep, ik zou zeggen alternatieve, hooggeschoolde jongere mensen. Vanuit het idee: ik kan eindelijk eens gaan doen wat ik wil, zonder dat ik daarin door anderen gestuurd word. Uit onderzoek rond werkloosheid weten we dat enkel een kleine groep jongere hooggeschoolden positief met werkloosheid weet om te gaan en er een zinvolle invulling aan kan geven. Je eigen tijd structureren en je eigen activiteiten ontplooien vraagt bepaalde capaciteiten.’

‘Het is niet zo evident,’ vervolgt hij, ‘deels ook omdat we niet in een maatschappij leven die dat ondersteunt en aanvaardt. Uit de Europese waardenstudie weten we dat in België het arbeidsethos nog leeft: het gevoel dat je moet werken om geld en waardering te krijgen. Voor wat hoort wat. Dat gevoel is niet extreem hoog, maar het is in tien jaar tijd wel niet afgenomen en we zien het zelfs weer iets stijgen bij de jongeren in ons land. Ook niet-betaald werk kan natuurlijk naar waarde worden geschat, alleen ervaart de gemiddelde mens dat niet zo. We zien arbeid als betaald werk. We kunnen het begrip arbeid natuurlijk herdefiniëren, maar dat lijkt me zeer utopisch en een werk van lange adem. Een cultuur verander je niet zomaar.’