En wat is de zin van jouw leven?

Zingeving is meer dan een modewoord. Het gaat erom of je ‘s ochtends met goesting kan opstaan om er weer een dag tegenaan te gaan. Want als je bedrijf alleen nog maar aan winstmaximalisatie lijkt te denken, of als je met aanslepende conflicten of ziektepatronen kampt, wil je wel eens gaan twijfelen aan de zin van alles. Hoe ga je daarmee om? En zijn we met z’n allen soms niet net iets te hardnekkig op zoek naar zin? 

Tekst Anne Wislez – Foto Shutterstock

Heeft het leven zin? Het is een vraag die filosofen zich al van oudsher stellen. Wat is het doel van het menselijk bestaan? In dat debat kan je Aristoteles tegenover Nietzsche plaatsen en hen eindeloos laten debatteren. Het leven op zich heeft een duidelijke, welomschreven zin, of juist helemaal niet. Zullen we het ooit weten? ‘De vraag naar zin is heel menselijk, honden en mieren stellen zich die vraag niet’, merkt Patrick Loobuyck, professor Levensbeschouwing aan de Universiteit Antwerpen, laconiek op. ‘Door zijn groot brein is de mens in staat om zich een soort van metavragen te stellen: wat lopen we hier eigenlijk te doen? Waar komen we vandaan? Die existentiële vragen zijn van alle tijden, net zoals religies en zingevingssystemen die daar antwoorden op bieden.’ Voor ons, gewone sterveling, gaat het meestal niet om grote filosofische antwoorden, maar wel om de vraag of we ons leven concreet de moeite waard vinden. Wat maakt dat we elke dag willen opstaan? Wat geeft dat we die extra mijl willen varen? Welke aspecten van ons leven verrijken ons en geven ons het gevoel dat wie we zijn en wat we doen waarde heeft? In zingeving zoeken we naar zaken die ons in het dagelijks leven een leidraad, structuur, een doel, goesting, voldoening of ook moed geven om door te gaan. Want het is niet dat tegenslagen de zin van het leven per definitie wegnemen, integendeel. Mensen die een moeilijke tijd (hebben) moeten doorstaan, kunnen soms een heel waardevol leven uitbouwen voor zichzelf. Of zoals de vrouw die haar man heeft moeten afgeven aan kanker getuigt dat de laatste jaren met hem de meest intense, zinvolle jaren van haar leven zijn geweest. Ook moeilijke ervaringen kunnen zinvol blijken te zijn.

Persoonlijke invulling

Het woord zin-geving houdt in dat het iets is wat je actief doet: je geeft ergens zin aan, iets krijgt voor jou zin. Het is iets persoonlijks; wat mijn leven zin geeft, geldt niet per se voor jou. Religieus, spiritueel, vrijzinnig, filosofisch, nuchter, elke getuige in dit dossier vindt ergens anders zin in. Het is ook tijdsgebonden: iets wat je vroeger zinvol leek, lijkt je dat vandaag misschien niet meer. We kunnen zin vinden in werk, in schoonheid, de natuur, kunst, onze omgang met anderen, een persoonlijke verwezenlijking, in het deel uitmaken van een groep, in een ervaring die een gevoelige snaar raakt of die ons obstakels doet overwinnen, zelfs in lijden. Je rol binnen het gezin of een werkstructuur, het ontwikkelen van kennis en vaardigheden, en het realiseren van opdrachten of dromen zorgen ervoor dat je weet wat je te doen staat, het geeft je leven een bepaalde richting en betekenis. Waar die richtingaanwijzers in het verleden eerder door religies, grote denkers en algemene normen in de samenleving werden neergezet, zien we nu een verschuiving naar een zoektocht naar een meer persoonlijke zingeving: wie ben ik – los van mijn relatie, mijn gezin, deze dwingende maatschappij of religie, wat wil ik graag realiseren in het leven en wat geeft mij voldoening? ‘We zoeken die zingeving inderdaad op een andere manier dan vroeger’, bevestigt professor Loobuyck. ‘De secularisering en individualisering spelen in die verschuiving een belangrijke rol. In Vlaanderen zocht en vond men tot eind jaren 60 de zin van het leven in de klassieke levensbeschouwingen, voornamelijk in het katholicisme. Dat zien we nu niet meer. Als je enquêtes bij jongeren bekijkt, zie je dat ze zeker zin vinden in het leven, in de manier waarop ze bezig zijn, in sociale netwerken, in heel concrete persoonlijke, soms ook materiële zaken, maar dat ze niet meer kunnen puren uit levensbeschouwing. Ze zoeken de zin over het algemeen minder in grote tradities, zuilen of verhalen, maar meer in persoonlijk engagement, je inzetten voor Greenpeace bijvoorbeeld. We proberen met z’n allen ook zin te vinden in een vorm van zelfontplooiing, we noemen dat expressief individualisme: we willen van ons leven een kunstwerkje maken. Ook al zijn die keuzes van buitenaf gezien heel conform – we gaan allemaal naar dezelfde festivals, we dragen dezelfde kleding, we leggen als rugzaktoerist in India allemaal dezelfde route af omdat we allemaal de Lonely Planet lezen – toch willen we het gevoel hebben dat we individuele keuzes maken, dat we vrij en autonoom onze levenswandel mogen kiezen.’

Zingevingsproblemen

Je kan momenten van doelloosheid ervaren, tijden van verwarring dat je de zin van wat je overkomt helemaal niet kan vatten. Door ziekte, verlies, onrecht, grote pech of door politieke en maatschappelijke bewegingen die we moeilijk kunnen begrijpen … Het gevoel van zinloosheid voelt ongemakkelijk, het doet ons zoeken naar uitleg, inzicht, een houvast, want als we de zin of ‘het waarom’ verliezen, verliezen we een essentiële krachtbron. ‘Bewust of onbewust hebben mensen nood aan andere mensen, dingen en acties om de dag door te komen. Bij voorkeur zo dat er een toegevoegde waarde ontstaat die hun leven verrijkt’, zegt psychotherapeut en hoogleraar aan de KUL Mia Leijssen in haar publicatie Zingeving en zingevingsproblemen vanuit psychologisch perspectief. Ze noteert ook dat de meeste mensen pas stilstaan bij dat thema als ze in de problemen komen of als ze kampen met zingevingsproblemen, van zinvermindering tot zinloosheid. Psychologen weten maar al te goed dat gebrek aan zingeving kan leiden tot ernstige problemen, zoals depressies, verslavingen en zelfs zelfmoord. Niet zelden gaan we bij levensproblemen dan ook in therapie op zoek naar hoe we weer bevredigend kunnen functioneren met onszelf, in een sociale context. In principe worden er in therapie geen grote zingevingsvragen beantwoord, al is er een groeiend verlangen om ook dat aspect van het leven in therapie mee te nemen.
Niet voor niks bestaat er aan de KUL – onder leiding van Mia Leijssen – sinds 2009 een online opleiding Counseling in Existentieel Welzijn, waarin aandacht wordt gegeven aan het fysieke, psychische en sociale maar ook het spirituele niveau van de mens. Voor wie – ondanks het tanen van de klassieke religies – de behoefte blijft voelen om zichzelf en zijn leven te plaatsen in een ruimer en zelfoverstijgend kader. Die opleiding is nu zelfs uitgegroeid tot een Massive Open Online Course die kosteloos van over de hele wereld gevolgd wordt door duizenden deelnemers.

Toeval bestaat niet

Voor sommigen heeft het leven geen zin, voor anderen dan weer bijna te veel. Alles heeft zin, schreef actrice Els De Schepper een aantal jaren geleden in haar boek met gelijkaardige titel. Als je het wilt, kan je in zowat alles een diepere betekenis zoeken. Sommige mensen voelen zich comfortabel bij de levensvisie dat toeval niet bestaat; altijd is er ergens wel een achterliggende oorzaak die het gebeuren verklaart en het een ruimere of diepere betekenis geeft. Dit overkomt je niet zomaar, zoek verder wat het je wil vertellen. De door psychiater Carl Jung in het leven geroepen term Serendipität/serendipity wijst zelfs op het samenvallen van een aantal ogenschijnlijk toevallige gebeurtenissen die samen betekenis krijgen. Je denkt net aan je overleden vader en er dwarrelt een grote pluim voor je ogen neer aan je voeten, terwijl op de radio I Will Always Love You weerklinkt. Als die samenloop van omstandigheden je opvalt, je raakt, een emotie uitlokt en misschien zelfs een traan, dan heeft hij ‘zin’. Voor jou. De zin zit ’m erin dat je je vader even heel dichtbij voelt. Dat je je herinnert hoe bijzonder de liefde tussen jullie was, of hoe intens de uitwisselingen. Als je gelooft in het verder leven van de ziel, kan je er zelfs een teken van je vader in zien, over de dood heen. Voor een ander heeft een dwarrelende pluim helemaal geen zin, en het nummer op de radio hoort hij misschien niet eens. Het moment gaat aan hem voorbij. Zingeving is in die zin niet alleen iets wat je zelf zoekt, maar ook iets wat je kan overvallen. Het raakt, dus het heeft zin. De behoefte om zin te geven aan gebeurtenissen is heel persoonlijk, niet iedereen heeft er evenveel behoefte aan. Leven met zinloosheid ‘De zin van je leven vinden en jezelf tot verwezenlijking brengen is bijna een must van deze tijd. Die tendens gaat samen met een ander groot thema dat inherent is aan onze cultuur: de angst om je leven niet te hebben waargemaakt’, bevestigt de Franse psycholoog en psychoanalist Jacques Arènes, die in zijn nieuwste boek op zoek gaat naar hoe we kunnen leven in een wereld die richting verliest en enkel nog op consumeren gericht lijkt te zijn. ‘Het is zeker goed om te ontdekken dat je leven een doel heeft en om je drijfveren te kennen, maar we moeten uitkijken voor de illusie dat er eenduidige zin is aan het leven en dat je jezelf kan waarmaken enkel en alleen door die zin te ontdekken. Soms heeft het leven geen enkele zin en dan komt het erop aan jezelf te kunnen verhouden tot zinloosheid. Die beproevende momenten waarin je je machteloos en richtingloos voelt, horen net zo goed bij het leven. Het is ook inherent aan het mens-zijn om op zulke momenten op zoek te gaan naar troost.’ ‘Als je denkt dat je de zin in je leven kan maken, zou je bedrogen kunnen uitkomen’, concludeert ook professor Loobuyck. ‘Ik zou zeggen: zin valt je toe, zoals geluk. Mensen verwarren zingeving soms ook met geluk. Het gaat er niet om dat je per se fijne ervaringen hebt. Veel mensen vinden luiers verversen en kinderen eten geven niet bepaald een leuke bezigheid. Maar als je hen daarna vraagt wat hun leven zin geeft, dan zullen ze niet zelden zeggen: de kinderen. Je leven zinvol vinden heeft te maken met het feit dat je van je leven een groter verhaal kan maken en dat je daar een lijn in ziet. Als je die lijn niet ziet, als je bijvoorbeeld niet weet waarom je je kinderen opvoedt, dan is het ook moeilijk om de zin van gewone dagelijkse dingen in te zien.’

Meer lezen

• Tijd voor de ziel, Mia Leijssen (Lannoo,2007)

• Leven vanuit liefde, Mia Leijssen (Lannoo,2013)

Meer info

Wil je meer weten over de Massive Open Online Course ‘Counseling in Existentieel Welzijn’? Surf dan naar www.edx.org/course/existential-well-being-counseling-person-kuleuvenx-ewbcx