Tegenstrijdigheden in onszelf: weten we nog waar we voor staan?

Waar staan we eigenlijk voor? Er zijn van die momenten waarop we ons die vraag iets pertinenter stellen dan anders. In theorie lijkt ze gemakkelijk te beantwoorden, maar in de praktijk wijkt ons gedrag wel eens af van onze principes. Of we betrappen onszelf op een uitspraak die we nooit dachten te zullen doen. Wat is er aan de hand?

Tekst Anne Wislez – Foto Shutterstock

Geef toe, we denken graag over onszelf in termen van rechtlijnigheid. Ik ben iemand uit één stuk, ik weet waar ik voor sta. Het is stabiliserend voor jezelf en ook geruststellend voor de omgeving als je principes duidelijk zijn en je woorden en daden op één lijn liggen. Jammer genoeg zijn we lang niet altijd zo rechtdoorzee als we onszelf graag zouden zien. In deze polariserende tijden – waarin ook nog eens van je gevraagd wordt dat je klare standpunten plaatst in oneliners, die dan naar hartenlust ondersteund of bevochten kunnen worden door likers en dislikers – betrappen we ons meer dan eens op tegenstrijdige verklaringen. Zo posten we de ene dag verontwaardigd een filmpje over mishandelde kuikens, om de volgende dag trots met onze toch wel erg geslaagde Yakitori-kipspiesjes op Instagram te verschijnen. Kunnen we dat eigenlijk wel maken? Waar staan we dan nog voor? Of we dachten dat we super menslievend waren, het type dat altijd klaarstaat om een of andere verdwaalde reiziger op onze zetel te leggen, maar door de vluchtelingencrisis horen we onszelf anders piepen. ‘We kunnen toch niet iedereen binnenlaten?’ En waar je vroeger altijd medeleven voelde voor de zieke mens, word je plots lastig van de zoveelste burn-outer in je omgeving. En ik maar werken voor al die uitkeringen, of wat? Terwijl je jezelf altijd kende als tolerant, betrap je jezelf plots op enggeestig denken. Hoe kan dat nu? Wie bén ik eigenlijk? Iedereen kent wel van die situaties die je zelfbeeld door elkaar schudden. Een nieuw aspect van jezelf gaat in conflict met delen van je persoonlijkheid die in overeenstemming zijn met groepsnormen, aanvaarde waarden, sociale conventies … waardoor je je opeens afvraagt wie je nu eigenlijk bent en je het plots ook niet meer zo evident vindt om beslissingen te nemen. Waar sta je voor als part­ner, als je altijd zweerde bij huwelijkstrouw maar je op een blauwe maandag wakker wordt naast die nieuwe collega waar je nooit voor door de knieën zou gaan? Waar sta je met je onvoorwaardelijke liefde als ouder als je dochter naar huis komt met een moslim en je die keuze maar niet verteerd krijgt? Waar sta je voor als burger als je altijd links of rechts georiënteerd was, maar je door schandalen, wanbeheer of onveiligheidsgevoelens plots niet meer weet welke ideologie je moet aanhangen en bij welke groep je maatschappelijk hoort? Waar sta je voor als diehard wetenschapper als je tijdens een tocht in de woestijn overvallen wordt door mystieke ervaringen, die je kwellen met de ontwrichtende vraag of er dan toch meer zou zijn tussen hemel en aarde? Op z’n minst sta je op zo’n moment iets minder solide dan de dag ervoor. Ineens is dat zelfbeeld in de spiegel een stuk minder helder. Je gedrag, gewoonlijk door min of meer rechtlijnige gedachten en gevoelens gestuurd, staat on hold. Een bepaalde rol die je altijd aannam, gaat krap aanvoelen, als een slecht zittende jas, en vraagt om genuanceerd of losgelaten te worden. Hallo, identiteitscrisis.