Els Dottermans: ‘Ik wil op sabbatjaar’

Zwak of juist sterk?

En wat voor iemand was jouw vader?
ED: ‘Mijn vader was heel wat socialer en taalvaardiger. Ze waren lange tijd een onwaarschijnlijk liefdevol koppel. Een beetje hippie, een beetje wild. Maar het tij keerde. Mijn vader koos voor een andere vrouw, mijn broertje pleegde op zijn drieëntwintigste zelfmoord en dat alles liet zo’n krater na bij mijn moeder dat ze is beginnen drinken. Daar ben ik lang woedend om geweest. Dat mijn moeder zich zo zwak kon opstellen!’

Maar je bent intussen over die boosheid heen?
ED: ‘Een aantal jaar geleden was ik helemaal ondersteboven van deze zin: “neem een vrouw haar lijden niet af, want het is vaak het enige waar ze echt groots in is”. Ik dacht, verdomme, dat is waar. Ik heb het bij mijn moeder gezien. Ze offerde zichzelf op en vroeg anderen “kijk wat ik allemaal voor u doe!” Maar zo werkt het niet. Je bent zelf verantwoordelijk voor de opofferingen die je maakt, je mag of kan het niet inzetten om van anderen liefde te eisen.’

Je noemt je moeder zwak?
ED: ‘Zwak is niet het juiste woord.’

Kwetsbaar?
ED: ‘Nee, ze was niet kwetsbaar. Ik haat dat woord trouwens, kwetsbaar. Het klinkt als een gewond vogeltje. Terwijl er toch niks mis is met sterk zijn? Om terug te komen op mijn moeder, eigenlijk was ze helemaal niet zwak. Ze was juist erg sterk. Maar het duurde lang voor ik dat kon toegeven. Pas toen ik zelf kinderen had zag ik in dat ze ons niet alleen thuis liet uit liefdeloosheid maar uit noodzaak. Dat mijn zussen en ik moesten meehelpen in het huishouden omdat het anders niet ging.’

‘Vandaag ben ik blij dat ik van jongs af aan geleerd heb om zelfstandig te worden maar als kind vond ik het oneerlijk dat andere kinderen veel meer verwend werden dan wij. Er is tijd voor nodig om je dat soort dingen te realiseren, en om je ouders te vergeven. Het is noodzakelijk om te vergeven, anders kan je nooit verder met je leven. Ik zal zelf ook vergeven moeten worden voor de fouten die ik gemaakt heb.’

Kan je al bedenken waarvoor je zonen je zullen moeten vergeven?
ED: ‘Voor mijn overbescherming? Net zoals heel veel kinderen zijn de mijne materieel verwend. En ik vind het veel leuker om voor hen te zorgen dan om te zeggen: “doe dat maar alleen” of “doe dat maar zelf”. Waarom zou ik ook? Mijn man en ik kunnen voor hen zorgen. Mijn ouders konden dat niet, en dus moesten wij snel zelfstandig worden. Maar misschien is onze overbescherming wel liefdelozer dan wat mijn moeder heeft gedaan. Want onze jongens moeten straks wel overleven in deze jungle, die veel groter is dan in die waarin wij zijn opgegroeid.’

Ze zullen het op een bepaald moment toch zonder jullie moeten doen?
ED: ‘Dat zal hen ook wel lukken. Maar ze moeten het niet meteen zonder ons doen. Sam, mijn oudste zoon, is nu zeventien en hij wil alleen gaan wonen. Op zijn leeftijd zat ik al op kot en werkte ik om mijn studies te betalen. Mijn ouders konden het niet betalen, en een kale kip kan je niet plukken. Mijn zonen hebben tijd, ze kunnen hun energie in andere dingen steken dan zich zorgen maken over geld.’

‘Er is tijd nodig om je ouders te vergeven. Maar het is noodzakelijk, anders kan je nooit verder met je leven’

En wat doen ze met die tijd en energie?
ED: ‘Momenteel niet veel. (lacht) Ik met mijn ongeduld kan ontzettend geïrriteerd raken door de ondergedompelde lijzigheid die over puberjongens hangt. “Vandaag niet, misschien morgen.” Ik moet mezelf echt dwingen om daar doorheen te zien en om af te wachten wat er zal uitkomen. Ik merk dat als ik minder ruimte inneem en hen dus meer ruimte laat, dat ze daar iets tegenover beginnen te plaatsen. Dat ze toenadering zoeken, soms heel fysiek door met mij een gevecht aan te gaan, soms door plots iets heel volwassen te zeggen. Waar ik dan ongelofelijk van schrik natuurlijk, waarop ze weer in hun schelp kruipen.’ (lacht)

Moeten ze zich niet juist afzetten in plaats van toenadering te zoeken, op die leeftijd?
ED: ‘Dat doen ze ook. Sam vindt bijvoorbeeld dat hele culturele wereldje waarin ik vertoef belachelijk. Dat is moeilijk hoor, want daarmee krijg je mij natuurlijk op de kast. Tegelijk weet ik dat het enkel over de vorm gaat. Hij zet zich af tegen wat hij denkt dat dat wereldje is. Hij heeft mij noch zijn vader al ooit zien spelen, dus hij weet niet eens wat het is.’

Vind je het niet vreemd dat hij nog nooit is komen kijken?
ED: ‘Het is zoals ik eerder zei: als je dat leert accepteren zie je dat er iets verandert. En dat is heel mooi om te zien.’

Zijn vader speelt ook, zei je eerder. Wat geeft dat, twee acteurs in huis?
ED: ‘Ik weet niet of ons beroep er iets mee te maken heeft. Han en ik, dat is echte liefde. We zijn nu twintig jaar samen – waarvan veertien jaar getrouwd – en het wordt alleen maar beter. Liefde betekent dat je als twee totaal volwaardige mensen onvoorwaardelijk naast elkaar kan leven, en dat met een grote verliefdheid. Ik heb een andere verliefdheid gekend in mijn leven, maar we stonden niet naast elkaar. Hij was regisseur, ik een actrice. Dat gaf een andere relatie, één waarbij we elkaar consumeerden.’

‘Je vreet elkaar op en je denkt dat dat liefde is, maar eigenlijk gebruik je elkaar om jezelf te verbeteren. En eenmaal alles geconsumeerd is volgt ruzie en onbegrip en pijn. Ik ben blij dat ik het heb meegemaakt, want het heeft me een bepaald inzicht gegeven in wie ik ben en daardoor ben ik mijn man tegengekomen. We zijn allebei afhankelijk van elkaar, op zowat alle niveaus. En die verankering is de veilige basis van waaruit we onze vleugels uitslaan. We werken nooit samen maar we komen samen thuis. Let op, het is niet allemaal rozengeur en maneschijn. Dieptepunten heb je ook mét de man van je leven. Dat is nu eenmaal het leven.’

Het leven is lijden?
ED: ‘Het leven is aanvaarden dat ook slechte tijden ooit voorbijgaan. En het helpt als je samenleeft met iemand die je – ondanks alles – toch kan zeggen “kom, daar is nog een gat. Daar springen we in!”’

De helden van ELS DOTTERMANS

Jan Decleir
Hij was, is en blijft mijn grootste theatervoorbeeld. Hoe hij zelf blijft evolueren, en steeds minder middelen nodig heeft om iets neer te zetten, daar kijk ik enorm naar op. Hij heeft me ook geleerd wat de kracht kan zijn van theater, en hoe je die energie kan overbrengen op een publiek.

Leon Spilliaert
Toen ik twaalf was gingen we met de hele klas naar een tentoonstelling van Spilliaerts werk, en daarna mochten we al schilderend tonen wat we ervan onthouden hadden. Iedereen maakte een tekening van een golfbreker zoals die in het echt is. Maar Spilliaert had golfbrekers geschilderd die niet eindigden in de zee, de zijne liepen eeuwig verder. Zijn werk opende de deur naar abstract denken. Ik besefte voor het eerst dat dingen niet hoeven te zijn wat ze zijn. Dat was een geweldige ervaring.

Tina Turner
Ik heb haar vijf jaar geleden – ze was toen zeventig – zien optreden in het Sportpaleis. Dat seksuele zat er niet echt meer in, maar hoe ze zich nog steeds vol overgave stond te geven op dat podium! Het was prachtig om te zien. Ik denk dat ze een fantastische vrouw is, alleen al de manier waarop ze altijd haar leven uit de schijnwerpers gehouden heeft siert haar.

---