Bij de therapeut: ‘Ik durf mijn moeder niet in de steek te laten’
Is therapie nodig of niet? Elke maand probeert een van onze lezeressen een antwoord te vinden op die vraag via een gesprek met psychiater en psychoanalyticus Robert Neuburger. Deze maand: Alimatou (31), vertegenwoordigster.
Tekst Anne B. Walter – Foto’s Bruno Levy
‘Thuis ben ik geen baas over mijn eigen tijd. Een serieuze relatie aangaan lijkt me zo niet
haalbaar’ Alimatou
Alimatou: Ik woon nog bij mijn moeder. Mijn drie oudere zussen zijn intussen allemaal getrouwd en hebben kinderen. Mijn ouders zijn gescheiden toen ik nog een baby was, maar ik heb nog altijd een goed contact met mijn vader. Ik vind het heel moeilijk om bij mijn moeder te wonen. Momenteel kampt ze met gezondheidsproblemen, maar onze relatie is nooit simpel geweest. Ze zit heel complex in elkaar en lokt dikwijls conflicten uit. Communiceren is niet haar grootste talent.
Robert Neuburger: Hoe is de situatie op dit moment?
A: Ik heb net een appartement gekocht en daar wil ik binnenkort intrekken. Aan de ene kant ben ik heel blij, want nu kan mijn leven eindelijk beginnen. Aan de andere kant maak ik me zorgen: zal ik de schuldgevoelens waar ik al zo lang onder gebukt ga kunnen loslaten? Mijn moeder heeft kanker gehad, en die is nu waarschijnlijk teruggekomen. En net nu laat ik haar in de steek. Aan de ene kant wil ik haar niet alleen achterlaten, aan de andere kant heb ik ook behoefte een eigen leven. Ik heb al vijf jaar geen serieuze relatie meer gehad. Niet dat ik dat niet wou, maar het leek me beter om niks te beginnen zolang ik bij mijn moeder woonde. Alles was al complex genoeg.
RN: Zorgen je zussen ook voor je moeder?
A: In noodgevallen of wanneer mijn moeder in het ziekenhuis ligt lossen we elkaar af. Maar in het dagelijks leven sta ik er alleen voor.
RN: Ik kan me voorstellen dat je moeder wel beseft wat je allemaal opgeeft voor haar. Wellicht vindt ze dat je al te lang bij haar woont, dat je jezelf te veel opoffert om haar te helpen. Moedigt ze je niet aan om alleen te gaan wonen? Zegt ze daar niks over? Of probeert ze er net voor te zorgen dat je bij haar blijft?
A: Ze zegt daar niks over maar als er familie op bezoek komt vertelt ze soms waar ik bij ben dat ze zich zorgen maakt omdat ik nog niet getrouwd ben.
RN: Wat vindt je vader van de situatie?
A: Hij vindt dat ik al veel langer had moeten vertrekken. Maar tot twee jaar geleden had ik nog geen vaste job en ik wou pas vertrekken als ik zeker was dat ik niet zou moeten terugkomen.
RN: Komen je ouders nog goed overeen?
A: Ze hebben eindelijk een soort modus vivendi gevonden nu ze allebei wat ouder zijn, mijn moeder ziek is en er kleinkinderen zijn. Ze praten met elkaar en als mijn moeder ziek is komt mijn vader op bezoek.
RN: Je moeder is dus nooit een nieuwe relatie begonnen?
A: Nee, ze is al dertig jaar alleen. De kinderen kwamen altijd op de eerste plaats. Maar kinderen worden groot en gaan op een dag alleen wonen. Dat zal ze ooit onder ogen moeten zien.
RN: Is ze een warme moeder?
A: Nee, niet echt. Wanneer ik ’s avonds thuiskom vraagt ze me nooit hoe mijn dag is geweest en als ik ’s morgens opsta informeert ze ook nooit of ik goed geslapen heb. Ze is niet zo goed in de dagdagelijkse communicatie. Ze kan alleen maar ruziemaken, zelfs over kleine dingen.
RN: Heeft je probleem om een lange relatie op te bouwen te maken met het feit dat je weinig beschikbaar bent omdat je voor je moeder moet zorgen of is dat sowieso moeilijk voor jou?
A: Het eerste, denk ik. Ik heb twee jaar in Amerika gewoond voor een opleiding. Ik heb daar toen een relatie gehad en dat liep goed. Thuis ben ik geen baas over mijn eigen tijd heb ik soms het gevoel. Stel: ik wil thuis verder werken aan een bepaald dossier. Dat houdt mijn moeder niet tegen om familie uit te nodigen, waardoor ik niet anders kan dan ook meepraten. Een serieuze relatie in die context lijkt me niet haalbaar.
RN: Liepen de dingen ook al moeilijk tussen jou en je moeder toen je nog jong was?
A: Nee, de problemen zijn pas begonnen toen we andere dingen wilden dan zij. Als kinderen deden we wat ze vroeg. Maar zodra we onze eigen mening begonnen te krijgen of begonnen te discussiëren met haar liep het uit op een conflict.
RN: Heb je het gevoel dat ze dankbaar is voor wat je doet?
A: Nee, in haar ogen is dat niet meer dan normaal. Zelf heeft ze zich ook opgeofferd voor haar ouders, zegt ze, en voor haar kinderen. Zo gaat dat nu eenmaal in het leven volgens haar. Ze is ziek geworden toen ik in Amerika zat. Ik ben dan teruggekomen om bij haar in te trekken. Daar heeft ze me nog nooit voor bedankt.
RN: Mocht ze dat ooit wel doen, zou je dan sneller alleen kunnen wonen?
A: Ja, dat denk ik wel. Nu blijf ik het gevoel hebben dat ik tekortschiet, ook al heb ik zeker mijn best gedaan. Maar omdat ze daar niks over zegt blijven de schuldgevoelens hangen.
RN: Dat is waarschijnlijk wat je tegenhoudt: je wacht op erkenning.
A: Misschien krijg ik die erkenning ooit, maar wellicht pas wanneer ik niet meer thuis woon. Zolang ik bij haar blijf zal ze niks zeggen, dat weet ik gewoon.
RN: Hoe komt het dat je je zo schuldig voelt? Komt dat door de opvoeding die je meekreeg van je moeder? Of omdat je weet dat je moeder niet gelukkig is? Of heeft het iets te maken met je geloof?
A: Alle drie een beetje, denk ik. Vooral het culturele en het religieuze spelen een grote rol. Mijn ouders komen uit Senegal, en Senegalezen zijn moslims. Je gaat pas thuis weg als je getrouwd bent, je zorgt altijd voor je ouders. Onze godsdienst zegt ook dat het paradijs ‘onder de voeten van je moeder’ ligt.
RN: En wat wil dat precies zeggen?
A: Dat de poorten naar het paradijs voor jou opengaan wanneer je je moeder gelukkig maakt. Is ze ongelukkig dan bestaat de kans dat je gestraft wordt. Maar ik ben hier geboren en getogen en ik kan me niet in alle aspecten van de Senegalese cultuur vinden. Ik ben natuurlijk wel opgegroeid met de waarden van mijn moeder. Maar in de samenleving waarin ik nu leef hoeft je je niet op te offeren voor je ouders. Je hebt kinderen om die op een dag te zien vertrekken. Maar ook al geloof ik niet in de waarden van mijn moeder, onbewust heb ik ze misschien wel overgenomen. Eigenlijk heb ik me nog nooit echt vrij gevoeld.
RN: Ja, je staat op een kruispunt van twee culturen die op dat vlak niet verenigbaar zijn.
A: Dat klopt. Mijn vrienden praten al lang niet meer constant over hun ouders.
RN: Groeiden je zussen op in Senegal?
A: Nee, niemand van ons vieren. We zijn allemaal hier geboren. We gingen er wel op vakantie, maar soms ook ergens anders. We hadden ook familie in Amerika. Mijn moeder heeft ook nooit Wolof gesproken met ons, de officiële voertaal in Senegal. Ze sprak die taal wel met haar familie. Soms vraag ik me af of we dichter bij elkaar zouden staan, zij en ik, mocht ik Wolof spreken. Misschien heeft dat de afstand tussen ons vergroot.
RN: Je hebt de beslissing genomen om alleen te gaan wonen, en ik denk dat dat een goed idee is. Maar ik ben niet zeker of dat je probleem op het vlak van relaties zal oplossen, want ik heb de indruk dat je toch wel op je zelfstandigheid staat. Het is niet gemakkelijk om je leven te delen, intimiteit te delen. Ik denk dat het een goed idee zou zijn om naar een therapeut te gaan om alles wat we hier besproken hebben wat uit te diepen. Je staat op een heel rationele manier in het leven, en ik denk dat je wat meer moet luisteren naar wat diep vanbinnen leeft. Therapie is een intieme ruimte voor jezelf. Het is in zekere zin iets egoïstisch. Het is geen toeval dat je zo lang hebt gewacht om de stap te zetten. Therapie is een ruimte waar je je vrij kan voelen.
Een maand later
Alimatou : ‘In het begin was ik een beetje gefrustreerd omdat de sessie zo abrupt beëindigd werd maar in de periode erna heb ik de doos van Pandora kunnen openen. De sessie heeft mijn vermoeden bevestigd dat ik hulp nodig heb om wat orde op zaken te stellen. Ik ben beginnen beseffen dat mijn verwachtingen veel te hoog waren. Ik dacht dat alles in orde zou komen wanneer ik alleen zou gaan wonen. Ik ben ook beginnen inzien dat ik mezelf volledig vastzet door bij mijn moeder te blijven. Ik heb me voorgenomen om in therapie te gaan om een paar stappen vooruit te kunnen zetten.’
Robert Neuburger: ‘Het verhaal van Alimatou is een mooie illustratie van een probleem dat dikwijls voorkomt: een foute interpretatie van oorzaak en gevolg waardoor iemand volledig vast komt te zitten. Zelfs therapeuten laten zich soms om de tuin leiden. Alimatou zegt dat haar problemen het gevolg zijn van het feit dat ze nog bij haar moeder woont. Maar ook al is het positief dat ze op zichzelf gaat wonen, verhuizen alleen zal haar emotionele afhankelijkheid niet verbeteren. Het zal ook geen invloed hebben op haar wanhopige verlangen naar erkenning voor wat ze heeft gedaan, of haar schuldgevoel over het feit dat ze haar zieke moeder verlaat. Ze geeft trouwens toe dat ze geen stabiele relatie kan aangaan zolang ze bij haar moeder woont. Ook dat is een vreemde omdraaiing van oorzaak en gevolg, want een stabiele relatie met een partner opbouwen had een oplossing kunnen zijn voor haar probleem. Het lijkt me dus nuttig voor haar om in therapie te gaan en zo de situatie waarin ze gevangen zit helder te zien, of ze nu bij haar moeder blijft of alleen gaat wonen.’
