Een stap terug als een stap vooruit

Is een stap terugzetten in je carrière per definitie negatief? Of kan het ook een geschenk zijn? In een pas verschenen boek wordt demotie aangeduid als oplossing voor heel wat problemen van deze tijd. Op een voorwaarde: dat je het goed aanpakt.

Tekst Kelly Deriemaeker

Het omgekeerde van promotie, zo leg je demotie het gemakkelijkst uit. In plaats van een stap vooruit, keer je een of meerdere treden terug op de carrièreladder. Het woord heeft een wat negatieve bijklank, als het al wordt uitgesproken. Ondanks het feit dat demoties elke dag plaatsvinden in heel wat bedrijven, gebeurt dat vaak in een sfeer van taboe en zwijgen.

Obstakel of opportuniteit?
In Demotie werkt – een stap terug succesvol aanpakken wijst auteur Tanja Verheyen, doctor in de toegepaste economische wetenschappen aan de VUB, demotie aan als een fenomeen dat we in de toekomst maar beter kunnen omarmen. Omdat het volgens haar – bij correct gebruik – voor nieuwe kansen kan zorgen, zowel bij werkgevers als bij werknemers.
‘Ondanks de negatieve bijklank die demotie heeft, kan een activerend personeelsbeleid voor veel bedrijven net een win-winsituatie betekenen’, zegt zij. ‘Iemand die niet meer op de juiste plek zit, kan dankzij een demotie aan het werk blijven binnen het bedrijf. Zo voorkom je niet enkel een ontslag, maar zorg je ervoor dat die persoon zich opnieuw ontplooit, en gemotiveerd aan de slag gaat in een job die hem beter ligt. Het bedrijf verliest bovendien geen werkkracht waarin het vaak jaren heeft geïnvesteerd, en de kennis en ervaring blijven aanwezig.’
Toch wil dat volgens Verheyen niet zeggen dat een demotie een gemakkelijk proces is. ‘Dat is het nooit’, legt ze uit. ‘Je kan het wel gemakkelijker maken door een aantal zaken zo goed mogelijk aan te pakken. Als bedrijf een duidelijk en transparant beleid hebben rond demotie, is al een eerste stap. Dingen bespreekbaar maken van beide kanten. Uitleggen wat de motieven voor een demotie zijn, waarom een demotie op een bepaald moment opportuun is. Vragen wat mensen nodig hebben om hun job langer vol te houden. Als je iets niet kent, kan je het ook niet omarmen, en in onze bedrijfscultuur is een stap terugzetten nog lang niet altijd iets dat als valabele optie wordt aanzien.’

Jobtevredenheid
In haar boek schetst Verheyen een toekomst waarin demotie steeds vaker aan de orde zal zijn. Dat heeft veel te maken met het economische klimaat, waarbij de mogelijkheid om mensen eventueel tijdelijk te demoveren een handvat kan zijn om ze ook in moeilijkere tijden binnen de organisatie te houden. Gaat het weer beter, dan kan iemand opnieuw wat stappen klimmen. Ook om de vergrijzing op te vangen kan demotie volgens Verheyen eerder een voor- dan een nadeel zijn. ‘We zien dat oudere werknemers meer focussen op jobtevredenheid dan op carrière maken. Als iemand minder werkdruk wil ervaren, dan is een stapje terugzetten binnen hetzelfde bedrijf doorgaans een betere optie dan op oudere leeftijd een nieuwe job te moeten zoeken.’
Ook in de burn-outepidemie kan demotie worden ingezet: ‘Werknemers neigen vaak naar een vrijwillige demotie als ze gevaar lopen voor een burn-out’, zegt Tanja Verheyen. ‘Demotie kan dan een tool zijn om mensen niet te verliezen, maar binnen het bedrijf op zoek te gaan naar een functie die minder verantwoordelijkheid inhoudt, andere uren heeft, of aangepast is aan de noden van dat moment.’

Vaarwel bedrijfswagen
Wie een demotie overweegt of krijgt aangeboden, loopt tegen heel wat emoties aan, weet Annelies Quaegebeur van A-Lissome, dat gespecialiseerd is in loopbaanbegeleiding en business coaching. ‘Wij krijgen mensen over de vloer die begeleiding nodig hebben bij de deuk in het zelfvertrouwen die soms komt kijken bij een gedwongen demotie. Anderen hebben dan weer moeite met kiezen voor vrijwillige demotie, omdat de omgeving niet kan begrijpen dat iemand een succesvolle job laat schieten voor een functie die minder hoog aangeschreven staat.’
Volgens Quaegebeur mag je niet onderschatten hoe lastig mensen het hebben met verandering. ‘Demotie zorgt voor onzekerheid, ook als je er zelf voor kiest. Maak je de juiste keuze? Doe je dat vanuit de juiste overwegingen? Je kan in een fase waarin de balans tussen je werk en je leven scheef zit, wel dromen van een zogenaamd “simpel jobke” met minder zorgen, maar mensen vergeten dat ze ook nog intellectuele uitdaging nodig hebben, en dat zo’n demotie soms eerder een vlucht is dan een duurzame oplossing.’
Ook Tanja Verheyen geeft in haar boek aan dat we niet de denkfout mogen maken dat een vrijwillige demotie veel gemakkelijker is dan een gedwongen stap terug. ‘In beide situaties doorlopen mensen een rouwproces’, zegt ze. ‘Een vrijwillige demotie lijkt meestal vlotter te lopen, maar veel heeft te maken met waar diegene die erover getuigt zich in dat proces bevindt. Terugblikkend zullen de meeste mensen zeggen dat de stap terug het waard was, maar als ze er midden inzitten gaat het gepaard met afscheid nemen van heel wat zaken. Je sociale identiteit verandert, en dat is nooit pijnloos.’
Laurence (60) kan erover meespreken. Zij klom op van redacteur bij een magazine naar een managementfunctie waarbij ze vooral moest vergaderen. Op een dag kwam ze tot het besef dat ze terug wilde naar de positie die ze achter zich had gelaten. ‘Ik was vereerd dat mensen in mij de capaciteiten zagen om een team te leiden, en belangrijke beslissingen te nemen. Ik deed altijd voort, zonder me veel vragen te stellen. Tot een operatie ervoor zorgde dat ik enkele maanden thuis was, en kon nadenken. Ik besefte toen dat ik een goede redacteur was, maar een middelmatige manager.’ Laurence ging praten met haar oversten, en kwam tot een overeenkomst, waarbij ze niet enkel loon inleverde, maar ook haar bedrijfswagen moest terugbrengen. ‘Weet je dat ik dat allemaal niet zo erg vond?’, zegt ze. ‘Wat wel raar was, was dat het duidelijk was dat niemand mij nog zou consulteren. Ik had voorgesteld om al eens in te vallen als iemand van het management vakantie nam, of dat mensen me altijd mochten vragen naar mijn mening of ervaring. Dat gebeurde niet meer. Na een paar jaar met veel verloop op de redactie wist amper nog iemand dat ik ooit op een andere stoel had gezeten. Dat was bizar. Tegelijk zou ik het zo opnieuw doen, want het heeft ervoor gezorgd dat ik nog een jaar of tien een job heb kunnen doen waar ik van hield.’

Voor mensen zorgen
Ook Serge (48) koos voor demotie, en deed iets dat zowel Verheyen als Quaegebeur afraden: meer dan twee niveaus zakken binnen een organisatie. Dan moet je immers afrekenen met de perceptie van falen, en het gezichtsverlies dat er soms bijkomt. Los daarvan staan werkgevers er niet altijd voor te springen, omdat ze vrezen dat iemand zich te snel gaat vervelen. ‘Dat snap ik, want natuurlijk word ik aangesproken op mijn keuze om van een job als ingenieur met veel verantwoordelijkheid te gaan naar een uitvoerende functie binnen een technische dienst’, zegt Serge. ‘Dat, en het feit dat ik plots met totaal andere collega’s werk, zorgt ervoor dat het niet elke dag rozengeur en maneschijn is. Maar ik zou het zo opnieuw doen, want ik ben gezakt omdat ik ten onder ging aan stress. Nu heb ik zo goed als geen stress meer. Al de rest neem ik erbij.’
Serge focust op de voordelen van zijn demotie, iets waar Annelies Quaegebeur ook aan werkt bij mensen die tegen een gedwongen demotie aanhikken. ‘Laten we niet vergeten dat een ontslag, maar ook een demotie, een verlies is, zowel voor werknemer als werkgever. Demotie kan een kans zijn, maar alleen als je ook de mogelijkheden ervan wilt zien. Wij helpen mensen om wat afstand te nemen, zodat ze een demotie zo kunnen draaien dat een opwaartse beweging weer zichtbaar is. Wat is wel nog mogelijk? Hoe sluit dat aan bij jouw waarden en verwachtingen? Zoiets heeft tijd nodig, maar als die tijd er is, dan zien wij wel verhalen die positief blijken voor beide partijen.’
Tanja Verheyen wijst er in haar boek op dat een stap terugzetten in de toekomst het liefst aanzien wordt als een waardevolle en realistische oplossing, die we kunnen omarmen en in ons voordeel omzetten. ‘Ik wil het belang benadrukken van eigenaar worden van je eigen carrière, en daarbij misschien af te wijken van het traditionele, lineaire pad van altijd hoger klimmen en pas succesvol kunnen zijn als daar een chique auto en hoog loon aan vasthangt’, zegt zij. ‘Een carrière kan ook hobbeliger verlopen, en je levensfases volgen. In sommige fases zijn status en loon minder belangrijk dan werkdruk of de combinatie tussen werk en gezin. Bedrijven mogen demotie dan ook best uitspelen als een uitstekende manier om voor hun mensen te zorgen en ze aan boord te houden’, besluit ze.

 

Meer weten?
Annelies Quaegebeur is de oprichter van A-Lissome, dat loopbaanbegeleiding en business coaching aanbiedt in heel Vlaanderen. www.a-lissome.be

Meer lezen?
Demotie werkt – een stap terug succesvol aanpakken, Tanja Verheyen (Pelckmans Pro, 2019)