6 mythes over liefde

Over de liefde bestaan enkele hardnekkige mythes. Sommige daarvan verhinderen je om volop te genieten van je relatie. Eens die mythes ontkracht is de kans groter dat je gelukkiger wordt in de liefde.

Tekst Flavia Mazelin Salvi en Patricia Delahaie

Je liefdesleven heeft niet alleen te maken met je lustgevoelens, of met toeval. Het wordt ook beïnvloed door de algemene opvattingen die vandaag heersen over lief­de en relaties, stelt de sociaalpsychologe Patricia Delahaie. ‘In onze maatschappij staan hedonisme en individualisme centraal. Maar er speelt ook altijd een zeker idealisme mee. Nieuwe technologieën veranderen daar niks aan: ook in de 21ste eeuw blijven we op zoek gaan naar een zielsverwant.’

Volgens de sociaalpsychologe zijn mythes over de liefde nooit helemaal waar of onwaar. De idealen waarop ze steunen hebben we geïnterioriseerd, zowel individueel als collectief. ‘We hebben zes mythes uitgekozen, waarvan de ene al constructiever is dan de andere. Een mythe is positief als die je een actieve rol laat spelen in een relatie en niet alleen een passieve toeschouwer van je maakt. Als we die mythes analyseren kunnen we er ook beter gebruik van maken.’

1. De mythe van de prins op het witte paard
‘Ergens wacht de ware jakob op mij’

Plato en zijn androgyne oermens, de sprookjes met hun prinsen en prinsessen die voor elkaar bestemd zijn … De mythe van ‘de ware’ zit stevig verankerd in ons collectief cultureel onbewuste en heeft in de loop van de eeuwen niet aan kracht ingeboet. Zelfs datingsites en sociale media konden dat oude ideaal niet van zijn troon stoten. Wellicht omdat de mythe in ons meest individuele verleden wortelt. Ze gaat terug tot de tijd toen we nog een baby waren en we alles – voedsel, verzorging, liefde – kregen van onze ouders of de personen die ons opvoedden.

In ons onbewuste blijft het verlangen bestaan om iemand te ontmoeten die een einde zal maken aan ons onvolledige leven en onze rusteloosheid.

Impact?
Deze mythe bevat ook een positief element: ze stimuleert je om op zoek te gaan naar lief­de. Omdat het om een ideaal gaat is het een sterke motor, het voedt je verlangen. Aan de andere kant bestaat het risico dat je met een soort robotfoto op zoek gaat naar een partner. En dat kan misleidend zijn want die andere, unieke, ‘op maat gemaakte’ ware is eigenlijk een verzameling eigenschappen van je ouders die je onbewuste volgens een niet te vatten logica heeft opgebouwd.

Je voelt je geraakt of aangetrokken tot mensen die je doen denken aan je kindertijd (lichaamsgeur, fysieke kenmerken, gedrag), maar dat wil niet zeggen dat je met die persoon ook een bevredigende relatie kan aangaan. En als je met oogkleppen op zoek gaat naar de ware negeer je andere potentiële kandidaten die misschien minder goed overeenstemmen met je innerlijke robotfoto maar wel betere partners vormen.

Hoe die mythe positief aanwenden?
Er be­staan meerdere ‘ware’ personen voor ons, en niet één iemand die op alle mogelijke momenten van ons leven ons alles kan geven wat we verwachten. Een liefdesrelatie bouw je op met z’n tweeën en beïnvloedt op haar beurt weer de partners. Daarom ook kan je in een leven meerdere goede relaties hebben die misschien niet op dezelfde fundamenten gebaseerd zijn en die gevoed worden door andere elementen.

2. De mythe van goede (of slechte) timing
‘Te vroeg is niet goed, te laat ook niet’ 

Nooit onmiddellijk na een breuk. En altijd nadat je lang genoeg hebt nagedacht …
Volgens veel mensen bestaat er een goede timing die maakt dat je relatie goed zal lopen en een slechte timing die altijd leidt tot een mislukking. Die mythe is niet nieuw maar gaat terug tot de Grieks-Romeinse tijd en het idee van lotsbe­stemming. Het lot of fatum werd bepaald door de goden en opgelegd aan de mensen. Ze moesten er rekening mee houden om oorlogen te winnen en harten te veroveren.

Ook in onze tijd wordt de mythe van timing steeds sterker omdat we leven in een maatschappij waarin alles snel gaat, waarin we bang zijn om het leven aan ons voorbij te laten gaan en slechte keuzes te maken.

Impact?
Deze mythe ondersteunt het idee dat het succes of de mislukking van een relatie afhangt van externe elementen. Het fatum van de Romeinen wordt op die manier een psychologische tijdskalender. Vandaar de opvatting dat een nieuwe relatie na een recente scheiding niet kan lukken omdat je tijd nodig hebt om te her­stellen van die breuk. Een relatie die je aangaat nadat je bekomen bent van de breuk met je vorige partner zou stabieler en duurzamer zijn.

Hoe die mythe positief aanwenden?
Alleen je eigen interne timing, je psychisch-emotionele kalender is van tel. Die is uniek en niet te ver­algemenen. Je hebt zelf het vermogen om te beslissen of je op een bepaald moment in je leven al dan niet klaar bent voor een relatie, om te voelen en te kiezen wat goed is voor jou. Er kunnen duurzame en sterke relaties ontstaan in periodes in je leven die als ‘ongunstig’ worden beschouwd (rouw, ziekte, werkloosheid) en het omgekeerde kan evengoed. Het is dus belangrijk om naar jezelf te luisteren, vertrouwen te hebben en raad en waarschuwingen niet klakkeloos aan te nemen.

3. De mythe van liefde onder controle
‘Liefde is een werkwoord’

Die opvatting vindt zijn oorsprong in het ontstaan van de aristocratische liefde: de partners worden uitgekozen om zo efficiënt mogelijk het bezit en de familie te beheren. In onze huidige samenleving zijn de meeste contracten van beperkte duur. Wil je graag dat je relatie blijft duren dan moet je er werk van maken. Dat wil zeggen dat je je een doel stelt en alle middelen aanwendt om dat doel te bereiken.

Die opvatting leunt aan bij de cultuur van persoonlijke ontwikkeling, die in alle domeinen van het leven is binnengedrongen en die stelt dat werken aan jezelf de sleutel is tot zelfverwezenlijking.

Impact?
Deze mythe veronderstelt dat een liefdesrelatie afhankelijk is van wat je erin investeert. Een sleutel-op-de-deurliefde bestaat niet, je moet actief aan een relatie werken. De andere kant van de medaille is dat die mythe kan leiden tot een andere opvatting: het idee dat je inspanningen moet doen om liefde en verlangen te laten voortduren.

Hoe die mythe positief aanwenden?
De opvatting is gebaseerd op het idee dat je alles in eigen hand hebt en ontkent de onbewuste dimensie in een relatie zoals het verlangen, dat aan elke planning ontsnapt. Je kan een koppel ook beschouwen als een organisch wezen met een ritme, dat net als de ademhaling gebaseerd is op inademing (je komt dichter) en uitademing (je gaat een stapje weg van elkaar).

Als je je daar bewust van bent en accepteert dat een levendige relatie schommelingen kent kan je je soepel aanpassen aan die bewegingen zonder hard labeur. Een bloeiend liefdesleven heeft niet zozeer te maken met werken als wel met interactie.

4. De mythe van versmelting
‘Eén plus één is één’

Aan de basis van die gedachte ligt opnieuw Plato met zijn mythe van de incomplete mens die één wordt door zijn wederhelft. De mythe wortelt ook in de eerste momenten van ons be­staan, die de Britse pediater Winnicott omschrijft als een drie weken durende verliefdheid tussen baby en moeder. Die extatische versmelting is voor sommigen de enige manier om lief te hebben en graag gezien te worden.

In een tijd van collectieve en individuele kwetsbaarheid en instabiliteit is het idee van versmelten met de ander – diegene die ons nooit verlaat – een van de kenmerken van existentiële zekerheid: ‘ik zal nooit meer alleen zijn’. Achter die mythe schuilt het verlangen naar duurzaamheid. Een waarde die in onze postindustriële samenleving vaak ontbreekt.

Impact?
Versmelting is destructief voor een relatie in die zin dat je in een relatie afstand moet bewaren tussen jezelf en de ander. Het breekt ook het ‘ik’ af om een unieke entiteit te creëren: het ‘wij’. De buitenwereld, de anderen verdwijnen: ze zijn niet meer interessant. Voor sommige koppels is de buitenwereld zelfs bedreigend. Een duurzame symbiose leidt altijd tot een verarming van het ik en zijn bronnen, zonder dat er in de diepte een echt veiligheidsgevoel bestaat.

Hoe die mythe positief aanwenden?
Er bestaat een verschil tussen de symbiose als liefdesideaal en de versmelting die je ervaart in het begin van een relatie. Bij een passionele verliefdheid is die versmelting totaal. Er is een emotionele en lichamelijke regressie naar de gouden tijd dat de baby gevoed wordt door zijn moeder. Voor de meesten onder ons duurt die versmelting eventjes.

Daarna investeer je in andere domeinen (kinderen, werk, vrienden) en de passie gaat wat liggen. Sommigen echter gaan eindeloos op zoek naar die versmelting (ze gaan veel relaties aan om telkens opnieuw de intensiteit van een beginnende relatie te ervaren). Vaak eindigt dat met het vinden van een part­ner die ook op zoek is naar samensmelting. De zekerheid die de symbiose oplevert is vaak een illusie. De angst dat je de ander verliest blijft.

Als het eenmaal tot een breuk komt dan kan dat een mentale instorting veroorzaken bij diegene die achterblijft. Of het kan een opening bieden naar andere manieren om lief te hebben en te worden bemind.

5.  De mythe van spiegelende liefde
‘Partners die op elkaar lijken blijven langer samen’

Aan de basis van die diep verankerde opvatting ligt de mythe van Narcissus, die nadat hij de nimf Echo wegduwde verliefd werd op zijn weerspiegeling in het water. Het verhaal van die onmogelijke liefde eindigt met de dood van Narcissus. Tegenwoordig gaan mensen op zoek naar de perfecte wederhelft op datingsites. De criteria waarmee je een soulmate kan zoeken zijn gebaseerd op overeenkomsten of gemeenschappelijke interesses. Dat zou een harmonieuze en langdurige relatie garanderen. Je soulmate is dus in feite een tweelingziel.

De mythe die daarachter schuilt is niet moeilijk te ontcijferen, zeker niet in deze tijd van collectieve angst. Het gelijke is de veilige waarde geworden. Hoe zou je nu een vergissing kunnen begaan, ontgoochelingen of teleurstellingen oplopen als je leeft met een andere versie van jezelf, die op dezelfde wijze functioneert, dezelfde waarden deelt, dezelfde dingen verlangt en uit hetzelfde milieu komt?

Impact?
De mythe van het spiegelbeeld die een duurzame relatie garandeert en geen nare verrassingen oplevert heeft twee kanten.
Positief: de zoektocht vraagt tijd om de ander tot in de diepte te leren kennen en interesse te hebben voor de ander.
Negatief: je hebt alleen interesse voor gelijken en wilt niet geconfronteerd worden met de ‘verontrustende vreemdheid van de ander’, die nodig is om je nieuwsgierigheid en verlangen te voeden.

Hoe die mythe positief aanwenden?
Door duizenden koppels te observeren konden onderzoekers alvast één element definiëren dat belangrijk is voor de kwaliteit en duurzaamheid van een relatie: er moet een gemeenschappelijke basis zijn, namelijk psychologische en affectieve verenigbaarheid en gedeelde interesses. Het gaat er niet om om helemaal gelijk te zijn maar om op dezelfde golflengte te zitten.

Partners moeten een gelijkaardige visie hebben over het leven. Ze praten, reageren en handelen een gelijkaardige manier maar zijn toch verschillend genoeg om voor verrassingen te zorgen en interessant te blijven voor elkaar. Zo ontstaat er een subtiele onzekerheid die het verlangen kan doen opflakkeren of handhaven.

6. De mythe van liefde als werkinstrument
‘Ken jezelf om beter te kunnen liefhebben’

Die hedendaagse mythe heeft zijn oorsprong in de socratische wijs­heid ‘ken jezelf’. In onze individualistische prestatiecultuur is het de bedoeling dat je op alle domeinen van het leven het heft in eigen handen neemt en je de ratio en het voluntarisme laat prevaleren. Jezelf beter leren kennen om beter lief te hebben – wat een van de fundamenten is van persoonlijke ontwikkeling – veronderstelt dat je lessen trekt uit het verleden, al je slechte gewoontes en gedragspatronen afleert om een gezonde en duurzame relatie op te bouwen.

Impact?
De positieve kant van die mythe is dat je gestimuleerd wordt om aandacht te hebben voor je ervaringen in het verleden en je huidige verwachtingen. Het maakt je actief en verant­woordelijk in je liefdesleven. Aan de andere kant gaat die opvatting ervan uit dat je een goede relatie moet verdienen, dat het een compensatie is voor hard werken aan jezelf. Een mislukking of teleurstelling is dan het bewijs van het tegen­overgestelde. Dat werkt beschuldigend en is maar gedeeltelijk waar.

Hoe die mythe positief aanwenden?
Zelfkennis heeft ook zijn limieten. In de loop van de jaren veranderen we, door mensen te ontmoeten en ervaringen op te doen bijvoorbeeld. Bovendien is het heel moeilijk om je onbewuste op een rationele manier te bestuderen. Toch is het nuttig om terugkerende patronen (keuze van partner of gedrag) te blijven onderzoeken, vooral als die voor moeilijke situaties en verdriet zorgen.

Je kan je ook afvragen wat je precies zoekt in een relatie. Wat is het allerbelangrijkste voor jou? Wat verlang je fundamenteel van de ander? Wat zijn jouw belangrijkste projecten? Allemaal vragen die je kunnen helpen bij het leren kennen van jezelf en de ander.

---