Je ouders vergeven: een heel proces
Je ouders vergeven, het is een bevrijdende daad die je de kans geeft om een hoofdstuk af te sluiten en op een vernieuwde manier met hen om te gaan. Maar wanneer is de tijd rijp voor vergeving? Psychologies ging te rade bij gestalttherapeute Suzanne Haest.
Tekst Anne Wislez
Kwaadheid naar je ouders toe kan soms jarenlang je leven bepalen. Wanneer ben je eraan toe om hen te vergeven?
Suzanne Haest: ‘Ouders vergeven begint eigenlijk bij zelfvergeving. Als je jezelf vergeeft, ga je in plaats van de schuld voor de pijn die er is naar binnen te richten, de schuld naar buiten richten, naar die mensen die verantwoordelijk zijn voor de pijn. Als er in je jeugd iets gebeurt, zal je als kind namelijk altijd denken dat het met jezelf te maken heeft en dat jij het veroorzaakt.
Vanuit het loyauteitsprincipe leg je, ook als volwassene, de verantwoordelijkheid gemakkelijker bij jezelf dan bij je ouders. De eerste stap is dus om te beseffen dat een bepaald gedrag ontstaan is in je gezin van herkomst. Als je dat weet, kan de zelfbestraffing stoppen. En dan kan je jezelf de vraag stellen: kan ik mijn ouders dit vergeven? Maar daar kan je niemand toe verplichten of zelfs pushen. Mensen zijn geen puur rationele wezens. Je kan vanuit je hoofd beslissen om iemand te vergeven, maar dan neem je eigenlijk een beslissing vanuit almacht.
Intieme relaties gaan over emoties, en gevoel vraagt wederkerigheid. Voor relationele vergeving moet je met tweeën in relatie staan. Komen er van de andere partij geen corrigerende ervaringen, gedrag dat je laat zien dat er inderdaad iets begrepen en vergeven is, dan is vergeving moeilijk. Er is maar vergeving mogelijk als alle partijen hun fouten onder ogen zien, spijt hebben en ervaren dat de relatie daardoor anders is geworden dan vroeger. Anders is vergeving een hol begrip dat vanuit de ratio ontstaat maar dat je niet voelt.
Gaat vergeven altijd om onvergeeflijk zware zaken of kan het ook over kleine dingen gaan?
SH: ‘Dat kunnen ook ogenschijnlijk kleine dingen zijn. Maar vergeven gaat altijd over het kwijtschelden van een schuld. Vaak is dat meer een principekwestie dan dat de daadwerkelijke gebeurtenis ertoe doet. Als een moeder erg in fusie is met haar dochter, bijvoorbeeld, en haar geen eigen leven laat leiden, als ze die separatie niet kan voltooien, waardoor de dochter te zeer gebonden blijft aan de moeder, dan heeft ze niet geleerd om haar eigenheid te ontwikkelen.’
‘Eigenlijk is dat naar een kind toe een grote “misdaad”, die er niet uitziet als een “misdaad”. Als een jonge vrouw mij zegt “mijn mama is mijn beste vriendin”, dan denk ik meteen: jammer, je hebt geen moeder. Want een moeder is “liefdevolle autoriteit” en die staat altijd wat boven jou. Een vriendin is iemand gelijkwaardig. Terwijl je, als je naar je moeder gaat, een beetje op die autoriteit zou moeten kunnen rekenen.
Als je je moeder zoiets gaat verwijten, kan het dan niet zijn dat ze helemaal niet snapt waar het over gaat?
SH: ‘Ja, dat kan, want zij ziet dat als een uiting van liefde. Terwijl ze jou, als individu, geen individu laat worden omdat ze geen rekening houdt met je behoeften. Vaak moeten de behoeften van de ouder nog waargemaakt worden in het kind. Eigenlijk is dat kindermishandeling. Dat lijkt een groot woord, maar het heeft ook veel en grote gevolgen. En het kan inderdaad zijn dat je je vader of moeder zoiets op een gegeven moment kwalijk gaat nemen.
Begrijpen ouders altijd waar ze zich schuldig aan gemaakt hebben?
SH: ‘Dat schuldgegeven is heel relatief. Hoe gevoeliger je bent, hoe sneller je je ergens schuldig over zal voelen. Sommige mensen zijn zo rationeel dat ze hun gevoel hebben uitgeschakeld; ze hebben niet door wat er gebeurd is. Ze hebben de neiging om te rationaliseren: “ach, zo erg is het toch ook weer niet” en “dat is nu toch allemaal voorbij”…’
‘Een toenaderingsgesprek loopt niet altijd gemakkelijk. Je kan zelf ook niet zomaar een knop omdraaien – als het vertrouwen beschadigd is, ben je op je hoede. Sommige mensen zijn heel mild naar hun ouders toe, sommige minder. Mildheid ontwikkelen kan je voor een stuk ook leren, maar je mag daarin niet verder gaan dan wat je zelf aankan. Het is goed om te kijken naar wat er mogelijk is vanuit je hart.’
Maar er komt altijd een moment dat je je ouders erover aanspreekt?
SH: ‘Ja, het liefst wel. Als je de confrontatie rechtstreeks aankan, dan graag, als je gemakkelijker schrijft, kan je ook een brief sturen. Of je neemt je ouder mee in therapie, als je voelt dat daar ruimte voor is. Het kan ook in stapjes gaan. Je zegt er eens iets over en kijkt welk effect je woorden hebben.’
‘Als je ziet dat je ouders niet reageren maar prompt aan de afwas beginnen of eerder vluchten, negeren of dissociëren in plaats van te reageren, dan merk je dat wat je zegt niet binnenkomt. En dan is het beter om te stoppen, want het zal op dat moment niks opbrengen. Kan de boodschap wel in een keer binnenkomen, dan is dat goed. Als een gesprek niet mogelijk is, dan kan je je ouders nog wel zien, bijvoorbeeld voor de kinderen of de kleinkinderen. Maar in dat geval hou je de bezoeken meestal kort of praktisch.
Je ouders begrijpen kan helpen om hen te vergeven. Hoe kan je je ouders beter leren begrijpen?
SH: ‘Daar bestaan oefeningen voor. Ik laat iemand bijvoorbeeld rechtstaan en de ogen sluiten en met de aandacht naar binnen gaan. Dan zeg ik: zet nu een stap naar achteren en stap eens in het leven van je moeder. Die simpele beweging brengt dikwijls al verhalen voort: zij was de dochter van en zij heeft dat en dat meegemaakt… Op die manier kan je begrip en mildheid ontwikkelen, wat zich dan in de relatie zelf verder kan uitdiepen.’
‘Het lost veel op om aan beide kanten te beseffen dat geen van de partijen alleen en volledig schuldig is. Ook de ouder is het kind van zijn gezin van oorsprong, iets kan voortkomen uit de vorige generaties. Meestal vertrekken mensen vanuit goede bedoelingen. Behalve bij incest of heel zware pathologieën, zou je denken, maar achter pathologie zit meestal een trauma uit het eigen gezin van herkomst. En is dat hun schuld? Als je niet gelooft in de goede bedoelingen van mensen, kan je niet tot vergeving komen.’
‘Liever dan over schuld praat ik over verantwoordelijkheid. Je bent verantwoordelijk voor je leven, voor je daden. Als ouder moet je ook kunnen inzien dat je dingen doet die gevolgen hebben. Het gaat er dus om om te kijken naar de verantwoordelijkheid van je ouders, die dingen die ze niet hebben kunnen waarmaken voor jou, en dan te kijken naar je eigen verantwoordelijkheid: wat doe ik daar nu mee?
Wanneer voel je dat je klaar bent voor vergeving? Zijn er bepaalde signalen?
SH: ‘Bij traumatherapie werk je een aantal stappen af: het ontwikkelen van zelfsteun, leren ademen en aarden, contacten ontwikkelen die niet meer misbruikend zijn en die vertrekken vanuit gelijkwaardigheid. Tegen het einde van de therapie, als je aan het integreren bent en nieuw gedrag begint te vertonen, zie je dat de tijd rijp is voor een mogelijk vergeven, of een besef van “nu nog niet, straks misschien”.
Hoe pak je een vergevingsmoment aan? Via een ritueel?
SH: ‘Ja, dat kan. Vergeven betekent meestal een keerpunt in je leven: voor dat moment was het zo, en daarna wordt het anders. Dat is ook de betekenis van een ritueel. Zo’n ritueel kan je zelf invullen: je kan een brief schrijven naar je ouders waarin je alles schrijft wat je zou willen vertellen en die brief dan verbranden. Of je legt een intentie in een steen en begraaft die. Ook iemand die overleden is kan je op die manier symbolisch vergeven. Je legt bijvoorbeeld een steen op zijn graf en geeft daarmee de verantwoordelijkheid voor een thema dat te zwaar weegt aan je moeder of vader terug, zodat je verder kan met je leven. Of je kan hem of haar aanwezig stellen in een lege stoel voor je en een gesprek voeren.
“Er is maar vergeving mogelijk als alle partijen hun fouten inzien, spijt hebben en ervaren dat de relatie anders is dan vroeger”
Kan je dat ook doen als je ouder nog leeft maar niet bereid is tot toenadering?
SH: ‘Ja, en op zich heeft dat zeker waarde, maar in dat geval gaat het eerder om jezelf vergeven. Je ontslaat jezelf zo van het teveel aan verantwoordelijkheid en schuld die je uit loyaliteit op je nam. Vergeving is iets anders dan het herstel van de relatie. Daar zijn twee partijen voor nodig. Als je ouder weigert om zijn verantwoordelijkheid in het probleem op te nemen en/of het beschadigende gedrag blijft verderzetten, dan kan je als kind nog steeds vergeven maar tegelijk het contact verbreken, om verdere schade te voorkomen.’
‘Er zijn veel mensen die niet tot vergeving kunnen komen, meestal door de ernst van de gepleegde daden: bijvoorbeeld verwaarlozing, geweld, seksueel misbruik. Daar zijn de goede bedoelingen ook wel ver zoek. Iets begrijpen is iets heel anders dan iets goedkeuren of vergoelijken. Sommige mensen hebben hun recht op vergeving verspeeld. Niet kunnen vergeven is ook een reële optie met goede kanten en grote voordelen. Als vergeven stilzwijgend de norm zou worden, zou dat veel volwassen kinderen weer opnieuw in de schuld zetten.’
‘Vergeven gaat niet om niet willen maar om niet kunnen. Wil je breken omdat je niet kan vergeven en steunt je omgeving je daar niet in, dan kan het zijn dat je jezelf forceert om er toch te zijn voor je ouders. En dan breek je inwendig wel maar uitwendig niet. Dat kan je niet lang volhouden. Het gaat erom jezelf niet te forceren en trouw te durven zijn aan jezelf en je eigen grenzen.’
Geef je, als je je ouders niet kan vergeven, thema’s door aan je kinderen?
SH: ‘Ja, onherroepelijk. Ernstige familietrauma’s lopen altijd in volgende generaties door, dat is niet te voorkomen. Zelfs vergeving kan dat niet voorkomen. Kinderen reageren meestal niet op wat je zegt maar op wat ze zien. Als ze bij oma op bezoek gaan en ze zien hun mama bevriezen, dan weten ze: hier klopt iets niet. Het remt hen ook in hun spontaniteit.’
‘Heb je geen respect voor je ouders, dan is het ook moeilijker voor hen om dat respect op te brengen. Als de relatie met je ouders gemakkelijker en respectvoller zou lopen, dan wordt hun leven ook gemakkelijker. Je kan proberen om een conflict met je ouders met je kinderen bespreekbaar te maken en op hun niveau zeggen wat er gebeurd is. Als dat mogelijk is, natuurlijk. Als je kinderen zien dat je je ouders iets vergeeft, dan leren ze dat een situatie omkeerbaar is. Dat is heel gunstig. Maar dat weten mag ook geen extra druk geven. Vergeving is niet altijd mogelijk. Trouw blijven aan jezelf en durven breken kan ook maken dat schadende familiepatronen ophouden voort te duren.
Soms moet je ook aanvaarden dat iets niét lukt?
SH: ‘Ik vind het belangrijk om er bij stil te staan dat als er iets niet lukt er tegelijk iets anders wél lukt. Als je niet kan vergeven maar daardoor wel voor jezelf kan opkomen dan is dat een goede zaak. Tegelijk moeten we de lat voor ouders ook niet te hoog leggen. Er zijn stukken in het leven waar vaders en moeders niks aan kunnen doen en als je dat beseft, word je ook een échte ouder. Echtheid is belangrijker dan in de almacht zitten en bijvoorbeeld doen alsof alles lukt, alsof alles vergeven is.’
‘Alles kunnen oplossen is niet reëel. Je moet tegen je kinderen ook kunnen zeggen: dit lukt niet. Als een kind kan zien dat zijn ouders bepaalde dingen niet kunnen, is het voor hemzelf ook minder erg als hij eens iets niet kan. Het is belangrijk dat kinderen leren dat het leven niet maakbaar is. Dat je sommige dingen gewoon moet dragen en dat ook dat je krachtig maakt.’
Marca (52):
‘Ik haat haar niet maar het contact ging vaak ten koste van mezelf’
‘Mijn vrienden slaakten een zucht van opluchting toen ik vertelde dat ik met mijn moeder gebroken had. Zij zagen ook hoe gestrest en moe ik vaak was nadat mijn moeder was langs geweest. Ik groeide op met gescheiden ouders en woonde bij mijn moeder, al had ik dat – zeker als puber – liever anders gezien. Op cruciale momenten kon ik emotioneel niet bij haar terecht, en dat heeft wonden geslagen. Ze staat ook helemaal anders in het leven dan ik, haaks op wie ik ben. Het heeft lang gesudderd bij mij, maar vooral toen ik zelf een zoon kreeg zijn mijn ogen opengegaan. Waarom had ik die geborgenheid niet gekregen?’
‘Het was een lastige beslissing, maar drie jaar geleden heb ik alle contact definitief afgeblokt. Na 49 jaar liep de emmer van loyaliteit over. De druppel was een mail die ze me stuurde toen mijn zoon een depressie doormaakte. Zoals zo vaak had ze haar oordeel klaar. Ik stuurde haar een mail terug: dat het nu wel genoeg was geweest, dat ik haar niet meer wilde zien. Super lullig. Ik ben er helemaal niet trots op hoe dat is gegaan. Maar bestaat er überhaupt een nette manier om met je moeder te breken? Ik haat haar niet, dat niet. Maar het contact ging vaak ten koste van mezelf. Dat kan toch niet de bedoeling zijn?’
‘En ik weet waarom ze geworden is wie ze is, ze had zelf vreselijke ouders. Maar daar kan ik uiteindelijk niet zo veel mee. Of toch niet in de zin van: we verzoenen ons en pikken de draad weer op. Achteraan in de zeventig is ze nu. Het spookt weleens door mijn hoofd: wat als ze sterft? Je kan daar wel rationeel over nadenken, maar je weet niet welke emoties er dan naar boven zullen komen. Je zou me egoïstisch kunnen noemen. Maar ik heb mijn bijdrage geleverd, vind ik.
Eline Delrue
