Ouders vergeven: welke vragen stellen de ouders zich zélf?

Je neemt je voor om het met je eigen kinderen anders te doen. Beter vooral. Maar voor je het weet heeft het cliché je ingehaald: alle ouders maken fouten. Je daarbij neerleggen is de eerste stap om verwijten achteraf te voorkomen. Jezelf in vraag stellen is stap twee.

Tekst Tina De Gendt

Hoeveel boeken je ook leest over opvoeden, het blijft een stiel die je leert door het te doen. Hoe hard je je ook voorbereidt op het ouderschap, aan het einde van het traject weet je onvermijdelijk meer dan in het begin. Ouders zoeken, proberen uit en passen hun strategieën gaandeweg aan maar streven ondertussen zo hard naar perfectie dat de marge voor fouten groot is.

De kans dat je kinderen je achteraf dingen kwalijk nemen is reëel. De kans dat je zelf spijt zal krijgen van bepaalde keuzes is mogelijk nog groter. Maar laat dat geen reden zijn om de moed te verliezen. Perfecte ouders zullen we dan misschien niet worden, ruimte voor verbetering is er altijd. Om spijt en verwijten te voorkomen is het goed om jezelf van tijd tot tijd in vraag te stellen. De onderstaande vier vragen zijn daarbij cruciaal.

Ben je verantwoordelijk?

Heel wat ouders dromen van opvoeden zonder schuldgevoel. Maar volgens de internationaal gerenommeerde Amerikaanse ontwikkelingspsycholoog Gordon Neufeld is dat niet iets om naar te streven. ‘De enige manier om geen schuldgevoel te hebben tegenover je kinderen is door geen verantwoordelijkheid voor hen op te nemen. Maar een ouder zonder verantwoordelijkheidsgevoel is een ouder die zijn kinderen verwaarloost. Dat schuldgevoel bewijst dus eigenlijk net dat je wel goed bezig bent.’ Elke ouder is onvermijdelijk verant-woordelijk voor zijn kroost.

Als het fout gaat, kijkt men eerst naar de opvoeding om een verklaring te zoeken. Misschien heeft de crimineel wel een slechte jeugd gehad? Had de depressieve vrouw een labiele moeder? De verslaafde een afwezige vader? Ouders worden altijd als eersten op het matje geroepen. Heel wat ouders proberen dat zwaard van Damocles te ontvluchten door zo veel mogelijk verant-woordelijkheid door te schuiven naar hun kinderen. Wil je bij de scouts of bij de Chiro? Wat eten we vanavond? Maak je nu je huiswerk of niet? Waar gaan we op vakantie? Ga je echt met die kleren naar school?

Tot dertig jaar geleden was het in de meeste gezinnen ondenkbaar dat kinderen die vragen zouden mogen beantwoorden, maar vandaag worden ze op steeds jongere leeftijd met dergelijke keuzes geconfronteerd. Maar hoeveel keuzes je ook doorschuift, als ouder blijf je verantwoordelijk. Voor de buitenwereld, maar nog het meest in de ogen van je kinderen.

‘Ik mocht van mijn moeder elke avond kiezen wat ik wilde eten. Ze maakte dan een gezond gerecht voor zichzelf en iets anders voor mij. Meestal pizza’, zegt Katrien (33). ‘Achteraf heb ik haar dat erg kwalijk genomen. Ik worstel nog altijd met mijn gewicht en ik ben er zeker van dat het anders was geweest als zij me wat meer had gedwongen om gezond te eten.’

De verantwoordelijkheid draag je toch, dus kan je ze maar beter opnemen. Ook zonder je autoritair op te stellen is het mogelijk om beslissingen te nemen in de plaats van je kind. Zelfs al weet je het zelf niet altijd goed, de kans is groot dat je het beter weet dan je kind.

Ben je consequent?

Je hebt de waarheid niet in pacht, ook niet als ouder. Als je plots geconfronteerd wordt met een vraag van je kind (Mag ik tv kijken? Krijg ik een iPhone? Mag ik op pianoles?) of verrast wordt door zijn gedrag (spijbelen, roken, pesten, stelen) dan weet je niet altijd meteen hoe je daarop moet reageren. Zelfs wanneer je bedenktijd vraagt gebeurt het wel eens dat je een beslissing neemt waar je later op moet terugkomen. Er zijn tegenwoordig ook zo veel opties als het over opvoeding gaat: elke maand staat er wel een nieuwe aanpak in de media. Twijfel is eigen aan verantwoordelijkheid opnemen en dus ook aan ouderschap.

Toch doen ouders er volgens experts goed aan om hun twijfels zo veel mogelijk voor zichzelf te houden en consequent te blijven. ‘Kinderen hebben een enorme behoefte aan duidelijkheid en voorspelbaarheid’, zegt ontwikkelingspsychologe Inge Glazemakers. ‘Hoe voorspelbaarder het gedrag van hun ouders is, hoe veiliger ze zich voelen en hoe beter ze in staat zijn om zelf verantwoordelijkheid op te nemen.’ Veel ouders vrezen saai gevonden te worden als ze te voorspelbaar zijn maar het verwijt van saaiheid is ver te verkiezen boven de verwijten die inconsequente ouders krijgen.

‘Ik durfde geen vriendinnen thuis uitnodigen omdat ik nooit wist of mijn vader in een goede of een slechte bui zou zijn’, vertelt Eline (35). ‘Daardoor heb ik als kind nooit vriendschappen kunnen uitbouwen.’ Beslissingen nemen en er dan op terugkomen, elke keer anders reageren, dingen beloven en ze dan niet nakomen. Dat zijn dingen die kinderen bijblijven, soms jaren nadat ze het ouderlijk huis verlaten hebben. Zelfs als je niet helemaal zeker bent van je stuk is consequentie het kernwoord van een positieve opvoeding.

Ken je je eigen grenzen?

Al vallend leren we lopen. Door fouten te maken worden we betere ouders. Tenminste, als je bereid bent om je fouten onder ogen te zien en te groeien uit je eigen zwakheden, angsten en twij­fels. Zelfkennis is niet alleen het begin van je eigen wijsheid, ook je kinderen doe je er een groot plezier mee.

‘Toen mijn zoon naar het lager onderwijs ging werd duidelijk dat hij op een andere manier ontwikkelde dan de andere kinderen. Even later kreeg hij de diag­nose autisme en ADHD. Toen ik de kenmerken te horen kreeg herkende ik onmiddellijk mezelf. Alleen is het bij mij nooit vastgesteld’, zegt Sibel. ‘Ik ben toen eerst grondig in mezelf gaan kijken: wat heeft dat voor mijn leven betekend? Welke moeilijkheden heeft het veroorzaakt? Hoe hadden mijn ouders beter kunnen reageren op mij? Die vragen waren vaak heel pijnlijk, maar ik ben ervan overtuigd dat die zelfreflectie me als ouder wel heeft versterkt.’

Dat je het goede voorbeeld wilt geven voor je kinderen betekent niet dat je als ouder in alles perfect moet zijn. Het goede voorbeeld geven kan er ook uit bestaan dat je als ouder toont dat het oké is om fouten te maken. Hoe ga jij om met je eigen beperkingen en negatieve gevoelens? Kan je je fouten erkennen of doe je alsof er niks aan de hand is? Monkey see, monkey do. Alleen door open te zijn over je eigen zwakheden stimuleer je je kinderen om ook hun eigen zwakheden te aanvaarden en uit hun fouten te leren.

Zeg je sorry?

Als je je kind betrapt op ongewenst gedrag, dan verwacht je excuses. Maar wat doe je als je kind jou betrapt? Ouders denken vaak dat ze hun ouderlijk gezag ondermijnen door hun excuses aan te bieden maar dat is volgens ontwikkelingspsycholoog Bart Soenens helemaal niet het geval. ‘Wanneer je beseft dat je in de fout bent gegaan is het een krachtig signaal om dat ook aan je kind duidelijk te maken. Ga ’s avonds nog eens bij je zoon of dochter op bed zitten.

‘Eerder vandaag, toen ik zo heftig uitvloog, dat had ik niet mogen doen, dat was niet fair. Maar het kwam daarom en daarom.’ Mijn moeder deed dat ook, en dat waren voor mij als kind heel intense momenten. Omdat je weet: mijn moeder reflecteert mee, ik ben niet de enige die erover na ligt te denken. Zij denkt mee en ze is open en moedig genoeg om het te zeggen. Dat maakt het hele incident ongedaan.