Het perfecte koppel bestaat niet

2.Alfons Vansteenwegen:  De kunst van het geven

‘Het geheim is dat je altijd een beetje meer geeft dan krijgt’, zegt professor emeritus Alfons Vansteenwegen. ‘Geven is de actieve vorm van liefde, want gevoelens alleen zijn niet genoeg voor een duurzame relatie. Je moet er ook iets mee doen.’

Zo lang het vanzelf gaat is een relatie heel fragiel. Want dan kan ze ook zomaar stukgaan. In een duurzame relatie geven beide partners elkaar iets meer dan ze krijgen. Waarmee ik wil zeggen dat het meer is dan een zuivere ruil. Jij doet dit voor mij, en dus doe ik dat voor jou. Zo werkt het niet. Nochtans is dat vaak een grondpositie vandaag: ik leef maar één keer, dus ik moet er alles voor mezelf uithalen. Het is mijn overtuiging dat het zo niet werkt. Het is goed dat mensen voor zichzelf zorgen, maar het is niet genoeg.

Uiteindelijk zijn we gelukkiger als we kunnen zorgen voor iemand anders, als we liefde kunnen geven. En met ‘liefde’ bedoel ik heel concreet dingen voor elkaar doen. Want gevoelens alleen zijn niet genoeg voor een duurzame relatie. Je moet er actief mee aan de slag, zodat je met twee tot een werkelijk gedeeld gevoel komt. Dat impliceert dat je emoties en gevoelens – ook de moeilijke – bij jezelf moet kunnen erkennen, dat je erover kan communiceren met je partner.

En dat je partner in staat is om ze te horen, ze te versterken of net niet, en erover in discussie te gaan. Dat is voor veel mensen niet evident. Het belang van emoties en gevoelens in een relatie, de nadruk op elkaar steunen en begrijpen, dat is allemaal relatief recent. Want tot enkele generaties terug was het huwelijk een vennootschap om te overleven – intimiteit en gevoelens waren niet aan de orde.

De dingen benoemen

Het is een hele kunst om met zijn tweeën tot een werkelijk gedeeld gevoel te komen. Dat betekent niet dat je altijd hetzelfde moet voelen als je partner. Het betekent dat je elkaars gevoelens serieus neemt, ook al zijn ze verschillend. Door mee te leven ontstaat er intimiteit, en dat is een belangrijke waarde in een duurzame relatie. Als je je eigen gevoelens niet meer vertelt en niet meer met empathie naar de ander kan luisteren vervreemd je van elkaar en raak je elkaar kwijt.

Een vakantie wordt pas iets van jullie twee samen als je aan elkaar vertelt hoe fijn je het vond. Zo lang je dat niet doet zijn het gewoon twee aparte ervaringen. Het wordt pas gemeenschappelijk door woorden. Niet iedereen vindt even snel de juiste formulering, daarom kost medeleven ook tijd. Het overbrengen van gevoelens vraagt luisterbereidheid, herhaling en verduidelijking.

Leg dan ook je iPad even opzij als je partner over zijn werkdag vertelt, en maak oogcontact. Herhaal in je eigen woorden wat hij zegt. ‘Als ik je goed begrijp ben je teleurgesteld dat je baas zo onverschillig reageerde. Is dat wat je wou zeggen?’ Echt gehoord worden is dikwijls al voldoende om vervelende gevoelens draaglijker te maken. Het heeft geen zin om ze weg te praten, want een gevoel is altijd ‘terecht’.

Toch proberen we het vaak zo op te lossen. ‘Je moet niet boos zijn’, zeggen we. Of ‘je hoeft je geen zorgen te maken, het komt wel goed’. Maar daarmee vraag je eigenlijk het onmogelijke van je partner. Want een gevoel zet je niet zomaar opzij omdat de ander dat zegt. Dikwijls heeft het zelfs het omgekeerde effect. Door gevoelens te negeren of ze weg te duwen worden ze net versterkt. Een gevoel overkomt je, je vindt het in jezelf. En dus kan je het niet zomaar weg relativeren.

Elk je eiland

Partners moeten niet voortdurend bereid zijn om naar elkaar te luisteren. Ook binnen een relatie hebben mensen een eiland nodig, momenten waarin ze enkel met zichzelf bezig kunnen zijn. Vooral jongeren ervaren die afzondering wel eens als een gebrek aan liefde. ‘Waarom wil je alleen zijn, we leven toch samen?’ ‘Ben je boos op mij?’ ‘Ben je me beu?’ Vaak verschillen partners ook in de mate waarin ze behoefte hebben om zich af te zonderen.

Soms wil de ene zich terugtrekken precies op het moment dat de ander aandacht wil. Hij wil bijvoorbeeld even rustig met een glas wijn tot rust komen na een lange werkdag, terwijl zij al een hele dag staat te popelen om de laatste nieuwtjes te vertellen. Op zulke momenten kan het lastig zijn om ‘nee’ of ‘nu niet’ te zeggen. Het kan als een afwijzing klinken, en daarom reageren mensen liever niet, of op een vage manier. Ze luisteren met een half oor, of met tegenzin. Toch is het beter om duidelijk te zeggen dat het even moet wachten, en eventueel een moment af te spreken wanneer het beter uitkomt.

Nee zeggen is een voorwaarde voor een langdurige relatie. Stel je voor dat je met iemand samen bent die altijd ‘ja’ zegt, dat is voor beide partijen onleefbaar. Het zijn de kleine verschillen die een relatie voeden, die het verrassend houden. Soms kan je de ander geven wat hij vraagt, en soms niet. Volmondig instemmen betekent dat je echt kan geven. En echt geven voelt goed.

Je keuze beminnen

Het is onmogelijk om het altijd over alles eens te zijn. Samenleven gaat immers over verschillen, en hoe je daarmee leert omgaan. Verschillen op tafel leggen, en respecteren dat er verschillen zijn met een permanent karakter. Daarom vind ik partnerkeuze ook zo belangrijk. Je kiest beter iemand die op je lijkt dan iemand die in alles jouw tegengestelde is. Maar zelfs al lijken jullie op elkaar, voor elkaar kiezen blijft grotendeels een gok. Jij zal veranderen, de ander zal veranderen en jullie relatie zal evolueren.

Ik haal daarom ook graag de woorden van de Amerikaanse psychiater Cor Baker aan: ‘make the right choice, and make the choice right’. Een voorwaarde voor een duurzame relatie is dat jullie beiden een langetermijnperspectief voor ogen houden. Als je samen begint met het idee ‘we zullen wel zien’ dan werkt het niet. Want je kan een relatie niet beoordelen op een bepaald moment. Als je twee of drie jaar doodongelukkig bent dan klopt er iets niet.

Maar in de put zitten, elkaar even niet meer kunnen verdragen, de pest hebben aan elkaar en het bloed onder elkaars nagels vandaan halen, dat zijn allemaal kenmerken van een goede relatie. Het kan verdomd veel pijn doen, en het kost moeite om conflicten op te lossen. Maar als het lukt voelt dat heel goed. En een relatie die heel goed voelt is beter dan een zogenaamd gelukkige relatie. Geluk komt zomaar uit de lucht vallen, een goede relatie maak je zelf.

Meer lezen: Liefde aan het werk, Alfons Vansteenwegen (Lannoo 2014)