Maar liefst de helft van de Belgen voelt zich eenzaam, zo blijkt uit recent onderzoek. Toch zijn we nooit eerder met zoveel mensen op de aardbol geweest en zijn we technologisch geconnecteerder dan ooit. Wat is er precies aan de hand? En belangrijk: wat doe je tegen dat knagende en nare gevoel van eenzaamheid?
Tekst Sarina Wijnen – Beeld Shutterstock
In studies toonden fMRI-scans aan dat eenzaamheid letterlijk pijn doet: bij een eenzaam gevoel worden dezelfde hersengebieden geactiveerd als wanneer je fysieke pijn ervaart.
Na een geanimeerd feestje in je eentje in het donker thuiskomen, waar niemand op je wacht. Op Facebook zien hoe je vrienden voortdurend gezellige uitstapjes doen, terwijl jij voor het zoveelste weekend op rij in je eentje op de bank zit. Samen met je partner in de auto op weg zijn naar een mooie vakantiebestemming, maar vooral afstand voelen. Of jezelf te gevoelig en te goedhartig vinden voor de in jouw ogen harde maatschappij. Eenzaamheid heeft vele gezichten. Samengevat is er de zogeheten sociale eenzaamheid: waarbij je minder contacten hebt dan je zou willen, emotionele eenzaamheid: als je een hechte band mist met een of meerdere personen, en existentiële eenzaamheid: wanneer je doelloosheid en een gebrek aan zingeving ervaart.
Het recente Nationaal Geluksonderzoek van de Universiteit van Gent en levensverzekeraar NN focuste zich op de sociale en emotionele vormen van eenzaamheid. En wat blijkt? 46 procent van de Belgen, zowat de helft dus, voelt zich soms tot altijd eenzaam. Jongeren tussen 20 en 34 jaar voelen zich het meest eenzaam (54,50 procent), op de voet gevolgd door Generatie X, tussen 35 en 50 jaar (53 procent). In tegenstelling tot wat vaak aangenomen wordt, hebben 70-plussers het minst last van eenzaamheid (28,30 procent). Ook opmerkelijk: singles lopen 3,6 keer meer kans op eenzaamheid dan mensen in een stabiele relatie, terwijl de kans op eenzaamheid in een slechte relatie 3,7 keer groter is, net iets meer dus.
Wat is er aan de hand? Volgens Luc Goossens, professor psychologie aan de KU Leuven, voelen jongeren zich eenzaam doordat ze met erg hoge verwachtingen worstelen. ‘Ze voelen een bepaalde druk: voor je dertigste moet je gesetteld zijn, met een vaste relatie, kinderen en een goedlopende carrière. En als ze dat dan niet voor elkaar krijgen, voelen ze zich dus teleurgesteld en eenzaam.’ Psychologe, psychotherapeute en auteur Carien Karsten denkt dan weer dat jongeren zich eenzamer voelen doordat internet zo’n belangrijke plek in hun leven inneemt. ‘Als ik jongeren spreek, valt het me op dat ze een bepaalde initimiteit niet meer hebben. Ze zitten bijvoorbeeld met een groepje van vier rond een tafel, maar zitten allemaal op hun mobiel, waarop ze spelletjes spelen. En daten doen ze voornamelijk via apps zoals Tinder, waarbij je het gevoel hebt dat je zo ingeruild kunt worden voor een beter exemplaar.’
Na deze jongeren tussen 20 en 34 jaar voelt Generatie X het eenzaamst, zo komt uit het onderzoek van de UGent. Dit gaat om mensen tussen de 35 en 50 jaar oud die vaak wél een partner, kinderen en een carrière hebben. Hun eenzaamheid heeft volgens Carien Karsten dan weer vaak te maken met hun drukke en overbevraagde bestaan. ‘Het leven van dertigers en veertigers is meestal erg taakgericht: de kinderen naar school brengen, zelf op tijd op kantoor aankomen, ‘s avonds huishoudelijke klussen doen. Je runt met je partner bijna een soort bedrijfje, waardoor de intimiteit van vroeger op de achtergrond komt. De partners communiceren nauwelijks nog over hun behoeften en stellen zich minder kwetsbaar op tegenover elkaar, wat tot een verlies van verbinding en dus tot een grotere eenzaamheid kan leiden.’
>>> wat kan je aan je eenzaamheid doen?
Zelfzorg op nummer één
Al zijn er meer studies nodig om de exacte oorzaken te kennen, de gevolgen van eenzaamheid zijn wel duidelijk in kaart gebracht. Langdurige eenzaamheid is even gevaarlijk voor je gezondheid als vijftien sigaretten per dag roken, noteerden onderzoekers van de Amerikaanse Brigham Young University die het verband tussen tussen eenzaamheid en vroegtijdig overlijden bestudeerden. De onderzoekers benadrukken wel dat dit om langdurige eenzaamheid gaat, je een paar avonden of weken wat down en eenzaam voelen heeft dit effect niet. Maar omdat ook dat tijdelijke gevoel knagend en behoorlijk naar kan zijn, is het raadzaam om er wat mee te doen, adviseren psychologen. En daartoe zijn er verschillende mogelijkheden.
Als het om korte perioden of specifieke momenten gaat, kan het helpen om voor ogen te houden dat eenzaamheid bij het leven hoort, dat iedereen zich af en toe alleen voelt. Psychologe en psychotherapeute Carien Karsten raadt aan om je niet te verzetten tegen het gevoel van eenzaamheid, want dan maak je nog meer stresshormonen aan, zegt ze. ‘Laat het er zijn en richt je aandacht erop. Voel vervolgens wat er te voelen is, zonder jezelf te veroordelen, of de situatie of anderen te beschuldigen. Ga er dus mindful mee om. Daarna stel je jezelf de vraag: hoe kan ik nu zo goed mogelijk voor mezelf zorgen? Dat kan op allerlei manieren: een geurig bad nemen, muziek beluisteren, even de deur uit om onder de mensen te komen…’
Een andere, eventueel aanvullende, tactiek bestaat eruit om je negatieve gedachtenspiraal te doorbreken, waarna je dingen anders gaat aanpakken. Bij een therapeut kan je dit aanleren via cognitieve gedragstherapie, maar in je eentje kan je ook al een eind komen. Professor Luc Goossens: ‘Focus je bijvoorbeeld minder op wat er niet is, maar meer op wat er wél is: wie komt er wel langs? Wie nodigt je wel uit? Wie toont waardering voor jou? En bouw vervolgens die relaties meer uit. Dat zal niet met alle relaties lukken, maar met een aantal wel.’ Ook belangrijk: leg bij het uitbouwen van die contacten je verwachtingen niet te hoog. Probeer te zien wat uniek is aan de ander, los van je eigen behoeften. Die ene vriend is misschien wat minder empathisch, maar heeft wel geweldige humor, wat je kan opbeuren en de focus wegnemen van de dingen die er niet zijn.
Ga na wat er precies onder je gevoel van eenzaamheid schuilt. Welke zijn je niet-ingevulde behoeften? Het is daar waar designdenken over gaat, een therapievorm die Carien Karsten haar cliënten aanbiedt. Karsten: ‘Eenzaamheid is vaak een bedreigend gevoel en als je je bedreigd voelt, kan je niet meer zo goed nadenken. Bij deze therapie staan we bewust stil bij datgene waarnaar je verlangt. Verlang je naar de warmte van een ander persoon? Naar leuke dingen doen en meer avontuur in je leven? Of wil je graag eventjes zorgeloos zijn en niet altijd alles alleen dragen? Vervolgens gaan we scenario’s zoeken die passen bij je behoeften. Dat kan iets simpels zijn om de eenzaamheid even te doorbreken, bijvoorbeeld een vriendin meevragen naar de film. Maar het is de bedoeling dat je dingen bedenkt en uitvoert die fundamenteel en op langere termijn iets aan je leven veranderen, zoals je ergens bij aansluiten of zelf singlesdiners organiseren.’
Meer in de februari-editie van Psychologies (2019)
