Bestaat er zoiets als een Europese identiteit?
Putain, Putain, c’est vachement bien, nous sommes quand-même tous des Européens. In de jaren 80 en 90, toen TC Matic Europa bezong, had het oude continent iets fris en veelbelovends. MTV Europe ging van start en er leek een kiem van een Europese jeugd ontsproten. Weinig is daar nu nog van over. In het heetst van het Brexit-debacle, onder het groeiend nationalisme en net voor de Europese verkiezingen, vragen we ons meer dan ooit af: wat verbindt ons toch met z’n allen? En is er psychologisch wel zoiets als een Europese identiteit?
Tekst: Anne Wislez – Illustratie: Eugenia Loli
Hoe meer je de Europese identiteit probeert te definiëren, hoe minder dat lukt. Europa blijkt niet alleen een Grieks mythologisch figuur, maar vooral een veelkoppig monster.
Europa… De kans is groot dat het in jouw leven niet dagelijks top of mind is. Waarschijnlijk is Europa voor jou, net als voor zovele mensen, een vage notie die ergens in je achterhoofd speelt. Je windt je wel eens op over het feit dat ‘Europa’ iets beslist of (nog) niet beslist heeft, je bent stiekem trots op het feit dat de eerste Europese president een Belg was, en als je aan de Indiase taj mahal een paar Fransmannen tegen het lijf loopt, voel je opeens die toch wel fijne Europese verbondenheid. Maar als je probeert na te gaan waar Europa en de Europeaan dan wel voor staan, dan krab je je wellicht bedenkelijk door de haren. Where to begin?
Nochtans is het een vraag die weer vaker rijst. Bij schrijver Ilja Leonard Pfeijffer, bijvoorbeeld. ‘Door in Italië te gaan wonen ben ik me iets minder Nederlander en iets meer Italiaan gaan voelen, en wat bijzonder is: ook meer Europeaan’, vertelt hij bij de presentatie van zijn nieuwe boek Grand Hotel Europa. ‘Er zijn meer plekken in Europa waar ik mezelf thuis kan voelen. Ik begon me af te vragen: wat betekent dat om Europeaan zijn? Wat is een Europese identiteit?’ Die vraag ligt dan ook aan de basis van zijn bijna 600 pagina’s dikke roman.
Pfeijffer zoekt de wortels van de Europese identiteit vooral in de kunstwerken die het subcontinent doorheen de tijd voortgebracht heeft, een heel tastbaar verleden dat ons dan ook makkelijk… in het verleden houdt. Het lijkt aannemelijk om de Europese identiteit te proberen omschrijven vanuit de gemeenschappelijke geschiedenis en wat die heeft voortgebracht: de politieke gebeurtenissen, de filosofisch-culturele stromingen die ons denken beïnvloed hebben, kunstenaars, musici, filosofen, wetenschappers, … Als je aan Europa denkt, denk je aan het erfgoed van Plato, Dante, Shakespeare, Erasmus, Descartes, Bach, Goethe, Thomas More, Macchiavelli, Darwin – to name a few – want allemaal hebben ze onze Europese beschaving op een of andere manier mee gevormd – toch? Maar bepalen zij de Europese identiteit? Wikipedia noemt Europa meer een culturele dan een geografische eenheid, maar wat houdt dat dan precies in? Waren de ideeën van Thomas More voelbaar tot in zeg maar Albanië? En heeft Dante een rechtstreeks invloed gehad op Finland? Hebben de Romeinen en Keizer Karel hun sporen nagelaten op het hele subcontinent? Is het christendom de enige religie die ons verleden bepaald heeft? En werken al die invloeden tastbaar door in onze huidige identiteit, van Ierland tot Oekraïne en van Ijsland tot Turkije? Je kan het je afvragen.
Hoe meer je de identiteit van Europa probeert te definiëren, hoe meer je beseft dat elke Europeaan er zijn eigen visie op nahoudt, vanuit zijn eigen identiteit. De blik die een West-Europeaan erop heeft is niet die van een Oost-Europeaan, die van een allochtoon niet die van een autochtoon, die van een Scandinaviër niet die van een zuiderling. Europa blijkt niet alleen een Griekse mythologische figuur, maar vooral een veelkoppig monster.
