Annemie Struyf : ‘Ik kan niet anders dan diep gaan’
We treffen elkaar op de laatste dag van 2013. Een ideaal moment om de balans op te maken van wat voor Annemie Struyf een heftig jaar was – ‘een jaar om nooit te vergeten’, zo verwoordt ze het. Al verliep niet alles zonder brokken, want de pijnlijke arm die ze overhield aan een val van een op hol geslagen paard tijdens de opnames van het één-programma Via Annemie is nog heel aanwezig en maakt dat de wervelwind in haar noodgedwongen even moet gaan liggen.
Tekst Sigyn Elst
Annemie Struyf: ‘Het kan tot een jaar duren voor ik helemaal hersteld ben. Het is een gecompliceerde breuk, en dat maakt me immobiel en voor alles afhankelijk van anderen. Me wassen en aankleden, schrijven, computerwerk, vervoer, niks lukt zonder hulp. Dat is confronterend. Ik vloek dikwijls maar ergens is het ook interessant omdat het me met de neus op de kwetsbaarheid van het bestaan drukt. Ik krijg heel erg de boodschap binnen “hé, je denkt dat je de touwtjes allemaal in handen hebt, maar dat is dus niet zo”. Er hoeft maar iets kleins te gebeuren en je leven staat van het ene moment op het andere op zijn kop.’
Vrouw met engagement Annemie Struyf (52) werd bekend door haar rubriek ‘Meisjes van 40’ in De laatste show bij Mark Uytterhoeven, waar ze samen met vriendin-fotografe Lieve Blancquaert de eerste stappen op het scherm zette. Later volgden de reeksen In Godsnaam – over de drijfveren van religieuzen – en De Bleekweide, over kinderen met psychische problemen. Struyf is ook auteur van verschillende boeken waaronder Mijn status is positief over Afrikaanse vrouwen met hiv, een reis die haar tot bij Hope bracht, een weesmeisje van 14 maanden dat later door Struyf werd geadopteerd en momenteel al negen jaar deel uitmaakt van haar gezin. Eind 2012 kwam het tot een breuk met productiehuis Woestijnvis en werd ze binnengehaald door de VRT.
Was het nodig om even stil te staan?
Annemie Struyf: ‘Het heeft me wel aan het denken gezet, vooral de symboliek achter het ongeval dan. Misschien holde mijn paard wel net iets te hard. Misschien was ik zelf wel te snel aan het hollen, ja.’
Is hollen niet inherent aan televisiewerk, en aan een carrière die voor jou in de lift blijft zitten?
AS: ‘Het afgelopen jaar was heel vol. Er was de breuk met Woestijnvis en de overstap naar de VRT, emotioneel veeleisend allemaal. Maar bij de VRT voelde ik het vertrouwen: ga er maar voor, doe het maar. Die carte blanche was een ongelooflijke kans maar tegelijk sloeg de schrik ook toe. Ik heb bij momenten faalangst gevoeld. Want een kans moet je ook weten waar te maken.’
Als er zo veel op je afkomt, hoe maak je dan de juiste keuze?
AS: ‘Wat ik doe moet ergens over gaan. Louter vrijblijvende reportages bekijk ik graag – ik heb niks tegen entertainment – maar zelf zou ik ze niet kunnen maken. Ik moet gewoon diep gaan in mezelf, in mijn energie en in mijn engagement naar mensen toe. Het is niet gewoon een job, ik moet er als persoon ook rijker van worden en het moet uniek zijn. Als ik het gevoel heb dat iemand anders het werk op dezelfde manier zou kunnen doen verlies ik mijn interesse. Mijn werk moet een puzzelstukje kunnen bijleggen bij wat de essentie van het leven is, bij wat echt belangrijk is.’
Is dat ook je persoonlijke zoektocht?
AS: ‘Dat denk ik wel, ja. Mijn persoonlijke zoektocht verloopt via mijn werk en mijn zoektocht leidt me ook telkens weer naar mijn werk. Ik denk dat dat de enige reden is waarom ik er al die energie voor kan opbrengen. Dit werk is voor mij zo veel meer dan werk. Toen de dokter me na de operatie aan mijn elleboog twee maanden arbeidsongeschikt wou verklaren heb ik hem gesmeekt om dat niet te doen. Werk is mijn manier om te leven.’
‘Maar ik besef dat dat lukt omdat ik een stabiele gezinssituatie heb. Ik heb dan wel vijf kinderen maar er zijn – en ik ga hout vasthouden – heel weinig problemen op gezondheidsvlak of wat dan ook. Het is een rustig en warm nest en ik behoed dat ook. Ik weet goed dat als de bom op een of andere manier inslaat in mijn gezin, het gedaan is met mijn job. Ik kan dit niet doen als er thuis onrust is, dat gaat gewoon niet. Maar het zou voor mij persoonlijk wel een crisis betekenen. Het is dus een kwetsbaar evenwicht.’
Je hebt als geen ander de gave om dingen die rond je heen gebeuren niet vanzelfsprekend te vinden maar te gaan graven. Zo opende Via Annemie met de reportage waar je op zoek ging naar het meisje achter je Poolse poetsvrouw.
AS: ‘Die mensen leven tussen Polen en België en laten verscheurde gezinnen na. Ook mijn poetsvrouw Karolina moest haar dochter achterlaten bij haar ouders in Polen om hier te komen werken, op zoek naar een beter leven. Ik wilde de melancholie in haar ogen begrijpen, weten wat ze dag in dag uit in stilte mist.’
Uit wat voor nest kom je zelf?
AS: ‘Uit een warm, liefdevol maar heel traditioneel en streng katholiek nest met vier kinderen. Ik heb nooit meegemaakt dat mijn moeder niet thuis was wanneer wij uit school kwamen, het vieruurtje stond altijd klaar op tafel. De discussies en conflicten rond vriendjes, seks en uitgaan liepen vaak hoog op. Maar uiteindelijk hebben we zoals zovelen van mijn generatie ons wel allemaal losgemaakt uit het door de katholieke Kerk gedomineerde leven. Als ik terugblik denk ik dat de stabiliteit en de warmte het belangrijkste zijn geweest.’
Niet meteen iets wat een moeder die de wereld afreist aan haar eigen kinderen geeft.
AS: ‘Ik ben op veel momenten bezorgd geweest of ik wel een goede moeder was die voldoende aanwezig was voor haar kroost. Maar mensen die je graag zien, zien je graag zoals je bent. Ik heb een zus die in mijn ogen de ideale moeder is en ik heb mijn kinderen dikwijls gezegd dat ze beter af waren geweest met een mama zoals tante Marleen. Maar dan zeiden ze altijd “nee mama, jij bent onze mama en we vinden je goed zoals je bent”. Als ik zie hoe ze opgroeien en nieuwsgierig in de wereld staan kan ik alleen maar gelukkig zijn.’
‘Mocht mijn man ook een professioneel ritme hebben gehad zoals het mijne zou het misschien niet zo goed gekomen zijn. Mijn man is tevreden als hij dicht bij zijn nest kan blijven, hij moet zich daar niet voor opofferen. Het is dus een geluk dat wij complementair zijn, want ik geloof niet in gezinnen waar beide ouders afwezig zijn. Iemand moet het nest warm houden. Oplossingen zoals een au pair hebben we ook een tijd geprobeerd maar dat werkte niet. Het lost het opvangprobeem op maar letterlijk en figuurlijk de haard aansteken in je huis, dat moet je zelf doen.’
Wat waren je dromen als jong meisje?
AS:‘Ik wilde eigenlijk vroedvrouw worden in ontwikkelingslanden. Soms denk ik daar nog aan. Ik ben dat dan wel niet geworden maar de thematiek rond bevallen is iets wat altijd in mijn werk aanwezig is geweest en ik ben ook dikwijls in ontwikkelingslanden aan de slag. Op een bepaalde manier ben ik dus toch vroedvrouw in ontwikkelingslanden geworden.’
Vrouwen vormen altijd de rode draad in
je werk.
AS: ‘Ik heb dat nooit bewust gekozen maar ik merk wel dat ik mezelf soms echt moet verplichten om niet altijd voor vrouwenthema’s te kiezen of vrouwelijke getuigen of gidsen op te voeren. Dat komt in eerste instantie natuurlijk omdat ik gemakkelijk contact maak met vrouwen en intens en goed menselijk contact altijd het uitgangspunt is van wat ik doe. Verder neem ik onrecht dat vrouwen wordt aangedaan heel erg ter harte.’
‘In onze maatschappij kan je als vrouw niet beter af zijn maar ga je naar Afrika, Azië of Latijns-Amerika dan is het ontstellend om te zien hoe het met vrouwen gesteld is. Daar staan mijn seksegenoten langs geen kanten op dezelfde voet als mannen zoals dat bij ons ondertussen toch wel het geval is. Huiselijk geweld zit in Afrika bijvoorbeeld gewoon ingebakken in de maatschappij. Het lot van vrouwen en de ongelijkheid waarin ze nog vaak verkeren maken me telkens opnieuw ontzettend kwaad.’
‘Ik ben ervan overtuigd dat de sleutel om cultureel iets te veranderen juist bij die vrouwen zelf ligt. Ik kom in culturen waar normaal gezien altijd de mannen worden aangesproken en het de mannen zijn die de honneurs waarnemen. Ik ga daar op zoek naar vrouwen en geef hen een stem. Daar vind ik verhalen, problemen en ook oplossingen voor problemen. Mannen kaarten dat soms zelfs niet aan.’
‘Ik kan me bijvoorbeeld ook zo boos maken over de asielproblematiek, want wie geraakt er tot hier? Dat zijn ook heel dikwijls mannen: alleenstaande mannen die hun vrouwen en kinderen ginder achterlaten. Ook dat is een onrecht.’
‘Ik ben dikwijls bezorgd geweest of ik er als moeder wel genoeg was. Maar mensen die je graag zien, zien je graag zoals je bent’
Mocht je met een zwaai van je toverstaf één ding kunnen veranderen in de wereld, wat zou dat zijn?
AS: ‘Intuïtief denk ik dan aan die positie van vrouwen. Ik heb net de laatste hand gelegd aan een boek dat ik samen met mijn dochter Johanna heb geschreven over vrouwenbesnijdenis. Dat gegeven is hallucinant. Van miljoenen meisjes tussen zes en twaalf jaar oud wordt gewoon een orgaan weggesneden. Die folterpraktijk bepaalt voor de rest van hun leven hun welzijn en gezondheid. Seks, zwangerschap en bevalling zijn een marteling. Het maakt me kwaad dat het thema dikwijls in de feministische hoek wordt geduwd. Ik wil dat op de agenda plaatsen die iedereen aanbelangt.’
Maakt het je niet boos dat het vaak de vrouwen zelf zijn die de praktijk in stand houden?
AS: ‘Het boek en mijn reportage over vrouwenbesnijdenis die op de Internationale dag tegen genitale verminking op één werd uitgezonden zijn er gekomen op vraag van die vrouwen zelf. Ik heb goede contacten met vrouwen in Kenia, het geboorteland van mijn tienjarige dochter Hope. Het zijn die vrouwen die me hebben gezegd: jij hebt de contacten, de middelen, de kanalen, alsjeblieft, kaart het aan. Ik heb met veel van hen gesproken, ook met de besnijdsters zelf of moeders die hun kinderen met een smoes naar een geheime plek brengen – want officieel is besnijdenis verboden in Kenia. Ik heb op alle mogelijke manieren aan hen gevraagd: waarom? Ze kwamen niet verder dan dat het hun traditie is, hun cultuur. ‘
‘Volgens hen moet het gewoon gebeuren, want het brengt ongeluk als het niet gebeurt. Een vrouw raakt niet getrouwd en is gedoemd om te leven als paria als ze niet besneden is. Ze weten dus echt niet beter. Wat daar achter zit is een totaal gebrek aan scholing natuurlijk. Want wat zie je? De meisjes die naar school gaan, die kanten zich er daarna volledig tegen. Ik heb een paar straffe meisjes ontmoet die rond de periode van de besnijdenis gevlucht zijn en onderduiken. Ze kwamen in een grote kring rond me staan en vroegen “is het echt waar dat jij niet besneden bent?”. ‘
‘Voor hen was het een geweldig inzicht om te zien dat je iemand kan worden in het leven zonder dat je besneden bent. In het boek gaat mijn dochter, die historica is, de problematiek ook hier onderzoeken. Want wat weinigen beseffen is dat door migratie die praktijken ook hier gebeuren. Maar ik voorzie de kritiek al hoor. Wat gaat een blanke vrouw zich bemoeien met die plaatselijke tradities, ik zie het al komen.’
Zal je die kritiek kunnen pareren?
AS: ‘Ja, want het initiatief komt van die zwarte vrouwen zelf, zij hebben het mij gevraagd. Het zijn zij die de verborgen camera hebben gehanteerd, ze hebben zelf hun leven geriskeerd door beelden tijdens een groepsbesnijdenis te maken. Ik kom op veel plaatsen waar het doffe ellende is, maar altijd ontmoet ik ook mensen die het verschil maken. Hen wil ik ondersteunen.’
‘Ik heb niet de illusie dat ik met mijn werk problemen zoals armoede of moeder- en kindersterfte uit de wereld kan bannen maar ik wil me focussen op zij die een verschil proberen te maken, meisjes van wie ik weet: geef hen de kans om naar school te gaan en ze kunnen de maatschappij een andere richting geven.’
‘Ik kom op veel plaatsen waar het doffe elende is, maar ik wil me focussen op zij die een verschil proberen te maken’
Je werk heeft al voor controverse gezorgd. In Godsnaam en De Bleekweide kregen wel wat kritiek te verduren. Hoe ga je daar mee om? Heb je een olifantenvel of heb je dat na al die jaren gekregen?
AS: ‘Ik blijf gevoelig voor kritiek en wacht altijd bang de reacties af. Er zijn wel twee soorten kritiek, zeker nu, in tijden van sociale media. Als mensen mij op een correcte en niet-anonieme manier kritiek geven wil ik dat altijd onderzoeken: ben ik gewetensvol te werk gegaan, heb ik mijn grenzen en die van anderen bewaakt.’
‘Als mensen zomaar beginnen schelden en anoniem reacties beginnen te ventileren dan sluit ik me af. Ik ga niet zoeken op Facebook of Twitter wat Jan en alleman van mij vinden. Ik hoef niet alles binnen te krijgen.’
Maar je kinderen zien die reacties misschien wel?
AS: ‘Ik ben er zeker van dat zij er wel eens naar gaan zoeken, en dat het hen kwetst, maar ze zijn zo lief om mij er niet mee te confronteren. Als mensen mijne kop niet kunnen zien, of mijn stem niet kunnen horen, tant pis, ik heb daar geen boodschap aan. In het begin deed me dat wel pijn hoor. Ik heb te doen met mensen die jong zijn en zonder ervaring in dit circus gegooid worden, want wat je via de sociale media soms over je heen krijgt is niet min. Dat kan je kapotmaken.’
‘Maar in de media hoor je de scherpe stemmen en gelukkig heb ik ook een publiek, dat mijn boeken leest en mijn reportages apprecieert. Daar hoor je een andere toon. Het is de kunst om dat in balans te zien.’
Als je ooit twijfel voelt, hoe zet je jezelf dan terug in je kracht?
AS: ‘Ik ken dat gevoel zeker en wat mij dan helpt is relativeren. Het is maar werk, het is maar tv. Ik heb nog een leven daarnaast en ik kan nog vele andere levens leiden – dat helpt enorm.’
Meer lezen
Blijf van mijn lijfje, Annemie Struyf & Johanna Laurent (Lannoo, 2014).
Op 20 en 22 mei geeft Annemie Struyf meer uitleg over haar laatste boek in de nieuwe reeks lezingen die Psychologies Magazine samen met uitgeverij Lannoo organiseert in Gent en Leuven (zie p. 127).
