De wereld is een strijdtoneel, en het werk is … een dierentuin. Zo ziet biologe Constanze Mager het toch. Er zijn meer parallellen tussen mens en dier dan we zouden vermoeden. Een mens reageert soms dierlijker dan hij zou willen en een dier heeft meer gevoelens en bewustzijn dan we vaak zouden vermoeden. Kunnen de raakvlakken ons wat opbrengen? Jawel. Een paar tips uit het dierenrijk om beter te overleven in de kantoorjungle.
Tekst: Hade Wouters – Beeld: Shutterstock
‘Wat beter loopt bij dieren dan bij mensen, is dat de op dat moment best geschikte de meeste verantwoordelijkheid heeft en de grootste beloning krijgt. Dat is in bedrijven niet altijd het geval’ Constanze Mager, biologe
De jobstudent trekt zich de eerste dagen als een grijze muis terug in haar holletje, bang om zich te laten zien. Je luidruchtige collega nam daarentegen vanaf dag één ongegeneerd het hele bureau en de aanpalende kasten in, zoals pauwen met hun brede staarten iets te veel ruimte kunnen innemen. En dan hebben we het nog niet gehad over de brulaap in het hoofdkantoor die stoer op zijn borst klopt en duidelijk wil maken dat hij en niemand anders de baas is. Als je meer over je eigen gedrag op kantoor wil weten, loont het om een wandelingetje te gaan maken in de zoo. Je zou verbaasd staan van de spiegels – en de nuttige aanwijzingen – die je krijgt.
‘Er zijn veel parallellen tussen wat er in de dierenwereld gebeurt en het alledaagse leven op de werkvloer: samenwerking, competitie, verschillende leiderschapsstijlen, nieuwelingen die in een groep moeten integreren enzovoort’, zegt Constanze Mager, auteur, biologe en hoofd educatie bij de Koninklijke Burgers’ Zoo in Arnhem, waar ze vaak mag spreken over het thema bio-inspiratie in het zakelijke congrescentrum het Safari Meeting Centre. ‘Ik denk dat mensen uit de dierenwereld bio-inspiratie kunnen opdoen, en daarom heb ik in mijn boek de ecologische concepten vertaald naar de mensenwereld.’ Als biologe beschouwt ze mensen als een van de vele diersoorten. ‘Het gedrag van mens en dier hebben dezelfde oorsprong. Het is er onder meer op gericht een zo passend mogelijke groepsgrootte te creëren of optimale voedselzoekstrategieën. Dat wordt voor dieren bestudeerd in de gedragsecologie. Ik vond het dus nogal voor de hand liggend om het gedrag dat het werkleven van mensen met zich meebrengt door een gedragsecologische bril te bekijken!’
Een bedrijf als een dierentuin
Mager beschrijft bedrijven als dierentuinen. Je werkplek is dus één grote apenrots. Er heersen vakmanschap en deskundigheid, maar ook de survival of the fittest. Zoals dieren leven we in sociaal complexe structuren, dus het bestuderen van het gedrag van dieren laat ons reflecteren op ons eigen gedrag en biedt ons oplossingen en inzichten. Voor bijna elke menselijke situatie zijn er equivalenten te vinden in de dierenwereld, we kunnen dus leren van apen, leeuwen en pinguïns.
Een treffend voorbeeld is bijvoorbeeld wanneer een aap moet aansluiten bij een nieuwe groep. Daarbij zijn er drie mogelijke gedragingen: vechten, waarmee hij de positie van het alfadier probeert in te nemen. Hij kan ook imponeren. Of vanuit een ondergeschikte positie infiltreren, wat betekent dat hij eerst op afstand rondscharrelt en de milde agressie vanuit de groep negeert. Als hij volhoudt, vermindert de weerstand tegen de nieuweling. Misschien vindt hij vervolgens aansluiting bij een aantal individuen. Na ongeveer zes maanden zijn de nieuweling en de groep aan elkaar gewend.
Wat leren we hiervan bijvoorbeeld voor als je begint in je nieuwe baan? Ten eerste: er is stress aan beide kanten. Je bent zelf gespannen, maar voor een bestaand team is het ook stresserend dat er een nieuweling komt die de onderlinge verhoudingen zal veranderen. Ten tweede: je kan een afwachtende houding aannemen, waarbij je de sociale verhoudingen goed observeert. Vervolgens kies je enkele vertrouwelingen kiezen: via het contact met hen verwerf je een plek in de groep. En een extra inzicht? Apen vlooien elkaar, verzorgen elkaars vacht en huid. Dat is een vorm van quality time die ze samen hebben. Zoals je bij apen niet zomaar kan aansluiten, kan je dat ook niet bij smoezende collega’s doen. Volg de apenetiquette en stoor dus nooit een vlooiende aap.
‘Het feit dat je baas kan nadenken over het feit of zijn leiderschapsstijl meer weg heeft van die van een gorilla of van een orang-oetan, is dan weer eigen aan de mens. Maar de grens loopt zeker niet zwart-wit’ Constanze Mager, biologe
Wie is de baas?
Sommige dingen hebben dieren hebben beter geregeld dan mensen. In een groep olifanten ontbreekt het glazen plafond: vrouwtjes hebben het voor het zeggen. Constanze Mager: ‘Over het algemeen ligt bij dieren vast of mannetjes of vrouwtjes de baas zijn. Individueel talent telt niet, iets dat we als mensenmaatschappij beter niet overnemen. Wat wel beter loopt bij dieren dan bij mensen, is dat momentane prestatie beloond wordt. Dat klinkt misschien kil, maar dat de op dat moment best geschikte aan de top staat, de meeste verantwoordelijkheid heeft en de meeste beloning krijgt, is bij bedrijven niet altijd het geval. Wat vooral behoorlijk taboe is in onze carrièreplanning – die gericht is op hogerop komen of het behoud van de status quo – is dat diegene die hoog op de rangladder staat na zijn beste tijd ook een stap terugzet, vaak ook nog vrijwillig en zonder groot gezichtsverlies. Dat doen dieren beter. Een ander aspect waar we echt een voorbeeld aan dieren kunnen nemen, is hoe ze aan relatieonderhoud doen. Ook in langere relaties doen de partners steeds hun best om elkaar te versieren en te tonen hoe erg de ander gewaardeerd wordt. Daar kunnen de meeste mensen zowel op privévlak als zakelijk een puntje aan zuigen.’
Een menselijke troef
Als mens overstijgen we gelukkig ook vaak het dierlijke. ‘Het meest voor de hand liggende voorbeeld is onze communicatie,’ zegt Constanze Mager. ‘En dan met name de reikwijdte en de diepgang. Dat we bijvoorbeeld over de hele wereld eeuwenoude poëzie geschreven door een al lang overleden persoon lezen, is best uniek. Maar ook onze mate van bewustzijn en reflectievermogen overstijgen het dierlijke. Dat een manager die mijn boek leest nadenkt of zijn leiderschapsstijl nu meer op die van een gorilla lijkt of op een orang-oetan, dat kunnen dieren niet. Maar wat cognitie en bewustzijn betreft is het niet zwart-wit maar gaat het over een glijdende schaal tussen miljoenen soorten dieren en mensen.’
Ziet ze nu overal het beest in mensen? ‘Uiteraard kom ik wel eens iemand tegen bij wie het overduidelijk is dat niets dierlijks de mens vreemd is. En ik pas concepten van dieren, zoals optimale groepsgrootte, toe in mijn werkleven. Maar het is niet zo dat ik in iedereen een zebra of aardvarken zie. En het omgekeerde gebeurt ook. Dan denk ik dat zeekoeien zich wel erg als mensen in de sauna gedragen.’
Meer lezen?
Stoor nooit een vlooiende aap. Verrassende oplossingen uit het dierenrijk voor de dagelijkse problemen en uitdagingen op het werk, Constanze Mager (Bruna uitgevers, 2019)
