Dat de huidige scholen te weinig aangepast zijn aan wat de toekomst van onze kinderen zal vragen wordt wel vaker opgemerkt. Om tot nieuwe wegen te inspireren zijn nieuwe stemmen en pistes nodig. Zo droomt filosoof Johan Van Eeckhout in zijn nieuwe boek Leven zonder schoolvan een maatschappij waarin scholing niet langer verplicht is en er ruimte komt voor spontaan leren. We stellen hem een paar rake vragen.
Tekst: Katrien Elen – Beeld: Shutterstock
‘Een dolfinarium bereidt ons toch ook niet voor op de oceaan?’
Vanwaar komt het idee om leren los te koppelen van de school?
Johan Van Eeckhout: ’Er is geen enkel moment in ons leven dat we zo veel kennis opdoen als in de voorschoolse periode. Tijdens die jaren leren kinderen explosief veel, dankzij hun nieuwsgierige houding en zonder enige vorm van onderwijs. Ze hebben nog geen angst om fouten te maken. In Engeland bleek zelfs dat toen de leeftijd van de leerplicht werd verhoogd, kinderen beter konden lezen en schrijven. Deze kinderen hadden langer het spoor van hun interesse gevolgd.’
Leren begint dus bij het volgen van onze interesses?
JVE: ‘Ja, kinderen leren veel meer als hun eigen waarneming en invraagstelling ertoe doen. Op school wordt dit spontane leren voortdurend onderbroken. De dagindeling is kunstmatig opgedeeld in blokken en leerkrachten wijden ongevraagd uit over thema’s die de kinderen niet interesseren. Het resultaat is verveling en desinteresse. Als kinderen daarentegen hun interesses kunnen volgen, kunnen ze zich verrassend genoeg vaak uren onafgebroken concentreren. Zo kan ontscholing een oplossing bieden voor veel leer- en gedragsstoornissen.’
Jij zou de school helemaal afschaffen?
JVE: ‘Ja, de dwang is totaal problematisch. In alle sectoren is er vrije concurrentie behalve op het vlak van kenniswerving. Als er geen school- of leerplicht is, zal een school moeten bewijzen dat ze interessant genoeg is. En ik vrees dat kinderen in dat geval de wijde wereld zullen verkiezen boven het klaslokaal. De school claimt dat ze ons voorbereidt op het echte leven, maar is volledig artificieel. Ze haalt jongeren net weg uit de wereld waarin ze echte ervaringen kunnen opdoen. Een dolfinarium bereidt ons toch ook niet voor op de oceaan?’
Vraagt ontscholing niet erg veel van ouders? Ze moeten ook de juiste leerbronnen kunnen vinden voor hun kind, onderweg.
JVE: ‘Ontscholing daagt ons uit, omdat we in het begeleiden van kinderen vaak schoolse reflexen hebben. Als ouder moet je jezelf opnieuw gaan zien als lerende mens die van zijn kinderen niet langer een leerobject maakt. Dat vraagt vertrouwen in het leervermogen van kinderen. Praktisch gezien moet je natuurlijk ook ondersteuning en opvang kunnen bieden. Verder moet je een beroep kunnen doen op een netwerk van mensen met vaardigheden en kennis die ervoor zorgen dat de kinderen die ze iets aanleren zo snel mogelijk hun gelijke worden.’
‘Of kinderen hiaten in hun kennis zullen hebben? Dat denk ik niet, we leven immers in een werkelijkheid waarin we continu kunnen en moeten bijleren’
Is het dan ook afgelopen met berispen en sanctioneren?
JVE: ‘In een antipedagogische houding zie je kinderen zoals ze echt zijn. Je gaat met hen om als volwassenen die natuurlijk bijzondere noden en behoeften hebben. Ik geloof niet in ‘laat kinderen kind zijn’, kinderen willen niets liever dan gezien te worden als volwaardige volwassenen. Hun gevoelsleven verdient evenveel erkenning.’
Als je kinderen als volwassenen behandelt, moeten ze dan ook kunnen werken?
JVE: ‘Ja, stel je voor wat er zou gebeuren als kinderen toegang kregen tot werkplekken? Nu houden we hen weg omdat we dit een onvriendelijke omgeving vinden voor kinderen, terwijl wij er wel hele dagen vertoeven. Het zou ons uitdagen om onze werkplekken te hervormen.’
Levert ontscholing voor iedereen goede resultaten op?
JVE: ‘In de succesverhalen hoor je dat kinderen die geen enkele vorm van onderwijs kregen niet uitzonderlijk zijn. Ze zijn niet hoogsensitief of intelligenter, maar ze groeiden op in een omgeving die hen ondersteunde op vlakken waarin ze kwetsbaar waren, en hen vertrouwen gaf in die domeinen waarin ze wel in staat waren om zichzelf te ontwikkelen. Deze combinatie is heel belangrijk.’
Zitten kinderen die geen onderwijs kregen dan niet met hiaten in hun kennis?
JVE:‘Als die er zijn, dan kunnen deze kinderen zich deze kennis – als hij nodig is – veel sneller eigen maken. Paulo Freire leerde de boeren in Brazilië lezen op 30 dagen omdat hij de vaardigheid verbond aan de interesse van de boeren. Door te leren lezen kregen ze een betere grip op hun levenssituatie.
Bovendien ontstaan er niet zoveel hiaten. Kinderen leven immers in een werkelijkheid waarin ze cijfers en letters nodig hebben. De wereld is een echte leerplek geworden, waarin dingen gebeuren die er echt toe doen. Je leert dan vertrekkende vanuit de werkelijkheid, niet vanuit een hypothetisch vraagstuk.’
En hoe zit het met het sociale aspect van de school?
JVE: ‘Wat er op school gebeurt, is een aanfluiting van wat echt sociaal is. De context is kunstmatig doordat je enkel samenzit met kinderen van dezelfde leeftijd. Dat drijft de competitie op de spits.’
Is ontscholing wel legaal?
JVE: ‘Nee. Tekenen voor 100% spontaan leren kan niet, want er zijn de leerplicht, de controle op het thuisonderwijs en de regelmatige toetsen. Maar je kan het heel pragmatisch aanpakken: in het dagelijkse leven zo weinig mogelijk druk op de ketel zetten, terwijl je wel voldoet aan de formele verplichtingen.’
Meer lezen?
Leven zonder school (Uitgeverij SWP) van Freddy Bonnu en Johan Van Eeckhout, en www.levenzonderschool.be
