Vrijwel niemand staat te springen bij ontslag. Logisch. Van de ene op de andere dag ben je je routine kwijt, zie je je collega’s niet meer, heb je inkomensverlies, moet je je dagen zelf gaan invullen en krijg je het etiket werkloos opgeplakt. Toch kan het anders. Je kan je ontslag ook aangrijpen om aan een nieuw, zelfs beter hoofdstuk te beginnen. Al vraagt dat een paar bewuste stappen.
Tekst Manon Kluten – Foto: Shutterstock
‘Ik geloof oprecht dat het tijd is om anders naar onze loopbaan te gaan kijken. Als je geen plan maakt voor je leven, word je onderdeel van de plannen van een ander’ – Rilla Lysens, ontwikkelingscoach
Daar sta je dan: na jaren trouwe inzet word je bedankt voor bewezen diensten en hoef je niet meer terug te komen naar je werkplek. Misschien zag je het al aankomen en stond er al maanden een reorganisatie op de planning. Misschien kwam je ontslag als een donderslag bij heldere hemel. Feit is in ieder geval dat je voor een voldongen feit staat en je leven plots een heel andere wending krijgt. En ook al was je job misschien de laatste tijd niet meer helemaal wat hij ooit was, er zijn weinig mensen die blij worden van een ontslag. Voor veel mensen voelt het alsof ze met het grofvuil zijn buitengezet. ‘Klopt’, reageert Nele De Cuyper, professor in de personeelspsychologie aan de KU Leuven. ‘Uit de vele literatuur die rond ontslag is geschreven, blijkt dat de gevolgen van ontslag vooral een negatieve impact op mensen hebben. Gevoelens als angst, schaamte en boosheid, maar ook depressie kunnen opduiken. Het heeft direct invloed op je levenskwaliteit en kan zelfs psychosomatische klachten als hoofd- en nekpijn, en maagklachten uitlokken. Economisch ga je erop achteruit, je sociale leven verandert en zelfs de relatie met je partner en kinderen kan eronder lijden. Zeker als je lange tijd werkloos bent en noodgedwongen veel thuis zit.’
Echt gek is dat niet. Werk vervult immers veel functies waar je voor je ontslag waarschijnlijk amper bij stilstond. Je job zorgt voor structuur en afwisseling. En het is de plek waar je vaak veel collega’s en dus ook sociale contacten hebt. Bovendien ontleen je er je status aan. Het is niet voor niets dat op feestjes gesprekken tussen onbekenden vaak gaan over het werk dat je doet. ‘We vinden onze job evident. Het is pas als hij wegvalt dat je ziet wat je had’, zegt De Cuyper. ‘Ook kan je het gevoel krijgen dat je hebt gefaald, zelfs als je ontslag gebeurde om economische redenen of omwille van de technologische vooruitgang, zoals je nu veel ziet, en dus niets met jouw functioneren te maken had. Dat komt omdat we vaak sterke stereotyperingen associëren met werkloosheid. Bijvoorbeeld dat je als werkloze een profiteur bent of de hele dag niks te doen hebt. Terwijl je juist dan in een heel onzekere periode belandt.’
Anders gaan kijken
Tot zover de negatieve impact. Want het goede nieuws is dat je je ontslag ook kan leren zien als een kans om een nieuwe start te maken. Óf zelfs iets te gaan doen waar je hart écht naar uitgaat. Het was alleszins de reden voor ontwikkelingscoach Rilla Lysens om er het boek Hoera, ontslag! over te schrijven. Zeker nadat ze zelf als personeelsverantwoordelijke werd ontslagen. ‘Ook mijn ontgoocheling was groot. Vooral omdat ik in mijn functie plots ook voor de andere mensen die ontslagen waren niets meer kon doen. Andere mensen die ook ontslagen werden? Toen een collega-loopbaancoach me vroeg waarom ik er niet als coach én ervaringsdeskundige een boek over schreef, liet het idee me niet meer los. Met meer dan 25 000 ontslagen per jaar in België, een aantal dat alleen maar toeneemt, is er denk ik nood aan een positief signaal. Bovendien merk ik in mijn coachingpraktijk dat er ook mensen zijn die erover denken zelf ontslag te nemen omdat ze niet happy zijn met hun job. Ze willen meer voldoening, maar durven niet weg te gaan omwille van de zekerheid die dan weg zou vallen. Ik geloof oprecht dat het tijd is om anders naar onze loopbaan te gaan kijken.’
Dat is wat ook Annelies (44) heeft gedaan. Ze werkte jarenlang in de zorg. ‘Ik was heel gedreven en ook begaan met mijn patiënten. Mijn baas merkte dat en gaf mij in die jaren verschillende promoties. Uiteindelijk werd ik adjunct-directeur. Maar vanaf dat moment was ik vooral nog met cijfers, mails en jaarverslagen bezig, in plaats van op de werkvloer te helpen, waar ik zo van hield. Ik zette door, wilde me bewijzen, totdat ik een half jaar geleden een burn-out kreeg. Toen ik een paar maanden thuis zat, kreeg ik een ontslagbrief: zogezegd omwille van bestuurlijke fouten. Terwijl ik juist voor mijn burn-out nog verschillende complimenten van mijn baas had gekregen. Ik ben heel boos op mijn baas geweest, en wil zeker niet meer terug. Maar ik eis wel een goede ontslagvergoeding. Ook heb ik besloten dat ik vanaf nu mensen wil helpen, in plaats van alleen maar bezig te zijn met cijfers en protocollen. Daarom wil ik starten met een opleiding coaching om een eigen praktijk op te zetten. Maar pas nadat ik genezen ben en écht klaar ben voor een nieuwe uitdaging.’
Weerstand tegen verandering
Ontkomen aan de storm van emoties direct na je ontslag lukt je waarschijnlijk niet. Maar hoe je met al die gevoelens omgaat, heb je wel zelf voor een stuk in de hand. Ben je nog maar net ontslagen, dan is zelfzorg, zowel fysiek als mentaal, heel belangrijk. Wees daarbij vooral mild voor jezelf. Aanvaard wat je voelt, maar probeer daarna ook de situatie zelf te aanvaarden. Hoe sneller je de nieuwe situatie kan accepteren, hoe sneller je verder kan geraken in je proces. Rilla Lysens: ‘Vaak is de verandering zelf niet het probleem, maar onze weerstand ertegen. Zeker bij zoiets ingrijpends als een ontslag. Maar door te eisen dat alles bij het oude blijft, vecht je eigenlijk tégen het leven. Ik raad aan om een verandering te accepteren alsof je er zelf voor hebt gekozen. In elke verandering zit immers ook een voordeel. Als alles bij het oude zou blijven, zou je nooit iets nieuws beleven, levenservaring opdoen, je horizon verbreden of jezelf ontwikkelen en groeien als mens.’
Mooi gezegd, maar hoe doe je zoiets praktisch? Vooral niet te lang kwaad en bitter blijven, vindt de coach. Het brengt je verder om in plaats daarvan – nadat de ergste storm is gaan liggen – te kiezen om je aandacht naar jezelf te richten en na te denken over plannen en ondergesneeuwde dromen. En daarmee ook kansen te zien én te grijpen. Het stappenplan in het boek van Rilla Lysens kan daarbij helpen. ‘Ik hanteer de B(e)STA-methode’, legt ze uit. ‘B staat voor Breath, voor blijven ademen en zorgen voor jezelf. S staat voor Stop: sta stil bij wie je bent, wat je wil en wat je kan. T staat voor Think, of de kracht van je denken. En A staat voor Act, de actie die je gaat nemen op weg naar je nieuwe bestemming. Praktisch gezien betekent dat in de eerste plaats jezelf het hele scala aan emoties te gunnen. Je hebt ze nodig om vooruit te geraken. Sta stil. Dat vind ik echt een belangrijk advies. Zoek een klankbord en durf naar binnen te kijken. Wie ben je echt? Waar word je blij van? Waar krijg je energie van? Het is aan jou om dat te onderzoeken.’
Nieuwe doelen
Dat is ook de reden waarom het vaak beter is om na een ontslag niet meteen in een andere job te springen zonder eerst na te denken over wat je echt wil. Anders loop je het risico voor een baan te gaan die misschien niet bij je past en in een vicieuze cirkel terecht te komen. ‘Loopbaancoaching kan daarin helpen’, zegt De Cuyper. ‘Je kan dan samen met een begeleider doelen stellen die realistisch zijn en die bij je persoonlijkheid passen. Ook belangrijk: trek je niet terug na je ontslag, maar investeer juist heel sterk in sociale relaties zoals je gezin, je vrienden en sociale netwerken zoals het verenigingsleven. Spreek mensen aan die je misschien kunnen helpen. Je sociale netwerk kan zelfs als springplank dienen naar een nieuwe job. Blijf daarnaast ook realistisch. Zeker als je 55-plus bent, is het niet gemakkelijk snel een nieuwe job te vinden. Kijk daarom ook zeker naar alternatieven zoals vrijwilligerswerk of mogelijkheden als zelfstandige. En geef vooral jezelf niet de schuld als het niet meteen lukt. Zoek dan opnieuw interesses buiten je werk en investeer in wat je graag doet.’
Als vijftigplusser zat Sabine bij de ontslaggolf van de uitgeverij waar ze dertig jaar voor werkte. ‘Het feit dat ik een half jaar kreeg om aan het idee te wennen, was een zegen voor mij. Voor het verwerkingsproces én om een begin te maken met de voorbereidingen van een nieuw hoofdstuk in mijn leven. Ik moest mezelf grotendeels heruitvinden. Wat wil ik nog, waar ben ik goed in en wat wil ik zeker niet meer? Ondanks mijn verdriet, angst en boosheid voelde ik me vanaf dag één ook heel erg opgelucht en vrij. Pas na mijn ontslag besefte ik hoe moeizaam de laatste jaren waren verlopen. Inmiddels werk ik als freelancer in dezelfde branche. Ik krijg zelfs opdrachten zonder er echt achteraan te moeten gaan. Dat is een absolute boost voor mijn toch wel gedeukte zelfbeeld. Maar mijn ontslag was niet echt de poort naar een nieuw leven of dé kans om eindelijk mijn dromen waar te maken. Mijn oude leven had voor- en nadelen. Mijn nieuwe ook. Zo simpel is het. Het is vooral zaak om niet te blijven vasthangen in de nadelen, de voordelen te zien of te zoeken en die naar je hand te zetten.’
Meer lezen
Hoera, ontslag!, Rilla Lysens (Uitgeverij Borgerhoff & Lamberigts, 2017)
