Pamela Peeters, ecologisch economiste ‘Jij en ik, daar zal het op aankomen’

Voor milieu-economiste Pamela Peeters houdt het begrip duurzaamheid veel meer in dan energie besparen en groenafval sorteren. Kiezen voor een duurzaam leven gaat over alle aspecten van ons mens-zijn. Hoe kunnen we ons als soort herdenken zodat we gezond en wel de volgende eeuw halen? ’Jij en ik, daar zal het op aankomen. De overheid moet topdown richtlijnen geven, maar wij zullen van onderuit onze noden duidelijk moeten maken.’

Tekst Anne Wislez / Foto Carl Vandervoort

‘We moeten evolueren naar een andere manier van leven en dat begint met een psychologische impuls: het gaat om bewustwording’ – Pamela Peeters, milieu-economiste

Op haar 27^ste stond ze met twee koffers in New York. Klaar om een nieuw leven te beginnen. En vast van zin om het groene gedachtegoed op alle mogelijke manieren in ons collectief geheugen te branden. Amerika leek haar hiervoor de beste startbodem, the land of opportunities. Gedreven en plantrekker als ze is, lobbyde milieu-economiste Pamela Peeters tot bij de Verenigde Naties voor een eigen ecologische tv-show (Our Planet), schreef ze een boek over haar leven en duurzaamheid, ontwikkelde ze tal van cursussen voor kinderen en volwassenen om van ons allen eco heroes te maken, deed aan consulting en organiseerde een ecologisch filmfestival in verschillende landen. Om maar een paar van haar initiatieven te noemen.

Van 1 tot 5 mei organiseert ze in ons land The Sustainability Week Belgium. Op het einde van ons gesprek vraag ik me bijna af waarom deze Belgische nog niet aan het hoofd van de Verenigde Naties staat. Deze vrouw stop je niet. Wat een power. Een gedrevenheid die ze blijkbaar mee had van in de wieg. ‘Ik was al heel jong met het groene gedachtegoed bezig’, vertelt ze met veel vuur, als ik haar ontmoet in een trendy bio-eetbar in het Mechelse. ‘Op mijn twaalfde gaf ik mijn eerste milieutijdschrift uit, Grabbelgroen. En op school in het bosrijke Keerbergen organiseerde ik natuurwandelingen. Ik ben een seventies baby, het hele milieubesef kwam in die jaren op gang. De eerste Earth Day dateert van 1970, een jaar voor ik geboren werd. In de jaren 80 en 90 is dat gedachtegoed verder geëvolueerd, gelijklopend met milieurampen die aanzetten tot nadenken over nieuwe normen en wetten. En met de film An Inconvenient Truth van Al Gore in 2006 is de idee dat we aandacht moeten besteden aan het milieu definitief in het collectief bewustzijn geplant. Toen dachten we dat alles een vaart zou krijgen, maar tien jaar later blijkt er nog altijd niet zoveel veranderd.’ Ze kijkt even bedenkelijk, maar meteen komt die ontwapenende lach weer. ‘Jij en ik, daar zal het op aankomen. Jij en ik zullen moeten aangeven dat er iets moet gebeuren, wij gaan onze noden moeten uitspreken, wij zullen de oplossingen moeten aandragen. De overheid moet topdown richtlijnen geven, maar wij zullen van onderuit onze noden duidelijk moeten maken.’

Hoe groeide die idee in jou?

Pamela Peeters: ‘Ik studeerde economie aan de VUB. Het economisch systeem heeft drie funderingen: een economisch, sociaal en ecologisch aspect. Er werd in de cursussen steeds maar gesproken over kapitaal en arbeid, na hoofdstuk twee kwamen die natuurlijke hulpbronnen, dus de ecologische dimensie, al niet meer ter sprake. Mijn buikgevoel zei toen al dat er iets niet klopte. In mijn thesis stelde ik de rol van een aantal producten in onze maatschappij in vraag. Zijn we blij met de rol die het product inneemt? Wat met de vervuiling die het teweegbrengt? Wat met de sociale component? Door die studie leerde ik de machten en krachten kennen die een rol spelen binnen de economie en ecologie. Ik zag toen dat een transitie naar een duurzame economie tot nieuwe jobs zou kunnen leiden. Maar de economische grootmachten spraken dat tegen: het zou hen te veel kosten om de producten milieuvriendelijk te maken. De waarheid die ik aanvoelde en percipieerde in wat ik bestudeerde, werd niet in de media erkend. Ofwel gaat het om heilige huisjes die niet in vraag mogen worden gesteld. Om dat te achterhalen ben ik milieubeheer gaan studeren aan de ULB. En een aanvullende cursus psychologie.’

Waarom psychologie?

PP: ‘Omdat de veranderingen waar we voor staan van ons een aanpassing zullen vragen, en ik wilde weten welke stimulansen mensen daarvoor nodig hebben. Hoe kunnen we mensen een prikkel geven waardoor ze zin krijgen om de maatschappij positief te veranderen? Mijn studie ging over sustainable lifestyle transformation. Want dat is waar we voor staan. Hoe hebben we ons ontwikkeld als mens, hoe gedragen we ons en wat moet anders? We moeten evolueren naar een andere manier van leven, maar dat begint met een psychologische impuls; het gaat eerst om bewustwording.’

Waar moeten we ons van bewust worden?

PP: ‘Er is zoveel onheil in de wereld. Oorlog en honger, milieurampen en boskap… Ik heb dat altijd zo pijnlijk gevonden. Ik dacht altijd: maar waarom aanvaarden wij dat? Want het zijn stuk voor stuk menselijke beslissingen. Ook oorlog ontstaat niet zomaar. En er trekken niet zomaar van de ene dag op de andere massa’s vluchtelingen naar Europa. Er zijn wapens verkocht en aangekocht, er zijn beslissingen en keuzes aan voorafgegaan, daar zitten mensen achter die in oorlog een handel zien. Maar als het menselijke beslissingen zijn, kan er ook door mensen iets aan gedaan worden. Dat is waarom de psychologie me zo boeit: hoe komt het dat mensen dat soort beslissingen nemen? Hoe kan je ze op andere ideeën brengen? Hoe kan je hen raken en alternatieven bieden? Dat zijn de vragen die ik me stelde en die ik in mijn tv-show voorlegde aan mensen die ik interviewde.’

Op welk punt staan we volgens jou, wat duurzaam leven betreft?

PP: ‘Sinds enkele decennia is de mensheid zich aan het afvragen waar we collectief naartoe gaan. Omdat we signalen krijgen dat we ergens, met iets, uit evenwicht zijn geraakt. Dat kan op microniveau zijn in je eigen leven, als je uitgeput raakt of een burn-out krijgt, maar ook op macroniveau: we zitten economisch nog altijd in het verlengde – een lineaire extrapolatie weliswaar – van het model dat in de industriële revolutie is ontstaan. Onze manier van produceren brengt schade aan aan het milieu. Voor het eerst in de menselijke geschiedenis zijn we onze eigen habitat aan het bezoedelen, zelfs aan het vernietigen. Tegelijk lijken we maar lauwtjes op zoek naar een oplossing. Een echt ander pad hebben we nog niet gevonden. Waarom? Omdat de huidige economie primeert, en die heeft te maken met macht, rendement en kortetermijnwinst.’

Ook de mens komt deze levenswijze niet ten goede?

PP: ‘Het doet niemand goed om in dat stramien te zitten van voortdurend winst maken en streven naar rijkdom en eeuwig geluk. Ook de overtuiging dat de sterkste wint,doet ons geen deugd. Volgens mij zijn we als mensheid beland op een cruciaal punt: we zijn eraan toe onze identiteit te herdefiniëren. Hoe willen we als mens zijn en welke koers willen we varen? Ons syteem ondergaat een crisis en we vragen ons af hoe we die toekomst dan willen vormgeven. Wat dat betreft leven we in opwindende tijden.’

Maar daarom niet per se gemakkelijke.

PP: ‘Dat klopt. Weet je, ik vind het boeiend om veranderingen op microniveau te vergelijken met veranderingen op macroniveau. In mijn boek Word ook een eco hero schets ik mijn eigen evolutie aan de hand van de ontwikkeling van de duurzaamheidsbeweging. Zelf heb ik in mijn eigen leven een groot verlies omgezet tot een bevrijding. Na mijn reis naar India ben ik mijn moeder verloren; ze is gestorven aan borstkanker. We waren ongelooflijk close. Ik heb haar in haar ziekteproces begeleid. Met haar is een stuk van mezelf gestorven. Door het verlies van mijn moeder heb ik kunnen waarnemen hoe die innerlijke transformatie gebeurt. Het is moeilijk verlies te aanvaarden, maar dikwijls is het een heel belangrijke stap in je leven. The harder the fall, the bigger the bounce. Hoe zwaar ook waar je door moet, als je diep gaat, kan je je weer stevig afstoten aan de bodem en optillen naar iets nieuws, iets moois dat zich aan je openbaart.

Dat is wat we met z’n allen op macroniveau momenteel beleven: onze moeder aarde is onwel. De biodiversiteit neemt af, de ecosystemen raken verstoord. Dat verlies zullen we onder ogen moeten zien, die rouwperiode zullen we moeten ingaan.’

Om dan weer nieuw op te staan?

PP: ‘Ja. Zes maanden na het overlijden van mijn moeder stond ik met twee valiezen in New York. Ik was 27 jaar en wilde een heel nieuw leven beginnen. Zonder dat verlies had ik dit nooit gedaan. Zonder haar dood was ik nooit doorheen dat innerlijke proces gegaan en was ik nooit de vrouw geworden die ik ben.

In elk leven is er een wake-up-moment dat je confronteert. Dat kan pijnlijk zijn en het kan zijn dat je een maand lang een glas te veel drinkt omdat het even zo moet zijn. Maar dat proces heeft een functie. Ontloop het niet, ga erdoor met je ogen open. Leer ervan. Nu besef ik dat je het leven heel zwaar kan nemen of dat je het als een feest kan ervaren. De keuze is aan jou. In India heb ik les gehad over de kamasutra als levensfilosofie. Sindsdien ervaar ik het leven als een liquid kamasutra, als een liefdesverhaal. Durf dat verhaal aan te gaan. Maak duurzaamheid, je micro- en macrotransformatie, sexy. Het leven is geen doodstrijd, het leven is seksueel. Dans. Speel. Creëer.’

Wat is de belangrijkste stap die we nu moeten zetten, volgens jou?

PP: ‘Volgens mij is de switch die we nu moeten maken een overgang naar een meer vrouwelijke economie. The third millennium is a feminine one. Wat ik daarmee bedoel? We hebben veel afgebroken. Onze oceanen, lucht, water en bodem zijn vervuild, de oerwouden worden gekapt, de biodiversiteit verarmt. Na die destructieve periode zal er herstel nodig zijn. We moeten wat het milieu betreft naar een periode van heling, van genezing. We zijn nu met 7 miljard mensen, tegen 2050 zullen we met 9 miljard zijn. Dat zijn de feiten. We kunnen hetzelfde consumptiepatroon met zoveel mensen niet aanhouden. Als je naar de cijfers kijkt, besef je dat er niets anders opzit dan over te stappen op een verzorgende economie. We zullen afgetakelde bossen, meren, oceanen en bodems moeten restaureren en ook leren hoé we dat moeten doen. En tegelijk met het herstellen van de natuur zal er ook in onszelf herstel plaatsvinden.’

Een periode van crisis heeft een maatschappelijk draagvlak nodig dat heling biedt. Welke rol zie je voor vrouwen?

PP: ‘Zij zijn de vroedvrouwen, they are the midwives of transformation. Het is nu echt aan de vrouwen om die transformatie mee vorm te geven en te dragen. Ze spelen daarin een belangrijke rol. Daarom is duurzaamheid zo’n mooi onderwerp. Het is herontdekken wat het allemaal inhoudt. Niet alleen wat het is om gezond te zijn, wat het is om mens te zijn, maar ook wat het is om man of vrouw te zijn. Als je op school godsdienst volgt, dan leer je als meisje eigenlijk al dat je minderwaardig bent, want je komt uit de rib van Adam en je hebt de erfzonde op je geweten. Heeft zo’n boodschap nog een plaats in het onderwijs? Waarom geven we niet in de plaats daarvan een cursus over duurzaamheid? In brede zin dan: “Hoe leer ik zorg dragen voor mijn gemeenschap? En hoe leer ik tegelijkertijd de innerlijke creatieve kracht ontdekken om goed te doen?”’.’

En hoe leer ik gezonder leven?

PP: ‘Inderdaad. Er zijn tijden geweest waarin vrouwen de kennis droegen over genezing. Maar toen kwam er spreekwoordelijk een potente man met een andere visie die dacht: wat als we die markt kunnen overnemen? De overgang van natuurgeneeskunde naar de huidige reguliere geneeskunde is een ware oorlog geweest. Miljoenen vrouwen hebben daar wereldwijd hun leven bij verloren en zijn op de brandstapel terechtgekomen. Dat lijkt verre geschiedenis, maar dat zijn allemaal thema’s die wij als maatschappij nog onder ogen zullen moeten zien. Heling via de natuur heeft zijn plaats in een gezonde maatschappij. De natuur als heler moet zijn plek terug inwinnen. Wij moeten onze computers leren afzetten en naar buiten gaan, de natuur tot ons laten komen. De natuur heeft ook een therapeutische functie. Ook dát is duurzaamheid.

Wat we als mensheid nu moeten gaan doen, is onze verantwoordelijkheid nemen. Onszelf recht in de ogen kijken en zien wat we vernietigd hebben. En dan kunnen we de handen in elkaar slaan om het stilaan weer op te bouwen. Onderzoek heeft trouwens aangetoond dat het beter is voor je immuniteit en gezondheid om iets te doen voor het grotere geheel, dan puur aan jezelf te denken. We moeten gaan samenwerken, ook met de aarde. Zo wordt de aarde je beste vriend, je genezer, je therapeut en je werkgever.’

Duurzaamheid gaat voor jou duidelijk over veel meer dan klimaatverstoring.

PP: ‘Ja. Het gaat erom wat houdbaar is op lange termijn. Het gaat over de verhouding tussen mannen en vrouwen. Het gaat over het in vraag stellen van dat verlangen om over iets te willen heersen zonder stil te staan bij de schade aan een ander. We willen alles hier en nu. Terwijl we ook, zoals de Amerikaanse indianen, zouden kunnen denken in termen van zeven generaties. Duurzaam denken gaat over een heel andere manier van leven. Het betekent de kennis van ouderen weer waarderen en die van de generaties voor jou. Ik zou bijvoorbeeld heel graag willen samenwerken met de VDAB, zij hebben in hun database zoveel prime people in de vijftig die niet meer worden tewerkgesteld. Dat is absurd! Zoveel ervaring. Ook zulke instanties kunnen duurzaamheid opnemen in hun manier van denken. Dat zijn heel nieuwe manieren om naar dit thema te kijken.’

Nog veel werk aan de winkel. Belangrijkste blijft onze kinderen opvoeden met een groen bewustzijn?

PP: ‘Inderdaad, op scholen werk ik rond talenten. Ik ga rond in de klas en vraag aan elke leerling: wat is jouw naam en wat is jouw talent? Wat kan jij en wat ga jij ermee doen? In plaats van in het milieudebat met de vinger te wijzen naar al wie de zaak naar de haaien heeft geholpen, kunnen we beter nagaan wie het talent heeft om er iets aan te doen. Hoe ben jij onmiskenbaar deel van het geheel? Wat is jouw schakel in de ketting? In mijn lespakket voor kinderen, Eco Hero, leer ik hen een relatie ontwikkelen met planeet aarde. Volkeren verschillen qua taal, cultuur, ras en religie; dat zijn elementen die ons tegenover elkaar plaatsen. Maar één ding hebben we allemaal gemeen: we staan met onze voeten op de aarde. Moeder Aarde is het enige connectiepunt dat we allemaal met elkaar delen. Ik leer kinderen spelenderwijs dat ze niet één moeder hebben, maar twee. Net zoals de menselijke mama goed voor haar kinderen zorgt, doet de aardemama dat ook. Zij zorgt ervoor dat we planten hebben om te eten, en water om te drinken, en lucht, en bomen… Net zoals je je eigen mama een knuffel geeft of een mooie tekening voor haar maakt om haar te bedanken, zo is de aardemama blij met iets wat je haar in return geeft. Dat doen we veel te weinig. Kinderen nemen dat verhaal heel spontaan aan. Ik geef het vanaf vier jaar, maar heb het ook al aan de VUB gegeven. Zij het daar met een iets ander verhaaltje.’ (lacht)

Meer lezen? Word ook een eco hero. De weg naar gezond eten en duurzaam leven, Pamela Peeters (Borgerhoff & Lamberigts, 2013)

Eco Hero goes to Sweden en Eco Hero goes to Canada – voor kids vanaf 11 jaar, inclusief de handleiding voor leraren en/of andere educatieve begeleiders.

Je kan Pamela Peeters horen spreken op deze happenings:
Eco-logica en De lancering van de Eco Hero in de senaat. Je bent van harte uitgenodigd!