Er is nog zoveel niét gezegd over burn-out. Daarom besloten Sophie (37) en Zsofia (34) samen een documentaire te maken. Over burn-out en alles wat nog altijd liever binnenskamers wordt gehouden. Hoeveel druk de vraag wanneer kom je terug op je legt, bijvoorbeeld. En hoe een burn-out je het gevoel kan geven dat je in je volledige leven gefaald hebt. Samen interviewden ze al achttien mensen, maar hun project is nog niet af. Daarom doen ze een oproep in Psychologies.
Tekst Inke Hutse / Foto Shutterstock
‘Ik was mezelf aan het veroordelen. “Ik heb verdorie alles, waarom klopt het dan niet voor mij?” Burn-out gaat over de verwijdering van jezelf’ Sophie
Zes jaar geleden stapte Sophie in haar auto. 21 januari 2011, om precies te zijn. De werktuiglijkheid waarmee ze haar verhaal met die exacte datum begint, verraadt de impact die hij heeft gehad. Het is een ijkpunt. Die dag viel ze in slaap achter het stuur. ‘Ik ben nog altijd dankbaar dat ik geen andere slachtoffers heb meegesleurd in mijn koppigheid.’
In je koppigheid?
Sophie Vermeer: ‘Ja, mijn lichaam was al langer signalen aan het geven. Ik sleepte me al jaren van bronchitis naar oorontsteking en terug. De dokter had een paar keer gesuggereerd dat ik beter een week thuis zou blijven. Ik was helemaal over mijn grenzen aan het gaan, maar ik wist niet goed hoe te stoppen. Na het ongeval dwong de huisarts me om een maand thuis te blijven. Dat vond ik overdreven. Ik wilde maar een week. Ze antwoordde dat ik een andere dokter kon zoeken als ik de maand niet nam.’
Dus nam je die maand.
Sophie: ‘Ja, en dat was maar het begin. Na drie maanden ging ik – tegen doktersadvies in – opnieuw werken. Twee weken. Toen ging het licht helemaal uit. Het volledige daaropvolgende jaar leefde ik van mijn bed naar de sofa.’
Zsofia Huray: ‘Ik vind het nog altijd moeilijk om me Sophie op die manier voor te stellen. Ik heb haar vorig jaar ontmoet. Het klikte onmiddellijk. Toen ze me vertelde hoe lang ze al thuis zat, kon ik het bijna niet geloven. Zij? Ze was zo vitaal, zo vrolijk … Het heeft me aan het denken gezet over mijn eigen grenzen.’
Heeft haar verhaal je behoed om zelf een burn-out te krijgen?
Zsofia: ‘Jazeker. Haar verhaal was een wake-up call voor mij. Ik herken veel van mezelf in Sophie. We zijn allebei sneltreinen. Er is verdomd veel kracht nodig om zo’n trein te stoppen. (lacht) Door het verhaal van Sophie weet ik dat ik ook constant flirt met balans. Het is een eeuwige zoektocht. Ik raakte gefascineerd door de thematiek en wist eindelijk waarover ik een documentaire wilde maken. Het idee van een docu speelde al lang door mijn hoofd maar ik had het onderwerp nog niet gevonden. Of de juiste persoon om mee samen te werken. Toen ik Sophie ontmoette, vielen alle puzzelstukjes in elkaar.’
Laten we het eens over die documentaire hebben: Wanneer kom je terug? Hoe moeten we de titel interpreteren?
Sophie: ‘Die heeft een dubbele betekenis. De vraag wanneer je terugkomt is altijd de eerste die je krijgt. Bij mij werd die om de drie weken gesteld. Dat was vreselijk. Je stelt jezelf die vraag continu en hebt er geen antwoord op. Ze verhoogt de druk alleen maar. Natuurlijk snap ik ook wel dat je baas een planning te maken heeft, maar tegelijk is het erg symbolisch voor de eenzijdige economische interpretatie die er aan burn-out wordt gegeven.’
Zsofia: ‘Burn-out is inderdaad veel meer dan een economisch of werkgerelateerd verhaal, het is een symptoom van onze tijdsgeest. Vroeger bestond het ook al maar onze constante bereikbaarheid heeft het erger gemaakt. Burn-out wordt nogal eng omschreven als een ziekte, maar ik beschouw het dus veel breder als een symptoom van deze tijd. Dat is ook de benadering in de documentaire. We willen het fenomeen op verschillende manieren belichten, niet verklaren of er een definitie op plakken. We stellen geen criteria voorop. Er is niks wat moet kloppen. We laten het enkel zien in al zijn facetten door de getuigenissen naast elkaar te zetten.’
Blijft het zo allemaal niet een beetje vaag?
Sophie: ‘De standaardomschrijving die tegenwoordig gebruikt wordt is “werkgerelateerde depressie”. (fel) Maar het gaat om veel meer dan werk alleen en het is géén depressie. Depressie is een stemmingsstoornis. Burn-out is een energiestoornis. En toch is de behandeling voor burn-out en depressie nagenoeg hetzelfde. Ga je naar de huisarts met een burn-out, dan krijg je antidepressiva en therapie voorgeschreven. Dat is een beetje gemakkelijk, zo’n quick fix. En het is ook ronduit gevaarlijk om antidepressiva te nemen als je ze eigenlijk niet echt nodig hebt. Je zal maar het ongeluk hebben dat je aangewezen bent op een hulpverlener met weinig kennis ter zake. Zelf had ik het ongeluk dat er geen klik was met mijn eerste psychologe. Het was een hele zoektocht naar de juiste hulpverlening en dat wil ik ook wel meegeven aan mensen die een burn-out hebben. Zoek wat bij jou past. Dat is voor iedereen anders.’
Wat ligt volgens jullie aan de basis van die energiestoornis?
Zsofia: ‘Na achttien interviews is het ondertussen duidelijk dat burn-out vaker voorkomt bij een bepaald “type” mens. Alle mensen die we geïnterviewd hebben, hadden bepaalde kenmerken gemeenschappelijk. Ze zijn perfectionistisch, hechten veel belang aan uitwendige goedkeuring, zijn vaak grenzeloos, leven voor anderen en het is niet enkel de werkdruk die hen te veel wordt, maar ook de druk die ze zichzelf opleggen. Ik snap wel waarom er gesproken wordt over een “werkgerelateerde ziekte”: de meeste mensen spenderen nu eenmaal het gros van hun tijd op het werk. Maar rekening houdend met die karakterkenmerken kan een burn-out dus net zo goed voorkomen bij een huisvrouw of een student. Alles hangt er maar van af op welk domein je verondersteld wordt te presteren.’
De kenmerken die je omschrijft klinken als een definitie van ‘hooggevoelig’.
Zsofia: ‘Inderdaad! En dat komt veel vaker voor dan je zou denken. Maar niet alleen dat: hooggevoeligheid beperkt zich niet tot je werk. Je bent het overal. De druk ligt altijd en overal veel hoger. Daardoor verlies je balans en raak je almaar verder verwijderd van jezelf.’
Sophie: ‘Dat is dus de andere betekenis van de titel Wanneer kom je terug. Naast de vraag die je van anderen krijgt, is het voor mij vooral ook de vraag die je jezelf stelt.’
Een die moeilijker te beantwoorden valt.
Sophie: ‘Absoluut. De verwijdering van jezelf begint al op jonge leeftijd. Als kind ben je heel vatbaar voor je omgeving. Op school moet je bijvoorbeeld al heel jong een richting kiezen. Op achttien jaar gebeurt dat opnieuw. Mijn ouders zeiden altijd: “Pas op dat je geen deuren toedoet.” Schrik om de “verkeerde” keuzes te maken. Leven gebeurde voor mij op automatische piloot. Ik heb me nooit afgevraagd wat ik echt wilde. Een goede job, goed verdienen, een mooie auto, een ferm lief, veel van de wereld zien, dat zijn de “te willen” dingen in het leven. Maar ik voelde dat er iets niet juist zat en dan begin je jezelf te veroordelen. “Ik heb verdorie alles, waarom klopt het dan niet voor mij?” In de coaching na mijn burn-out was de eerste vraag die gesteld werd: wat doe je graag?’
Hoe ben je uit je burn-out geraakt?
Sophie: ‘Je kan nooit helemaal uit een burn-out zijn. Waar andere mensen van mijn leeftijd gewoon eens goed moeten slapen om er weer bovenop te zijn als ze over hun grenzen gaan, duurt het bij mij veel langer. Elke dag is keuzes maken en je kiest gewoon links of rechts. Er is geen goed of fout. Het heeft lang geduurd eer ik dat besefte: ik kan niet verkeerd kiezen. Het enige wat mijn herstel in de weg stond was vooral dat niet durven kiezen. Het herstelproces was er een van trial-and-error. Hier en daar volgde ik een cursus. Wat doe ik graag? Waar krijg ik energie van? Het antwoord op die vragen is op verschillende momenten in mijn leven anders.’
Je bent hoogzwanger van je eerste kind, Zsofia. Hoe denk je je zoon te kunnen beschermen tegen wat je zelf de ‘tijdsgeest’ noemt waarin burn-out een epidemie is geworden?
Zsofia: ‘Ik denk dat we onze kinderen vooral moeten leren kiezen zodat ze zich niet verliezen in alle opties en mogelijkheden. Ze prikkels leren filteren. De druk die ze buitenshuis ervaren, moet thuis gebufferd worden.’
Sophie: ‘Wij zijn de generatie die vroeger op het strand kon kiezen tussen een cornetto of een raketijsje. Simpel. Dat is vandaag wel even anders.’
Zsofia: ‘De keuze die we nu hebben, is overweldigend. Leren kiezen zou opgenomen moeten worden in het onderwijscurriculum. Het is belangrijk dat kinderen in contact staan met wat ze voelen, weten wat ze willen en ook de ruimte krijgen voor die gevoelens en wensen. Zelfkennis is het begin van alle wijsheid, daar is nog niks aan veranderd.’
Tot slot: welke boodschap willen jullie dat kijkers uit je documentaire halen?
Zsofia: ‘Voor mij is dat een andere dan voor Sophie. Ik wil dat het een wake-upcall wordt zoals haar verhaal dat voor mij was. Ik wil er de mensen mee bereiken die op de grens balanceren. En los daarvan vind ik het een ontzettend interessant fenomeen. Ik zie burn-out niet als “het kwade” maar eerder als een wake-upcall die helpt om terug te keren naar jezelf.’
Sophie: ‘Ik hoop dat mensen die er al in zitten, zich minder alleen zullen voelen. Burn-out is vreemd genoeg nog altijd taboe. Zes jaar later blijf ik telefoons krijgen van mensen die “er onder vier ogen over willen praten”. Dat geldt ook voor de mensen die we interviewden. Hoe vaak we niet hoorden: “dank je wel, dit werkt therapeutisch”. Het wordt nog te veel gezien als een teken van zwakte terwijl het verdorie echt wel moed vraagt om in je kracht te gaan staan en te zeggen “ik kan dit zo niet langer doen”.’
Meer info? Bekijk de trailer op www.wanneerkomjeterug.com
Zin om mee te werken?
Kamp je met een burn-out of ben je herstellende? Dan kunnen Sophie en Zsofia je hulp gebruiken. Ze zoeken vier mensen die ze zullen volgen in hun dagelijks leven. Ze willen het onderwerp burn-out onderzoeken vanuit de persoonlijke beleveniswereld, eerder dan de wetenschap. De vier verhalen zullen worden afgewisseld met fragmenten uit diepte-interviews. De trailer daarvan is al te zien op hun website. Ben jij:
- jonger dan 25 of ouder dan 50 jaar
- man
- iemand die van zichzelf weet dat hij tegen een burn-out aanleunt of er momenteel in zit?
Of ben je een bedrijfsleider of investeerder – zowel in België als Nederland – die het onderwerp een warm hart toedraagt? Die betrokken is en wil meewerken aan échte verandering?
Neem dan contact op via info@wanneerkomjeterug.com of de gelijknamige Facebookpagina.
De intentie? De maaksters willen een oprecht, waarheidsgetrouw en positief verhaal vertellen over moed, keuzes en het nemen van verantwoordelijkheid. Een verhaal waar mensen zich in zullen herkennen en waar inspiratie uit geput kan worden. Hun overtuiging is dat de documentaire een meerwaarde betekent op vlak van sensibilisering, preventie en bespreekbaarheid. Ze willen een breed publiek aanspreken en leggen daarom de focus niet uitsluitend op België, maar ook op Nederland. Wanneer kom je terug? zal daarom ook in het Engels ondertiteld
