Kerst is een feest van tradities. En toch verschuift er op dat vlak ook een en ander. We willen namelijk meer dan ooit zelf bepalen wat we met die waardevolle dagen doen, met wie we ze doorbrengen en hoe we ze echt zinvol kunnen maken.
Tekst Carine Stevens – Foto Shutterstock
‘Ik kreeg een hekel aan het commerciële feest dat Kerstmis is geworden. Nu doe ik vrijwilligerswerk, daar hangt een sfeer van dankbaarheid die ik nergens anders vind’
De feestdagen komen er weer aan. Dagen waarin het buiten nooit zo winters koud is als de reclame je wilt doen geloven, maar binnen wel behaaglijk warm. Dagen waarin je kaarsen aansteekt en het huis geurt naar dennennaalden en kaneel. Je sluit de wereld even buiten, plooit je naar binnen, koestert je in het gevoel van warmte, veiligheid en geborgenheid dat je vindt in het gezelschap van familie. Eind december schuiven we bijna als vanzelfsprekend aan tafel met ouders en grootouders, kinderen en schoonkinderen, broers en zussen met hun aanhang. Meestal van harte, omdat kerst nu eenmaal het familiefeest bij uitstek is. Soms omdat het gewoon zo hoort. En soms met frisse tegenzin, omdat kerst-met-familie toch een beetje aanvoelt als een verplicht nummer. Want niet zelden willen we op dat moment liever elders zijn. Bij vrienden, op vakantie, of ergens waar je je tijd zinvoller kan besteden.
Een gevoel van keuze
‘We houden tegenwoordig bij voorkeur zelf de regie van ons leven in handen’, aldus psycholoog en psychotherapeut Herman Dierickx. ‘Keuzevrijheid staat daarin centraal, omdat we graag geloven dat individuele keuzes de beste garantie bieden op zelfontplooiing en persoonlijk geluk. Kerst met de familie kan zo een feest worden waar je tegenop kijkt of zelfs onderuit zou willen. Niet omdat er iets mis is met je familieleden of omdat er conflicten zijn, maar omdat je het gevoel hebt dat die jaarlijkse traditie een opgelegde keuze is die andere, minstens even valabele opties in de weg staat.’ Bij Kathleen (54) was dat op een gegeven moment zo. Jaar in jaar uit hadden zij en haar gezin de kerstdagen bij haar ouders doorgebracht, samen met de rest van de familie. ‘Altijd dezelfde gezichten, dezelfde gesprekken, hetzelfde kerstmenu. Ik keek er op den duur huizenhoog tegenop. Toen mijn man en ik aankondigden dat we er dat jaar niet zouden bij zijn omdat we in de kerstvakantie naar Spanje gingen met de kinderen, gaf dat aanleiding tot veel verbaasde blikken en wenkbrauwengefrons. Maar voor ons was die vakantie een verademing. Lekker in de zon, de hele dag buiten en geen overdosis kerst, want Spanjaarden vieren wel uitgebreid Pasen maar Kerstmis in veel mindere mate. Je kan je niet voorstellen hoeveel stress er wegvalt als je geen kerstboom moet zetten, het huis niet hoeft te versieren, geen cadeautjes moet kopen. Gewoon gezellig samen met de kinderen. Quality time en rust, na een jaar hard werken. Dat beviel ons zo goed dat we het jaar erop hetzelfde hebben gedaan. En dan … had ik weer zin in kerst met alles erop en eraan. Maar de cirkel van “moeten” en “verplichting” was doorbroken. Dus nu vieren we kerst soms weer met de hele familie, maar soms ook rustig onder ons. En we boeken tussendoor ook nog weleens een kerstreisje naar de zon. Alles ligt open. De eindejaarsperiode is opnieuw iets om naar uit te kijken.’
All in the framily
Baseline is dus dat we zelf willen kunnen kiezen hoe we de kerstperiode doorbrengen, waar én met wie. ‘En de tijd is voorbij dat dat per definitie je familie is’, nuanceert Dierickx. ‘Misschien heb je vrienden met wie je je zo verbonden voelt en zoveel deelt dat je liever samen met hén de feestdagen doorbrengt. Je familie heb je “gekregen”, daar moet je het mee doen. Je vrienden heb je zelf gekozen en sluiten misschien meer aan bij wie je bent en de manier waarop je in het leven staat.’ Framily, zo noemen we tegenwoordig het fenomeen van vrienden die zo close zijn dat ze aanvoelen als familie. Kristien (35) beaamt dat: ‘Toen ik mijn man Thom leerde kennen, was het voor mij meteen duidelijk dat zijn beste maat Lars heel belangrijk voor hem was, als een broer. Zelfs kerst vierden ze steevast samen, en dat bleef zo, ook toen Thom en ik kinderen kregen en Lars op zijn beurt een gezin stichtte. Lars werd de peter van onze oudste zoon, we vieren alle verjaardagen en feestdagen samen. Tussen onze twee gezinnen bestaat een diepe en warme vriendschap die ik niet zou kunnen missen.’ Ook alleenstaande mama Maartje (29) heeft zo’n framily-netwerk. ‘Ik heb een prima band met mijn ouders en mijn zus, maar ze wonen allebei op een uur rijden van mij vandaan. In de praktijk van alledag heb ik meer aan het vriendennetwerk dat ik hier heb opgebouwd en staan die mensen emotioneel ook dichter bij me. Mijn zoontjes noemen mijn vriendinnen zelfs “tante”, en zo voelt het ook aan, als familie. Kerst vieren we bij mijn ouders, dat zou ik niet willen missen. Maar tussen kerst en nieuwjaar geef ik elk jaar een etentje, voor alle vrienden die zo’n grote plaats innemen in mijn hart.’
De magische sfeer van weleer
Familierelaties krijgen tegenwoordig vaak een andere invulling en betekenis dan een paar decennia geleden, zo blijkt ook uit het verhaal van Maartje. ‘We leven nu eenmaal in andere tijden’, verklaart Dierickx. ‘Complexe tijden vooral, in een wereld die snel verandert en almaar groter lijkt te worden. De nieuwe realiteit is er een van familieleden die niet meer per se in elkaars buurt of onder de kerktoren blijven wonen, waardoor de familieband kan versmallen. En van gebroken relaties en patchworkfamilies, die met name tijdens de feestdagen voor extra stress kunnen zorgen.’ Zoals bij Nele (33): ‘Als kind was ik dol op de kerstdagen. De gezellige sfeer, het lekkere eten, de cadeautjes. Maar met gescheiden ouders, zowel aan mijn kant als aan die van mijn man, blijft er van die magische kerstsfeer weinig over. We hebben nog een tijd geprobeerd om van het ene feest naar het andere te hollen, samen met onze dochtertjes. Maar dat gaf alleen maar stress, en frustraties omdat we altijd moesten wegrennen wanneer het net gezellig werd. Tegenwoordig maken we keuzes: we wisselen jaarlijks af naar welk familiefeest we gaan. Dat is rustiger, maar het blijft een beetje wringen, omdat ik denk dat ik dingen mis en mensen teleurstel. En ik blijf zitten met heimwee naar een kerstgevoel dat nooit meer terugkomt. Jammer.’
Ook Ilse (47) is nog lang blijven hunkeren naar het kerstgevoel uit haar kinderjaren, toen het hoogtepunt van kerstavond bestond uit worstenbroodjes eten en samen naar de nachtmis gaan. ‘Ik kreeg hoe langer hoe meer een hekel aan het opgefokte en commerciële feest dat Kerstmis is geworden’, vertelt ze. ‘Om daar iets tegenover te stellen, ga ik sinds een paar jaar op kerstavond meehelpen op een feest voor daklozen. Daar zijn geen chique kerstmenu’s of dure cadeaus, maar er hangt een sfeer van warmte, dankbaarheid en samenhorigheid die ik nergens anders vind. Dat is kerst voor mij.’
‘Soms komen er ook vrienden-van-vrienden mee en zitten hier ineens vijftien mensen in de woonkamer’
Astrid (53) viert kerst met haar modern family
‘Kerstavond breng ik traditioneel door in het gezelschap van drie tachtigers: mijn vader, mijn stiefmoeder en een zus van mijn vader. Ik haal hen op voor een etentje bij mij thuis en breng hen na afloop weer thuis. We doen het al jaren zo, en dat is best oké, maar ik doe het toch vooral om hén een plezier te doen. Echt diepgaande gesprekken worden er op zo’n avond niet gevoerd en laat wordt het ook al niet, met mensen van die leeftijd. Dat komt goed uit, want mijn eigenlijke kerstfeest vier ik de dag erna, met mijn modern family. Mijn dochter en haar vriend komen dan steevast langs, maar voor de rest zijn het allemaal vrienden. Van vroeger en van nu, een bonte mix van jong en oud, mannen en vrouwen, koppels en singles. Soms komen er ook vrienden-van-vrienden mee en zitten hier ineens vijftien mensen in de woonkamer. Dat kan, iedereen is welkom. Ik spreek vooraf met een paar vriendinnen af wie wat klaarmaakt, zodat ik niet eindeloos in de keuken sta, of de gasten brengen spontaan een pot soep of hapjes mee. Er is altijd meer dan genoeg te eten en te drinken. Aan cadeautjes doen we niet, dat is de afspraak, maar voor de rest is het een kerstfeest met alles erop en eraan, inclusief versierde kerstboom, kerstgebak en kerstmuziek op de achtergrond. Na het eten spelen we gezelschapsspelletjes, of een kerstquiz die iemand vooraf in elkaar heeft gestoken. Of we zitten gewoon wat te praten, soms tot in de late uurtjes. Ik kan op zo’n avond echt vergenoegd rondkijken, naar al die mensen die een plekje hebben in mijn hart, en helemaal warm worden vanbinnen.’
‘Ademloos heb ik zitten luisteren naar verhalen van Syriërs, Irakezen en Afghanen. Het was kerstbeleving in zijn puurste vorm’
Tom (45) doet vrijwilligerswerk op kerstavond
‘Mijn vriend Bert en ik zouden best links of rechts bij familie kunnen aanschuiven op kerstavond, of het thuis gezellig maken met z’n tweeën. Maar vorig jaar hebben we beslist om het roer om te gooien en een zinvolle invulling te geven aan onze kerstavond. Via het Rode Kruis kwamen we terecht in een asielcentrum in Sint-Niklaas. Onze taak bestond er vooral in om mee aan te schuiven aan de tafels, gesprekjes aan te knopen, mee te leven, ons te verbinden met de vluchtelingen. Het werd zonder meer een memorabele avond, kerstbeleving in zijn puurste vorm. Ik heb ademloos zitten luisteren naar verhalen van Syriërs, Irakezen en Afghanen. Jonge mannen die me vol heimwee foto’s toonden van geliefden in hun thuisland, van kindjes die in pyjama bij de kerstboom zaten, van familieleden die ver weg waren en die ze zo misten. Ze vertelden me over hun vlucht, hun plannen, hun ambities. Een van hen zei dat hij ervan droomde om ooit naar alle Europese hoofdsteden te fietsen, om met eigen ogen al die mooie dingen te aanschouwen waarover hij alleen nog maar had gelezen. Ik was ontroerd door de eenvoud van hun wensen. En door de omstandigheden die hen ertoe hadden gebracht om hun land te ontvluchten, op zoek naar een beter leven en een nieuwe thuis. Ik merkte dat ik hen graag duidelijk wilde maken dat ze hier welkom waren, dat er – de kerstgedachte indachtig – voor hen wel degelijk plaats was in de herberg. Die kerstavond, met zijn vele hartverwarmende ontmoetingen, is nog lang onder mijn vel blijven zitten. Dit jaar gaan we weer, zeker weten.’
