‘Vrouwen zijn katalysatoren van verandering’

Back to the roots. Ook voor KVLV, het grootste vrouwennetwerk van Vlaanderen, is dat het doel voor de komende decennia. In hun DNA dragen zij namelijk vrouwelijke oerprincipes die weer helemaal aan de orde zijn, zoals duurzaamheid, sharing en de kracht van samenwerking. ‘In moeilijke tijden hebben vrouwen altijd samen gezocht naar oplossingen’, zegt voorzitster Nik Van Gool. ‘Het is tijd dat we dat opnieuw gaan doen.’

Tekst Anne Wislez

‘Vrouwen doen in hun dagelijks leven, elke dag, in stilte, ontzettend veel. Ze beseffen vaak zelf niet hoeveel. Ze lossen preventief veel op waardoor zaken niet uit de hand lopen.’ Nik Van Gool

‘Als het moeilijk gaat, zoeken vrouwen samen naar mogelijkheden. Volgens mij is dat een constante doorheen de geschiedenis’, zegt Nik Van Gool wanneer ik me aan haar keukentafel installeer, thee en versnaperingen in de aanslag. Het herfstzonnetje schijnt en de grote deurramen kijken uit op een prachtige tuin die het komende uur af en toe aangehaald zal worden. Stiekem verheug ik me geweldig op dit gesprek. Want toen ik de voorzitster van de KVLV een paar jaar geleden voor het eerst ontmoette, liep ik – zelf nochtans niet het prototype van de landelijke vrouw – nog dagenlang onder de indruk van zoveel energie, zoveel gedrevenheid, zoveel geloof in vrouwen. ‘KVLV is ontstaan in 1911, net voor de oorlog; vrouwen hebben zich toen verenigd om sterker te kunnen staan in tijden van crisis. Ook toen ik werkte in ontwikkelingslanden heb ik gezien dat vrouwen in moeilijke situaties de zaak samen aanpakten, bijvoorbeeld door samen te werken in coöperaties. Dat is hier in het Westen anders, bij ons denken vrouwen wanneer ze een probleem hebben dat ze het allemaal zelf moeten zien op te lossen. Ik probeer vrouwen weer te stimuleren om collectief te denken. Dat lijkt me ook het grote belang van vrouwennetwerken.’

Er wordt wel eens gezegd dat vrouwen katalysatoren van verandering zijn. Herken je dat?

Nik Van Gool: ‘Absoluut. Transitie en veranderingen gebeuren doorheen vrouwen. Ze ploeteren en wroeten als het ware de aarde om zodat de bodem klaar is voor verandering. Dat gebeurt vaak onzichtbaar en dat kan frustrerend zijn. Maar ze doen het wel. Het zijn de vrouwen die het eerst aanvoelen wanneer iets niet meer werkt, op relationeel vlak, op financieel vlak, in de groep … Vrouwen voelen snel aan waar er nood aan is, of wanneer iets uit balans is geraakt. Zo is KVLV ook groot geworden, doordat we de noden zagen in de samenleving en ze wilden aanpakken. Bijvoorbeeld rond kinderopvang. Vrouwen wilden buitenshuis gaan werken, maar wat moesten ze dan met de kinderen? Dus hebben wij geëxperimenteerd met de formule van onthaalouders en buitenschoolse kinderopvang, avant la lettre. Hetzelfde voor ouderenzorg, kraamzorg of ‘oppas zieke kinderen’ die zijn ontstaan uit de moederschoot van KVLV, omdat wij als vrouwen aanvoelden dat er een probleem was, niet alleen voor mij, maar ook voor jou en de anderen. Idem dito voor mantelzorgers, asielzoekers, voedselverspilling en zoveel andere thema’s die we tegenkomen. Nu zijn we bijvoorbeeld ook bezig met de bewustmaking van onze ecologische voetafdruk of de herstelbaarheid van producten. Het kan toch niet dat al die elektrische toestellen kapotgaan net na het verlopen van de garantie. Willen we daar eens iets aan doen, alsjeblief? We denken constant: laten we de energieën bundelen en samen oplossingen zoeken. Zo zijn we uitgegroeid tot een sterke organisatie van meer dan 95 000 leden, met 950 plaatselijke groepen, 52 000 activiteiten per jaar. KVLV, Vrouwen met vaart maakt deel uit van Ons, een netwerk dat tien vzw’s groepeert die uit onze vereniging ontstaan zijn en die vrouwen ondersteunen in alle facetten van het leven. Er wordt niet zo vaak over ons en Ons gesproken, maar wij doen ontzettend veel. Onze troef is ons grote netwerk: als het nodig is, kunnen wij heel veel vrouwen mobiliseren.’

‘Misschien voelen wij als vrouwen de nood tot behoud en duurzaamheid wel het acuutst, omdat wij het leven doorgeven. Wij willen daarmee bezig zijn. Want het is verdorie vijf voor twaalf. ’ Nik Van Gool

Vrouwen mobiliseren … Voor welke grote zaak zouden we dat volgens jou nu massaal moeten doen?

NVG: ‘Voor duurzaamheid. Een paar jaar geleden hebben we besloten om weer terug te gaan naar onze basics, onze roots. In 1911 verenigden we uitsluitend boerinnen en tuiniersters, nu is dat niet meer zo, nu is iedereen welkom bij ons. Maar we wilden weer vertrekken vanuit ons DNA: de aardse vrouwen die we in feite zijn en datgene waar we voor staan. Ons DNA past helemaal bij de tendens naar meer duurzaamheid en de deeleconomie die nu opgang maakt: weggeefpleinen, breicafés, voedsel van bij ons promoten, no waste cooking, korte keten en wie weet binnenkort de nieuwe stadsboerinnen … Vijf jaar geleden waren die ideeën nieuw, nu zie en hoor je ze overal. Je ziet vooral initiatieven in de stad, maar wij willen ons netwerk gebruiken om die duurzaamheid en sharing overal in het land te krijgen. Die tendens is belangrijk voor iedereen, niet alleen voor vrouwen, ook voor gezinnen, kinderen … Misschien voelen wij als vrouwen die nood tot behoud wel het acuutst, omdat wij het leven doorgeven. Wij willen daarmee bezig zijn. Want het is verdorie vijf voor twaalf. Ik vind het onvoorstelbaar dat we dat nauwelijks beseffen: onze planeet, de natuur, het land dat elke dag kwaliteitsvol voedsel produceert, is de basis van ons bestaan. Dat het behoud ervan geen absolute topprioriteit is, is onvoorstelbaar. Het is voor een groot vrouwennetwerk zo essentieel om dat verhaal mee te dragen en in concrete, dagelijkse dingen in de wereld neer te zetten.’

Je zei ooit: trek alles wat een vrouwennetwerk stilzwijgend injecteert in een samenleving weg, en je samenleving lijdt aan bloedarmoede.

NVG: ‘Ja, dat is ook zo. Je moest eens weten wat we allemaal doen, en zonder veel budget, vaak gedragen door vrijwilligers. We doen een boel dingen die mensen soms denken te moeten heruitvinden, terwijl het al massaal door ons gebeurt. Als mensen horen wat wij allemaal doen, schrikken ze en zeggen ze: wow, dat wist ik niet! Ook bij de ministers moet ik het bepleiten: weet wat ons netwerk betekent voor een samenleving. Weet wat je wegneemt als je dit niet meer ondersteunt.’

Ik val zelf van mijn stoel als ik hoor wat jullie allemaal ondernemen. Hoe vreemd dat dat niet beter geweten is …

NVG: ‘Vrouwen doen sowieso een heleboel dingen die nauwelijks opgemerkt worden. Vrouwen doen in hun dagelijks leven, elke dag, in stilte ontzettend veel. Ze beseffen vaak zelf niet hoeveel, en hen bewust maken van wat ze doen, hoe krachtig ze zijn, is trouwens ook een van onze doelstellingen. Vrouwen lossen preventief veel op waardoor zaken niet uit de hand lopen. Dat maakt volgens mij ook deel uit van “vrouwelijk leiderschap”. Het is tijd dat we die meer feminiene kwaliteiten, zoals aanvoelen dat iets uit balans komt, meer in de vitrine durven zetten. Als je enkel in actie schiet als het euvel al geschied is en je preventie onvoldoende valoriseert, dan stapelen de problemen zich op, tot het te veel is en je een burn-out krijgt. Als je jezelf en het geheel gaandeweg verzorgt en alert bent voor de signalen van disbalans, dan voel je je veel beter en ga je langer mee.’

‘Er is een verlangen naar authenticiteit, pretentieloosheid. Ook al ben ik niet perfect, ik voel me goed in mijn lijf. Het is belangrijk dat vrouwen weer bij die kracht komen.’ Nik Van Gool

Hoe zou je de vrouw die jullie aanspreken omschrijven?

NVG: ‘Als een geaarde vrouw, sociaal, bewogen, geëngageerd. Vindingrijk ook, ze kan van niets iets maken. Ze zal niet aan de kant staan en hopen dat iemand anders of de politici de zaken oplossen, maar ze kijkt: wat kunnen we zelf doen? Wat hebben we nodig om verandering te creëren? Ze is een doorzetter. Het prototype waar we ooit uit ontstaan zijn is niet voor niks de boerin of tuinierster, die ook in moeilijke omstandigheden moest en moet doorzetten. Ze is verbonden met de aarde, de seizoenen, de cycli van het leven, de roots. Dat zijn zaken waar almaar meer vrouwen nu naar verlangen. Ook ik. Wanneer ik thuiskom van mijn werk ben ik zo blij dat ik mijn tuin en dit weidse landschap met schapen kan zien. Dat ik even met mijn voeten in de aarde kan staan en wat onkruid wieden, bijvoorbeeld. Het gaat erom eenvoudigweg jezelf te mogen zijn. Je hoeft niks te veinzen of hoog te houden. Het gaat ons ook niet om “hebben”, maar om “zijn”.’

Fuck fake, laat ons zijn wie we zijn, dat zijn ook de leuzes op moderne vrouwenplatforms tegenwoordig, als reactie op de perfecte nepwereld van Instagram.

NVG: ‘Ja, dat zien wij ook bij die jonge vrouwen. Er is een verlangen naar authenticiteit, pretentieloosheid. Ook al ben ik niet perfect, ik voel me goed in mijn lijf. Het is belangrijk dat vrouwen weer bij die kracht komen, dat ze zich versterken en verrijken en dat terug uitstralen naar de samenleving. Je ziet bij die jonge vrouwen ook een revival van handwerk, zelf rokken naaien, truien breien, moestuinen aanleggen … En het betekent niet dat je daarom vrouw aan de haard zou zijn, integendeel. De moderne, onafhankelijke vrouw integreert die stukken weer in zich. Omdat ze ervaart dat ze daarin creatief kan zijn, maar ook omdat het leven zo duur wordt. Als je 200 euro moet betalen in een boetiek voor een jurk en je kan die jurk zelf maken … Het hoort ook bij een verlangen naar eenvoud, en naar upcycling: mensen houden ervan om van iets ouds weer iets tofs te maken. Het hoort allemaal bij die bewustwording rond duurzaamheid.’

Zijn we te hard gefocust geweest op groei, vooruitgang, individueel succes – zogenaamde ‘mannelijke’ waarden?

NVG: ‘Er is een tijd geweest dat meer masculiene waarden veroverd moesten worden – ik noem het bewust masculiene waarden, omdat er ook veel vrouwen zijn die ze belichamen en ik niet wil polariseren. Die economische, rationele, prestatiegerichte manier van in de wereld staan is erg dominant in onze samenleving. Veel vrouwen hebben zich daar aanvankelijk mee geïdentificeerd. Ook ik dacht dertig jaar geleden veel meer vanuit die waarden. Ik heb een tijd in de politiek gezeten, dat is een wereld die daar helemaal in past. Ieder voor zich. Maar dan begin je te denken: is dit het nu? Ik wil niet alleen in mijn hoofd zitten en een imago “hoog houden”. Ik wil in mijn lijf zitten, me verbinden met mensen en dingen, en authentiek leven. Bij de eeuwwisseling werd gezegd dat dit de vrouwelijke eeuw zou worden. Maar als dat werkelijk zo is, dan is er nog veel werk aan de winkel.’

‘De vraag is: hoe kunnen mannen en vrouwen samenwerken om feminiene waarden – zoals het voelen, de intuïtie, het hart, het verbinden en samenwerken – weer ingang te doen vinden in het openbare leven?’ Nik Van Gool

Is het tijd om de wat vergeten feminiene waarden te herontdekken?

NVG: ‘Ja, het voelen, de intuïtie, het hart, het verbinden en samenwerken … Dat zijn zaken die gelukkig weer belangrijker worden en die ons echt gelukkig maken. Ik zie dat ook sommige mannen daar voortrekker in zijn. Hoe kunnen mannen en vrouwen samenwerken om die feminiene waarden weer ingang te doen vinden in het openbare leven? Dat is de vraag. Het is nodig om weer evenwicht te creëren.’

Leven we te veel in ons hoofd?

NVG: ‘Daar zijn we ook altijd op gehonoreerd: studeren, nadenken, goede ideeën hebben, slim zijn. Wat we voelen is van veel minder belang. In onze yogasessies vragen we soms aan vrouwen: wat voel je? Ik voel niks, antwoorden veel vrouwen dan. We moeten opnieuw leren voelen. Wat voel je op dit moment? Wat voel je bij dit gesprek? Ik zie en voel nu dingen die ik vijf jaar geleden niet gemerkt zou hebben. Ik heb een reis gemaakt naar Compostela waarbij ik vooraf niks afgelegd had en die ik bewust in stilte gelopen heb, en dat heeft in mij veel veranderd. Ik heb geleerd om te verstillen en te observeren, om niet te plannen en te denken. Wat een rijkdom. Het feit dat zo’n tocht naar Compostela tegenwoordig zo populair is, zegt veel over wat we niet vinden in ons dagelijks leven. Het gaat om deconnecteren en weer lijfelijke sensaties voelen. Dat is zo’n interessante ervaring. De regen voelen, de kou, honger, de zon, de mooie taferelen zien onderweg … Maar ook je zorgen waarnemen, je verlangens, je kracht, je doorzettingsvermogen. En die vindingrijkheid in jezelf, dat gevoel van: wat er ook gebeurt, ik kom er wel. Al is het dat ik bij een boer moet gaan aankloppen en vragen of ik in zijn stal mag slapen, maar geraken zal ik er.’

Het inmiddels legendarische wir schaffen das. Misschien is zoiets zeggen wel een heel feminien gegeven …

NVG: ‘Ja, het gaat om het weten: hoe zwaar ook, we vinden altijd wel een manier. Ik heb tijdens die tocht naar Compostela dat oergevoel en die kracht heel sterk ervaren.’

Vrouwen worden soms ook ‘hoedsters van leven’ genoemd: in het verleden gaf een vrouw ook vaak letterlijk haar leven voor het nageslacht.

NVG: ‘Volgens mij is daarom dat verlangen naar duurzaamheid bij vrouwen nog meer ingebakken. Zij hebben voeling met dat oerinstinct van: mijn nageslacht loopt hier gevaar. Dit klopt hier niet, waar zijn we mee bezig? Ik merk ook dat vrouwen reageren om de eenvoudige reden dat zij concreet aanvoelen dat ze de eisen die ze opgelegd krijgen, niet meer kunnen bolwerken. Ze beseffen: jongens, dat lukt hier echt niet meer. Het feit dat er zoveel burn-outs zijn, dat mensen afhaken, is een teken aan de wand. Dat moeten we durven zien. En dan moeten we onszelf de vraag durven stellen: en wat wil ik eigenlijk in dit alles? Wat is mijn missie?’

‘Als het echt slecht gaat, zullen vrouwen dat makkelijker uitspreken dan mannen. Mannen zoeken toch nog een oplossing. Vrouwen zien dat het systeem niet meer werkt, dat het op lange termijn nergens naartoe gaat, en ze spreken dat uit, ook als het moeilijk is.’ Nik Van Gool

Durven vrouwen zich ook echt uit te spreken bij elkaar?

NVG: ‘Ja, al moet je er wel de ruimte voor scheppen. Ik heb bewust tijd gemaakt om te kunnen praten met topvrouwen, vertegenwoordigsters van de agrasector, en daar werden zaken besproken die nooit gezegd zouden zijn met mannen erbij. Mannen willen de zaak meestal oplossen: toch nog investeren, toch nog krediet aanvragen en proberen. Vrouwen zeggen gemakkelijker hoe het is. Ze zien dat het systeem niet meer werkt, dat het op lange termijn nergens naartoe gaat. En ze spreken dat uit, ook als het moeilijk gaat: twee bedrijven verder is er een deurwaarder gekomen en die heeft alles meegenomen. Of: ik weet niet meer hoe ik schoenen moet kopen voor mijn kinderen in september. Of: ik voel mij zo klein omdat we niet gehaald hebben wat we wilden. Ik voel me niks meer waard, ik ben onzeker, ik denk aan zelfmoord … Dat soort gesprekken krijg je onder vrouwen als je naar de diepte durft gaan. Dat zijn zaken waar ik van wakker lig. Omdat ik technisch geen oplossing heb op dat moment. We zijn nu aan het uitproberen hoe wij die vrouwen met onze organisatie kunnen ondersteunen. Hoe kunnen wij hen bijvoorbeeld de moed geven om te stoppen in plaats van door te gaan en eraan onderdoor te gaan.’

Samen de pijn dragen, ook al is er nog geen oplossing. Samen door de winter gaan en weten dat het straks toch weer lente wordt. Dat cyclische van het leven ervaren, is dat ook niet oervrouwelijk?

NVG: ‘Het gaat erom in crisissen met het ongemak te kunnen omgaan, soms niet te weten, zonder eraan onderdoor te gaan. We vragen ons dus af: hoe kunnen we ons netwerk inzetten om vrouwen die het niet meer zien zitten te versterken en te steunen? In ontwikkelingslanden heb ik gezien hoe vrouwen elkaar letterlijk door de kwade tijden heen trekken. Dat proberen we ook te doen. Zeggen: het ligt niet aan jou, het heeft met de omstandigheden te maken, er zijn veel vrouwen zoals jij. Dat delen is vaak al een hele verademing.’

Waar vinden we die kracht?

NVG: ‘In Afrika zag ik hoe die vrouwen nog echt in hun oer‘zijn’ staan, in hun kracht. Dat heeft denk ik te maken met het feit dat ze nog zo verbonden zijn met de natuur. Wij zijn dat verleerd en zijn er weer naar op zoek. Wij moeten aan de yoga om die kracht en die aarding terug te vinden, en we moeten weer gaan dansen en zingen en bezinnen en mediteren. Omdat we dat kwijt zijn, we hebben dat niet meer geïntegreerd in ons dagelijks leven. Zij zijn meer verbonden met de aarde. Dat is zo belangrijk, die wortels. Wij voelen vaak die wortels niet meer.’

Maar jullie doen er dus alles aan om vrouwen weer te empoweren?

NVG: ‘Ja, en samen met ons veel organisaties. Dat is ook goed. Ik zie anderen ook niet als concurrenten, we moeten zien samen te werken, liaisons creëren. Elkaar steunen en optillen. Met zo’n grote organisatie als de onze kunnen we ook kleine initiatieven steunen. Op dit moment willen we bijvoorbeeld extra ruimte maken voor “de vrouw met goesting” die gedreven is door het idee van duurzaamheid en sharing, en graag iets wil organiseren. We willen een soort hub creëren voor “vrouwen met goesting”, waar je binnen en buiten kan lopen, waar je samen kwaliteitsvol kan eten, gelijkgezinden ontmoeten, samen initiatieven opzetten … We willen biotopen creëren waar vrouwen hun ding kunnen doen. De initiatieven ontstaan bottom-up, maar wij kunnen ze door de knowhow die we hebben de ondersteuning bieden die ze nodig hebben, zodat ze hun plan echt vorm kunnen geven.’

Voor alle initiatieven van KVLV en Ons, www.kvlv.be en www.ons.be