Je ouders vergeven, wat betekent dat eigenlijk?

Is vergeven verzoenen? De pijn loslaten? De spons vegen over het verleden? Hoe meer je vergeving probeert de definiëren, hoe meer nuances er aan het begrip blijken te zijn. Vergeving raakt vele facetten van een relatie en van jezelf. Maar één ding is zeker: als je hebt kunnen vergeven, kan je weer verder.

Tekst Anne Wislez

Je vader pakte je soms fysiek hard aan en je moeder kwam niet tussenbeide. Je moeder is al sinds je jeugd jaloers op jou en heeft je levensplezier onderhuids altijd gefnuikt. Je beide ouders waren te druk met hun werk om zich om jouw diepere noden te bekommeren… Er zijn honderd­eneen gezinssituaties die je met een vaag of juist scherp gevoel van tekort, wrok en kwaadheid kunnen achterlaten. Gevoelens die een muur optrekken tussen jou en je ouders. Die steeds weer dezelfde wrijving, woordentwist of koelte veroorzaken. Die beletten dat je open en spontaan met elkaar kan omgaan, of die zelfs maken dat je elkaar nauwelijks nog ziet.

‘Een vriendin die je verraden heeft of een ex met wie je geen kinderen hebt uit je leven bannen gaat nog’, zegt Kato (34), die al zeven jaar in onvrede leeft met haar ouders omdat ze bepaalde keuzes in haar leven niet respecteerden. ‘Maar als het je ouders zijn dan blijft dat willens nillens aan je knagen. Je blijft ergens toch wachten op een teken van verzoening. Ik ben toch je kind, weet je wel. Ik neem het hen bijzonder kwalijk dat ze hun principes belangrijker blijven vinden dan mijn geluk. Dat kan ik niet zomaar naast me neerleggen. Maar het feit dat we elkaar daardoor niet meer zien, en ook mijn kinderen hun grootouders niet, is voor mij net zo moeilijk om te aanvaarden.’

Het grote loslaten

Hopen op verzoening. Een mild gebaar. Een sorry, een uitleg, hoe klein ook. Soms is er niet veel nodig om opening te creëren voor vergeving. Vergeven is de hoop loslaten dat het anders kon of moest zijn. Het is het loslaten van de boosheid, de beschuldigingen, het slachtofferschap, de wrok, soms het eigen grote gelijk – en vooral van de pijn en het verdriet die ontstaan zijn, niet enkel door wat er gebeurd is, maar ook door de afstand die het gebeuren veroorzaakt heeft.

‘De essentie van vergeving is dat je loslaat wat tussen jou en je ouders stond, waardoor je daarna samen weer verder kan’, zegt Peter Rober, klinisch psycholoog en gezinstherapeut bij Context, centrum voor relatie-, gezins- en sekstherapie van het Universitair Psychiatrisch Centrum KU Leuven. ‘Iets verwerken, een plek geven, je verzoenen… Het zijn allemaal aspecten van het vergevingsproces, maar vergeving gaat vooral om iets wat de ander je heeft aangedaan en de beslissing om je wrok daarrond los te laten, ten voordele van de verbinding die er daarna weer kan zijn. Iets verwerken of een plaats geven kan je op jezelf doen, vergeving heeft altijd een relationele kant.’

‘Ik kon niet accepteren dat mijn moeder mijn jeugd verpest had door haar depressies. Als ik erop terugkeek had ik vooral het gevoel dat ze zich een stuk aangesteld had, dat ze door haar ziekte vooral de aandacht van mijn vader en het hele gezin had opgeëist. Ik weet al mijn latere problemen in mijn leven ook aan haar’, vertelt Nadya (42).

‘En natuurlijk was er een verband: ze heeft me veel ontnomen als kind, veel kansen, veel basis, veel zelfvertrouwen. En toch, nu ik ouder ben en in therapie ben gegaan, heb ik het verleden eindelijk kunnen accepteren. Het was wat het was, daar valt nu niks meer aan te veranderen. En mijn moeder moest ook maar roeien met de riemen die ze had. Ik wilde vooral niet dat het verleden mijn heden nog langer in een wurggreep hield. Ik wilde weer verder met mijn leven. Haar vergeven was daar een onderdeel van.’

‘Het begon met een gesprek dat ik had met mijn vader, op een dag dat ik met hem naar het ziekenhuis ging voor een onderzoek en we lang moesten wachten. Ik vertelde hem hoe ik me als kind gevoeld had, hoeveel impact mama op me had gehad. Vreemd genoeg luisterde hij, iets wat hij zelden had gedaan. Het heeft hem doen nadenken, zei hij achteraf. Hij zag ook hoe hij te veel op mama gericht was geweest, al die jaren, en te weinig op ons. Hij legde me ook een aantal dingen uit over mama’s kindertijd. Zijn woorden waren als zalf op de wonde. Echte verontschuldigingen heb ik niet gehad, maar die toenadering en het luisterende oor hebben me veel milder gestemd.’

Onvergeeflijk

Vergeven kan je niet forceren. Het gaat dan ook niet om een kleinigheidje dat je een beetje geïrriteerd heeft en na een tijd overwaait. ‘Vergeving gaat om iets wat je diep in je wezen geraakt heeft. Vaak gaat het om iets waarbij je grenzen herhaaldelijk overschreden zijn’, zegt Rober. ‘Vanuit de loyauteit naar onze ouders toe zetten we de kwaadheid die we als kind daarover zouden kunnen voelen heel snel opzij. Zelfs zo dat je de kwaadheid misschien ook als volwassene niet voelt en ze zich eerder vertaalt in een bepaalde afstand die je neemt. En toch, als een grens telkens opnieuw overschreden wordt, dan wordt het iets hardnekkigs wat moeilijk te vergeven valt.

Volgens de Franse filosoof Jacques Derrida is vergeven trouwens maar echt vergeven als het gaat om iets wat onvergeeflijk is. ‘Voor joden is collaboreren met de nazi’s onvergeeflijk en toch slaagde de joodse ex-vriendin van Heidegger erin om hem te vergeven dat hij gecollaboreerd had. De ene kan dat, de andere niet. Ik geloof dat sommige gebeurtenissen voor iemand ook echt onvergeeflijk kunnen zijn. Je kan wel de intentie hebben om iemand iets te vergeven, bijvoorbeeld de ontrouw van je partner, om dan bij het verder samenleven te ontdekken dat je het toch niet kan. Vergeven is niet evident. Als het evident was zou het volgens mij niet om vergeving gaan.’

Vergeving kan ook eenmalige trauma’s betreffen die zo diep snijden dat er een blokkering in je hart ontstaat. ‘Stel dat je kinderen bij je ouders logeren en daar een brand uitbreekt waar een van de kinderen in blijft, een drama’, zegt Rober. ‘Hoe irrationeel ook, je kan het je ouders niet vergeven. Maar vergeving heeft ook te maken met durven kijken naar jezelf. Misschien projecteer je je eigen schuldgevoelens op hen? Misschien kan je het jezelf niet vergeven? Of misschien speelt er nog een ander gevoel mee, zoals de kwelling: “als ik je dit vergeef, dan lijkt het alsof ik mijn kind loslaat, en dat zal ik nooit doen”.’ Vergeving raakt aan een waaier van emoties.

Klare kijk

Om te kunnen vergeven heb je een zekere maturiteit nodig, een vermogen tot reflectie. Als kind kan je dat niet. ‘Een kind zal eerder vergeten in plaats van te vergeven’, merkt Rober op. ‘Mijn vader heeft me misbruikt en toch moet ik met hem aan tafel zitten. Het enige wat een kind dan kan doen om de band te kunnen normaliseren is het gebeuren wegduwen en dissociëren, doen alsof het niet gebeurd is.’ Maar op een bepaald moment komen symptomen of herinneringen naar de oppervlakte en moeten we daarmee zien om te gaan.

Woede en het onvermogen om te vergeven hebben vaak te maken met het feit dat we het gedrag van onze ouders niet begrijpen. ‘Vaak zien we ook de inzet van de ander niet’, haalt Rober aan. ‘We zien enkel het effect van zijn gedrag, datgene wat ons kwetst, maar we zien niet wat onze ouders geprobeerd hebben, op welke manier ze zich wel ingezet hebben.

Zo zie je wel eens dat jongvolwassenen hun ouders niet kunnen vergeven, tot ze zelf in diezelfde levensfase komen waarin hun ouders hen iets aangedaan hebben. Je ouders waren veel te streng, je mocht niks, ze hebben je mogelijkheden beknibbeld … Tot je eigen kinderen zo groot zijn dat je zelf uit bezorgdheid hun vrijheid beperkt. Plots heb je veel meer begrip voor wat zij gedaan hebben. Het gaat zelfs dieper dan cognitief begrip – je hebt het aan den lijve ondervonden.

Op zo’n moment gebeurt vergeving soms vanzelf. Omdat je het schuldgegeven anders gaat bekijken. Begrip voor de ander maakt vergeving gemakkelijker. In beide richtingen. Het helpt als je begrijpt waarom iets gebeurd is en ook als je jezelf door je ouders begrepen voelt in je gekwetstheid. Maar ik denk niet dat begrijpen een voorwaarde moét zijn voor vergeving.’

Bevrijdende stap

De een vergeeft pas als alles uitgepraat is en alle partijen hun deel hebben ingezien. De ander vergeeft zijn overleden ouder, zonder dat er nog uitwisseling is geweest, om gemoedsrust te vinden in zichzelf. Een derde vindt na zoveel jaar worstelen een klein gebaar van toenadering van de ouders al voldoende om het verleden te laten rusten. Er zijn zoveel varianten van vergeving als er mensen zijn.

Maar altijd is vergeving een moment dat transformeert. Het is een moment, of een proces, waardoor de emotionele poel van kwaadheid, wrok en verwijt omgezet wordt in een stuk aanvaarding en mildheid. Het is een beslissing die opening creëert, die bevrijding, loutering en een soort rust brengt.

Vergeving bevrijdt je van het verleden, zonder het uit te wissen. De focus ligt niet meer op wat geweest is, maar op wat is en wat komt. ‘Als het je lukt om te vergeven zou ik zeggen: doe het’, concludeert Rober. ‘Omdat je jezelf ermee helpt, je maakt je leven er aangenamer en gemakkelijker door. Vergeven doe je niet puur voor de ander maar ook voor jezelf.’

Sarah (28):
‘Die verzoening heeft veel van me gevraagd, maar het is wel bevrijdend geweest’

‘Toen ik mijn man leerde kennen ben ik hem bewust naar West-Vlaanderen gevolgd, weg van mijn gezin in Gent. Ik voelde dat ik emotioneel afstand moest nemen. Dat heeft een vijftal jaar geduurd. Ik ben heel lang kwaad geweest op mijn vader, al sinds ik tiener was. Hij had een drankverslaving en ik zag in hem de schuld van al onze problemen. We leefden in onzekerheid, wisten nooit in welke toestand hij ’s avonds thuis zou komen. Het maakte mij zo boos: er waren momenten dat ik hem niet meer als mens zag maar als dronkaard. Ook al had ik hem als kind als een heel lieve man gekend.

Nadat mijn moeder bevallen was van mijn jongste zus – ik was toen acht – werd ze chronisch ziek. Ik was de oudste dochter, heb sowieso al een zorgend karakter en dus werd ik helemaal in die ouderrol geduwd. Ik maakte ook mijn moeder verwijten. Waarom had zij ons niet weggehaald uit een situatie die ons duidelijk geen goed deed? Waarom liet ze ons dat ondergaan? Het deed het onbegrip alleen maar groeien.

Op mijn twintigste ben ik volledig ingestort. Ik zat aan de hogeschool maar was niet geslaagd. De hele examenperiode lang had ik ons gezin moeten opvangen, omdat mijn moeder voor de zorg van mijn zieke grootvader instond. Twee jaar geleden heb ik opnieuw écht contact gezocht met mijn moeder. Want ik miste ook mijn zussen, en dat deed veel zeer. Als vanzelf zocht ook mijn vader meer toenadering.

Er ging veel tijd over voor ik tot vergeving kwam. Eerst moest ik kunnen kaderen waarom mijn vader geworden was wie hij is. Dat hij zijn drankprobleem van mijn grootvader had geërfd is nooit een excuus geweest. Maar het bracht wel helderheid. Toen ik hem in dat licht kon zien was de weg naar vergeving minder ver. Die verzoening heeft veel van me gevraagd, maar het is wel bevrijdend geweest. Pas toen ik hen vergeven had kon ik over het verleden vertellen zonder tranen, zonder spijt, haat of pijn. Pas toen kregen alle puzzelstukjes hun plaats.’

Eline Delrue