Het perfecte koppel bestaat niet

Je hebt de man van je leven te pakken, maar wat garandeert je dat hij zal blijven? En omgekeerd: hou jij het wel uit met zijn kleine kantjes? Relatietherapeuten Rika Ponnet, Alfons Vansteenwegen en John Gottman over evenwicht, respect en meer geven dan je krijgt. 

Tekst Barbara Seynaeve – Illustratie Karolien Vanderstappen

Rika Ponnet: Het juiste evenwicht

‘Evenwicht in een relatie is een illusie’, stelt relatie­therapeute Rika Ponnet. ‘Het is eerder een constant streven naar wat elk van beide partners de perfecte balans vindt tussen verbondenheid en autonomie.’

Wat investeer ik in mezelf, in mijn individuele ontplooiing? En hoeveel energie, betrokkenheid en engagement investeer ik in mijn relatie? Het evenwicht tussen die dimensies vormt de kern van een duurzame relatie. Eigenlijk hebben ze te maken met de dieper liggende vraag wat voor jou de ideale balans is tussen verbondenheid en autonomie. Met andere woorden: wat is jouw definitie van intimiteit? Het antwoord is voor iedereen anders.

Wat de ene als intimiteit ervaart kan voor de ander verstikkend of net te afstandelijk voelen. In de eerste plaats moet je jezelf dus wat kennen. Wat zijn jouw noden en verwachtingen van een relatie? Vervolgens moet je in staat zijn om die op een goede manier aan je partner te communiceren. En dan gaat het niet over onderhandelen wie ’s avonds het eten klaarmaakt maar wel over jullie behoefte aan tijd samen, en wat elk van jullie onder engagement verstaat.

We verwachten vandaag meer van het aspect intimiteit dan ooit tevoren, dus wordt het des te belangrijker om daar een evenwicht in te vinden dat voor beiden werkt.

Relatie op de wip

Krijg je de kans om te groeien als persoon en kan je die ervaring investeren in je relatie, dan zien we dat mensen het gelukkigst zijn. Als beide partners een evenwicht kunnen vinden kan de relatie mee evolueren met de individuen die jullie worden. De relatie rijpt als het ware met jullie mee. Want wat je op je twintigste hebt is niet hetzelfde als wat je op je veertigste of zestigste wilt. Ik spreek nu wel van een evenwicht, maar in de praktijk is dat een illusie. Het is een constant streven naar. Net zoals bij een wipplank zijn er wel momenten waarop er een balans is maar schiet je telkens door naar de ene of naar de andere kant. Er is altijd wel een periode dat je voor problemen staat die voor een onevenwicht zorgen, en dat de ene partner zich minder voelt dan de andere.

Stel dat je bijvoorbeeld gezondheidsproblemen hebt, waardoor je vooral met jezelf bezig bent, dan zal de ander een grotere rol hebben in het ondersteunen van de relatie. Je merkt dat mensen in gezonde relaties telkens weer in staat zijn om dat evenwicht te herstellen. En dat partners er zich geen vragen bij stellen dat ze het ene moment meer op zich moeten nemen, zelfs als hun persoonlijke belangen een tijdje onder druk komen te staan. Ze doen wat nodig is om hun leven samen goed te laten draaien. Momentaan is er nooit een evenwicht, maar het feit dat mensen die inspanning leveren maakt dat ze over de totaliteit van hun leven wel een balans ervaren.

Niet vergelijken

Dat je dat evenwicht kan ervaren heeft grotendeels met vermogen te maken. Het vermogen om je – ondanks alles – gelukkig te prijzen dat je die man of vrouw hebt. Het kan in je karakter liggen om er zo over te denken. We weten bijvoorbeeld dat mensen met een positieve ingesteldheid het gemakkelijker hebben om een goede relatie op te bouwen dan iemand die dat niet heeft.

Voor mensen met een veilige hechting is het ook eenvoudiger om dat soort van moeite in een relatie te investeren. Omdat ze beiden vanuit een bepaald evenwicht in staat zijn om te weten wat goed is voor hun relatie en henzelf, en daardoor ook de stormen van het leven doorstaan. Ze ervaren die moeilijke periodes wel, maar hebben genoeg relativeringsvermogen en vertrouwen om ze op te vangen. Zonder een rekening bij te houden of te verwachten dat ze precies evenveel in ruil krijgen.

Als er terugkerende problemen of conflicten zijn bij koppels dan merk ik dat het vaak daarover gaat. Over de ene die vindt dat de ander te veel of te weinig doet in vergelijking met hem. Hij komt te nabij, of bewaart te veel afstand. Hij doet niet genoeg voor de relatie, of juist te veel. De oorzaak zijn altijd onderliggende angsten en kwetsbaarheden. Omdat je bang bent om verlaten te worden, om eenzaam te zijn of juist om verstikt te worden.

Zo zag ik vanmorgen een koppel dat al twintig jaar samen is. Vier mooie kinderen, rijk, geslaagd. Maar ze waren elkaar gaandeweg kwijtgeraakt, omdat hun relatie niet gegroeid was sinds ze elkaar al die jaren geleden hadden leren kennen. Hij had altijd heel sterk op autonomie gehamerd, en zij had zich dan maar toegelegd op het aspect verbondenheid en zorg. Tot ze recent zei: het is op. Ik voel niks meer voor hem. En toen was er ook niets meer tussen hen, omdat hij nooit dat aspect had leren opvangen. Dat is het risico als je niet allebei streeft naar zowel autonomie als verbondenheid.

Het is voor iedereen een opdracht om te weten wat voor jezelf het perfecte evenwicht is, en dat samen te leggen met wat je partner verwacht. Om te beseffen dat je af en toe meer gas moet geven, dat je soms je verwachtingen moet bijstellen en aanvaarden dat het niet perfect gaat zoals jij het wilt. Maar dat dat ook niet nodig is om een goede relatie te hebben.

Je durven smijten

Het koppel van vanmorgen staat trouwens niet alleen. De balans is de laatste jaren te veel doorgeslagen naar het aspect autonomie, vanuit het heersende idee dat we in de eerste plaats individueel gelukkig moeten zijn. Maar dat geldt zeker niet voor iedereen. We onderschatten hoe afhankelijk we zijn van relaties voor ons welzijn en welbevinden. En wat de kracht van een stabiele relatie is voor je individuele ontplooiing.

Elke topsporter zal je bevestigen dat hij beter functioneert met een evenwichtige thuissituatie. Ik blijf het hoge echtscheidingscijfer dan ook enorm verontrustend vinden. Vaak wordt de hoge maatschappelijke prestatiedruk aangehaald als belangrijke oorzakelijke factor. De combinatie werk en gezin zou voor velen zo veel stress opleveren dat partners elkaar kwijtraken. Maar ik zie toch maar weinig mensen zich echt doodwerken.

Het is eerder het idee dat ze absoluut nog aan het eigen ik moeten werken dat voor tijdsgebrek en ongeluk zorgt. Je moet het druk, druk, druk hebben. Want een rustig leven is geen leuk leven. Het is een illusie die ook in stand gehouden wordt door sommige happy singles. Ze hebben ogenschijnlijk een heel boeiend leven vol projecten, feestjes en bezigheden. Maar dat is allemaal schijn. Je merkt dat ze vooral proberen om een leegte in te vullen, omdat ze hun fundament kwijt zijn: een sterke relatie. Er zijn ook meer en meer mensen die vandaag durven zeggen dat ze spijt hebben van hun scheiding.

Tegelijk zie ik ook jongeren die wel de keuze voor elkaar durven maken, en daar een deel van hun individuele vrijheid voor willen opgeven. Ze betalen er een prijs voor, maar de mogelijke winst is de investering meer dan waard.

Meer lezen: Blijf bij mij, Rika Ponnet (Lannoo, 2013)

2.Alfons Vansteenwegen:  De kunst van het geven

‘Het geheim is dat je altijd een beetje meer geeft dan krijgt’, zegt professor emeritus Alfons Vansteenwegen. ‘Geven is de actieve vorm van liefde, want gevoelens alleen zijn niet genoeg voor een duurzame relatie. Je moet er ook iets mee doen.’

Zo lang het vanzelf gaat is een relatie heel fragiel. Want dan kan ze ook zomaar stukgaan. In een duurzame relatie geven beide partners elkaar iets meer dan ze krijgen. Waarmee ik wil zeggen dat het meer is dan een zuivere ruil. Jij doet dit voor mij, en dus doe ik dat voor jou. Zo werkt het niet. Nochtans is dat vaak een grondpositie vandaag: ik leef maar één keer, dus ik moet er alles voor mezelf uithalen. Het is mijn overtuiging dat het zo niet werkt. Het is goed dat mensen voor zichzelf zorgen, maar het is niet genoeg.

Uiteindelijk zijn we gelukkiger als we kunnen zorgen voor iemand anders, als we liefde kunnen geven. En met ‘liefde’ bedoel ik heel concreet dingen voor elkaar doen. Want gevoelens alleen zijn niet genoeg voor een duurzame relatie. Je moet er actief mee aan de slag, zodat je met twee tot een werkelijk gedeeld gevoel komt. Dat impliceert dat je emoties en gevoelens – ook de moeilijke – bij jezelf moet kunnen erkennen, dat je erover kan communiceren met je partner.

En dat je partner in staat is om ze te horen, ze te versterken of net niet, en erover in discussie te gaan. Dat is voor veel mensen niet evident. Het belang van emoties en gevoelens in een relatie, de nadruk op elkaar steunen en begrijpen, dat is allemaal relatief recent. Want tot enkele generaties terug was het huwelijk een vennootschap om te overleven – intimiteit en gevoelens waren niet aan de orde.

De dingen benoemen

Het is een hele kunst om met zijn tweeën tot een werkelijk gedeeld gevoel te komen. Dat betekent niet dat je altijd hetzelfde moet voelen als je partner. Het betekent dat je elkaars gevoelens serieus neemt, ook al zijn ze verschillend. Door mee te leven ontstaat er intimiteit, en dat is een belangrijke waarde in een duurzame relatie. Als je je eigen gevoelens niet meer vertelt en niet meer met empathie naar de ander kan luisteren vervreemd je van elkaar en raak je elkaar kwijt.

Een vakantie wordt pas iets van jullie twee samen als je aan elkaar vertelt hoe fijn je het vond. Zo lang je dat niet doet zijn het gewoon twee aparte ervaringen. Het wordt pas gemeenschappelijk door woorden. Niet iedereen vindt even snel de juiste formulering, daarom kost medeleven ook tijd. Het overbrengen van gevoelens vraagt luisterbereidheid, herhaling en verduidelijking.

Leg dan ook je iPad even opzij als je partner over zijn werkdag vertelt, en maak oogcontact. Herhaal in je eigen woorden wat hij zegt. ‘Als ik je goed begrijp ben je teleurgesteld dat je baas zo onverschillig reageerde. Is dat wat je wou zeggen?’ Echt gehoord worden is dikwijls al voldoende om vervelende gevoelens draaglijker te maken. Het heeft geen zin om ze weg te praten, want een gevoel is altijd ‘terecht’.

Toch proberen we het vaak zo op te lossen. ‘Je moet niet boos zijn’, zeggen we. Of ‘je hoeft je geen zorgen te maken, het komt wel goed’. Maar daarmee vraag je eigenlijk het onmogelijke van je partner. Want een gevoel zet je niet zomaar opzij omdat de ander dat zegt. Dikwijls heeft het zelfs het omgekeerde effect. Door gevoelens te negeren of ze weg te duwen worden ze net versterkt. Een gevoel overkomt je, je vindt het in jezelf. En dus kan je het niet zomaar weg relativeren.

Elk je eiland

Partners moeten niet voortdurend bereid zijn om naar elkaar te luisteren. Ook binnen een relatie hebben mensen een eiland nodig, momenten waarin ze enkel met zichzelf bezig kunnen zijn. Vooral jongeren ervaren die afzondering wel eens als een gebrek aan liefde. ‘Waarom wil je alleen zijn, we leven toch samen?’ ‘Ben je boos op mij?’ ‘Ben je me beu?’ Vaak verschillen partners ook in de mate waarin ze behoefte hebben om zich af te zonderen.

Soms wil de ene zich terugtrekken precies op het moment dat de ander aandacht wil. Hij wil bijvoorbeeld even rustig met een glas wijn tot rust komen na een lange werkdag, terwijl zij al een hele dag staat te popelen om de laatste nieuwtjes te vertellen. Op zulke momenten kan het lastig zijn om ‘nee’ of ‘nu niet’ te zeggen. Het kan als een afwijzing klinken, en daarom reageren mensen liever niet, of op een vage manier. Ze luisteren met een half oor, of met tegenzin. Toch is het beter om duidelijk te zeggen dat het even moet wachten, en eventueel een moment af te spreken wanneer het beter uitkomt.

Nee zeggen is een voorwaarde voor een langdurige relatie. Stel je voor dat je met iemand samen bent die altijd ‘ja’ zegt, dat is voor beide partijen onleefbaar. Het zijn de kleine verschillen die een relatie voeden, die het verrassend houden. Soms kan je de ander geven wat hij vraagt, en soms niet. Volmondig instemmen betekent dat je echt kan geven. En echt geven voelt goed.

Je keuze beminnen

Het is onmogelijk om het altijd over alles eens te zijn. Samenleven gaat immers over verschillen, en hoe je daarmee leert omgaan. Verschillen op tafel leggen, en respecteren dat er verschillen zijn met een permanent karakter. Daarom vind ik partnerkeuze ook zo belangrijk. Je kiest beter iemand die op je lijkt dan iemand die in alles jouw tegengestelde is. Maar zelfs al lijken jullie op elkaar, voor elkaar kiezen blijft grotendeels een gok. Jij zal veranderen, de ander zal veranderen en jullie relatie zal evolueren.

Ik haal daarom ook graag de woorden van de Amerikaanse psychiater Cor Baker aan: ‘make the right choice, and make the choice right’. Een voorwaarde voor een duurzame relatie is dat jullie beiden een langetermijnperspectief voor ogen houden. Als je samen begint met het idee ‘we zullen wel zien’ dan werkt het niet. Want je kan een relatie niet beoordelen op een bepaald moment. Als je twee of drie jaar doodongelukkig bent dan klopt er iets niet.

Maar in de put zitten, elkaar even niet meer kunnen verdragen, de pest hebben aan elkaar en het bloed onder elkaars nagels vandaan halen, dat zijn allemaal kenmerken van een goede relatie. Het kan verdomd veel pijn doen, en het kost moeite om conflicten op te lossen. Maar als het lukt voelt dat heel goed. En een relatie die heel goed voelt is beter dan een zogenaamd gelukkige relatie. Geluk komt zomaar uit de lucht vallen, een goede relatie maak je zelf.

Meer lezen: Liefde aan het werk, Alfons Vansteenwegen (Lannoo 2014)

3. John Gottman: Respect boven alles

‘Minachting is sluipend gif voor een relatie’, zegt de Amerikaanse psycholoog John Gottman. Gottman deed baanbrekend onderzoek naar stabiliteit binnen huwelijken en relaties. ‘Je kan die destructieve kracht opheffen door opnieuw aandacht te hebben voor je partners fijne kanten.’

Gelukkig getrouwde mensen houden van elkaar. Natuurlijk doen ze dat. Maar belangrijker dan bewondering, affectie en hartstocht is vriendschap. De kern van elk goed huwelijk is respect voor je partner, ondanks zijn gebreken. Door af en toe bewust stil te staan bij de positieve eigenschappen van je partner kan je je huwelijk gezond houden.

Bij veel koppels zijn respect en vriendschap door de jaren heen verminderd. En dat terwijl ze cruciaal zijn voor langdurig geluk, omdat ze minachting buiten de deur houden. Want minachting is een van de meest destructieve krachten in een relatie, een sluipend gif. Zonder het fundamentele geloof dat je partner jouw respect verdient is er geen basis voor een waardevolle relatie. Hoe beter je in contact blijft met je positieve gevoelens voor elkaar, hoe minder groot de kans dat je minachtend zal reageren tijdens een conflict.

Het goede nieuws is dat je opnieuw kan leren om contact te maken met die positieve gevoelens, zelfs als ze al lang begraven leken. Je kan de herinnering eraan opnieuw bovenhalen, onder meer met deze vragen:
• Wat vond je fijn aan hem/haar bij jullie eerste ontmoeting? Som drie dingen op.
• Wat zijn de drie kwaliteiten die je het meest bewondert in je partner?
• In welke situatie paste hij een van die kwaliteiten toe?

The little things

Hollywood heeft een rampzalige invloed gehad op onze notie van passie en romantiek. Je hart mag dan sneller slaan wanneer Leonardo DiCaprio een smachtende Kate Winslet in zijn armen neemt, in het echte leven is romantiek een pak alledaagser. Ze wordt gevoed wordt door kleine gebaren – tijdens het ontbijt of na een lange werkdag. Romantiek ontstaat wanneer je zijn lievelingskoekjes koopt in de supermarkt, of wanneer je je werk even aan de kant schuift om je partner succes te wensen met zijn meeting.

Je laat hem op die manier weten hoe waardevol hij voor je is, en dat versterkt telkens weer de band die er tussen jullie bestaat. Op die momenten kiezen jullie ervoor om je naar elkaar te richten, eerder dan je van elkaar af te keren. Eigenlijk vraag je op het moment dat je met zijn favoriete koekjes thuiskomt om zijn aandacht. In de vorm van affectie, humor of steun bijvoorbeeld.

Je partner kan op twee manieren reageren: door zich van je af te keren of door zich naar je toe te richten. Het laatste is de basis van emotionele verbinding, romantiek, passie en een goed seksleven. Doet je partner het omgekeerde, dan kan dat heel pijnlijk zijn. Toch is het meestal niet slecht bedoeld: mensen wijzen elkaar niet bewust af, hun reacties zijn eerder automatisch en ondoordacht. Omdat we voortdurend afgeleid worden door werk en praktische beslommeringen beschouwen we de ander gaandeweg als vanzelfsprekend.

Om het tij te keren is het dikwijls al voldoende om je te realiseren hoe belangrijk die kleine momenten zijn. De eerste stap om je naar elkaar toe te richten is simpelweg beseffen hoe cruciaal die op het eerste zicht alledaagse acties zijn. Niet enkel voor de stabiliteit van je relatie maar ook voor het beleven van langdurige romantiek. Voor veel koppels kan het al een wereld van verschil maken om de dagelijkse interactie niet als vanzelfsprekend te beschouwen maar als iets wat er echt toe doet in een relatie.

Empathie is een troef

Soms zijn er dieper liggende redenen waarom koppels naast elkaar lijken te leven. Als de een de ander voortdurend afwimpelt kan dat een teken van vijandigheid zijn. Misschien is er een sluimerend, onuitgesproken conflict. Maar ik heb vaak genoeg ondervonden dat problemen tussen partners eerder te maken hebben met een verschillende nood aan intimiteit en onafhankelijkheid.

Meestal voelt de ene partner zich verstikt, terwijl de ander het gevoel heeft dat er te veel afstand is. Het beste wat je dan kan doen is erover praten. Door daar samen naar te durven kijken kan je leren hoe je elkaar kan geven wat jullie nodig hebben. Een heel praktische en bruikbare manier om dat te doen is actief luisteren. Het doel is om met de nodige empathie open te staan voor het perspectief van je partner, zonder meteen te veroordelen.

Maar koppels hebben dikwijls geen zin in die strategie op de momenten dat ze er het meest baat bij zouden hebben, dat is dikwijls het probleem. Conflict­situ­aties zijn nu eenmaal niet de ideale omgeving voor empathie. Maar je kan actief luisteren ook toepassen in discussies die niet over jullie relatie gaan. Als je het in die situaties leert gebruiken is de kans groter dat jullie er ook in slagen tijdens meer persoonlijke conflicten. Zo kan je discussies in goede banen leiden:

• Praat om beurten. Elke partner mag een kwartier lang klagen.
• Geef geen ongevraagd advies. Als je snel met een oplossing op de proppen komt voor je partners dilemma zal het voor hem aanvoelen alsof je het probleem minimaliseert.
• Toon oprechte interesse en laat je geest of ogen niet afdwalen. Blijf gefocust op je partner. Stel vragen.
• Toon begrip, wees empathisch. Laat je partner weten dat je met hem meeleeft, dat je zijn gevoelens begrijpt.
• Kies partij voor je partner. Dat betekent dat je hem steunt, zelfs als je zijn standpunt onrealistisch vindt. Kies niet de kant van de oppositie.
• Neem een ‘wij tegen de anderen’-houding aan. Benadruk dat jullie samen, als team, voor het probleem staan.
• Wees liefdevol.

Meer info: www.gottman.com