Keuzestress: hét probleem van deze tijd
Vrouwen worstelen harder dan mannen met hét luxeprobleem van deze tijd, zo blijkt uit recent onderzoek. Omdat we niks willen missen stellen we volgens de Duitse psycholoog Bas Kast definitieve keuzes zoveel mogelijk uit. ‘Maar intussen tikt de klok ongenadig verder.’
Tekst Barbara Seynaeve
Een grootschalig onderzoek uit 2009 zette Bas Kast aan het denken. ‘Sinds de jaren 70 is het geluksgevoel van vrouwen in de westerse wereld enkel maar gedaald’, zegt hij. ‘Terwijl het bij mannen relatief gelijk gebleven is. Ik wreef me de ogen uit terwijl ik de conclusies doornam. Want de situatie van vrouwen is er sindsdien alleen maar op vooruitgegaan.’
‘Nog niet zo lang geleden waren vrouwen tweederangsburgers die vooral ten dienste stonden van hun echtgenoot en de kinderen. Nu kunnen vrouwen hun leven naar eigen smaak inrichten, zowel op professioneel als op privévlak.’ Het onderzoek was de aanleiding voor het boek Kies je gelukkig!, waarin Kast op zoek gaat naar de oorzaken van ons (on)geluksgevoel. Het grote verschil tussen toen en nu, meent Kast, is de toename aan vrijheid en keuzemogelijkheden.
‘Misschien ligt daarin de verklaring voor de afname van geluk. Want vrijheid heeft ook een keerzijde, en vrouwen hebben die negatieve kanten in de laatste decennia bijzonder sterk gevoeld.’
Bindingsangst
Er is al heel wat inkt gevloeid over de negatieve aspecten verbonden aan (keuze)vrijheid. De vrijheid om keuzes te maken legt in de eerste plaats een enorme druk op ieders schouders. Want niet alleen word je verplicht om keuzes te maken, maar dat ononderbroken de hele tijd. Je bent ook zelf verantwoordelijk voor je eigen keuzes.
En omdat de juiste keuzes naar geluk leiden hangt het dus enkel van jezelf af of je gelukkig bent. Dat een groot deel van het leven door toeval bepaald wordt, daar gaat de maatschappij volledig aan voorbij. Als het mislukt dan heb je gefaald. En falen gaat dieper dan ontevredenheid, het zorgt ervoor dat we ons schuldig voelen. Waarom hebben we niet de juiste keuze gemaakt?
‘En dan is er nog het adagium “kiezen is verliezen”, vult Kast aan. ‘Je betaalt een hoge prijs zodra je een keuze hebt gemaakt. Alle andere keuzes die je had kunnen maken laat je immers vallen.’ Dat geldt zowel bij de keuze van een partner als bij een studierichting of woonplaats. Wat als ik voor de liefde van mijn leven had gekozen? Wat als ik toch was ingegaan op die vacature? Daardoor stellen we belangrijke beslissingen vaker uit.
Vincent (33) wil zich nog niet settelen, want stel je voor dat hij plots een job krijgt aangeboden aan de andere kant van de wereld? Tina (29) wil nog geen kinderen, want eerst moet haar carrière op de sporen zijn. En misschien heeft ze tegen die tijd een nog leukere man ontmoet? ‘Bindingsangst is er het perfecte voorbeeld van’, aldus Kast. ‘Dat is echt een woord van deze tijd.’
Bast Kast psycholoog: ‘Sinds de jaren 70 is het geluksgevoel van vrouwen in de westerse wereld enkel maar gedaald: aan vrijheid is dus ook een keerzijde”
We willen meer
De druk die keuzevrijheid met zich meebrengt is iets wat we allemaal voelen. Zowel mannen als vrouwen hebben er last van. En toch hebben vrouwen het moeilijker dan mannen, stelt Kast. Een eerste verklaring is dat vrouwen, volgens talloos onderzoek, over een breder spectrum aan interesses en talenten beschikken dan mannen.
Peter (45) heeft bijvoorbeeld al jaren een job als laborant, waar hij ook zijn echtgenote Evita (42) leerde kennen. Evita houdt van haar job maar werkt na haar uren intensief aan haar food blog. Koken is een passie, en eigenlijk wil ze er al jaren ‘iets meer mee doen’. Sinds ze een paar jaar geleden een fotografiecursus volgde om haar blog te illustreren wil ze ook daar graag meer tijd in steken. Daarnaast zijn er nog de kinderen, voor wie ze af en toe een leuk kledingstuk naait. Het was een kleine stap naar een eigen naaiclubje, waar Evita de secretaris van werd. En omdat haar patronen gretig aftrek vinden denkt ze nu na over een onlinewinkeltje.
‘Voor vrouwen is het aantal mogelijke keuzes groter’, zegt Kast. ‘Hoe groter het aanbod, hoe meer een bepaalde keuze als een verlies aanvoelt. Vrouwen betalen voor hun keuzes een grotere prijs.’ Een tweede aspect dat het vrouwen moeilijk maakt is de biologische klok. ‘Juist bij die keuze die niet meer teruggedraaid kan worden – het krijgen van een kind – is er een fundamentele asymmetrie tussen mannen en vrouwen’, aldus Kast.
‘Mannen kunnen die beslissing vrij lang uitstellen, vrouwen kunnen dat veel minder.’ Dat zorgt ook voor een asymmetrie in de keuze voor een partner. Ook daarin moeten vrouwen sneller een keuze maken. Kies ik voor deze man, omdat hij op dit moment mijn partner is? Of neem ik het risico om te wachten op de best mogelijke partner voor ik aan kinderen begin? ‘De inzet is hoog’, zegt Kast. ‘Dat kan een enorme druk leggen op een relatie. En hoeveel relaties springen niet af omdat hij nog even wil wachten en zij niet?’
Carrièretijger
Het omgekeerde gebeurt natuurlijk ook: mannen die graag al aan kinderen willen beginnen en vrouwen die nog even willen wachten. ‘Maar vrouwen zullen die beslissing eerder uitstellen omdat ze voor hun carrière willen gaan’, zegt Kast. ‘Wat ons bij het derde deel van de verklaring brengt. Vrouwen worden immers nog altijd meer dan mannen geconfronteerd met de keuze tussen kinderen of een carrière.’ Een interessante en succesvolle loopbaan staat hoog aangeschreven. Werken aan jezelf, je eigen talenten ontplooien, onafhankelijk kunnen leven. Een carrière kan het allemaal invullen.
Tegelijk wordt een gezin met kinderen nog altijd als erg belangrijk en levensvervullend beschouwd. Als je je als vrouw volledig op je job concentreert kan je soms geen gezin stichten. En omgekeerd, heb je alleen maar een gezin dan vind je jezelf een sukkel vergeleken met je beste vriendin met haar internationale topcarrière. Ga je voor beide dan zorgt het nog altijd voor een pak stress omdat je voortdurend schippert tussen de ene keuze en de andere. Wat Kast tot de volgende conclusie leidt.
‘Zou het kunnen dat niemand de last van vrijheid zo onverbiddelijk voelt als de hedendaagse vrouw van ongeveer midden dertig, tijdens het spitsuur van het bestaan? Wat overdreven geformuleerd: ook al wordt het ons steeds moeilijker gemaakt om ons aan een bepaalde levensweg te binden, toch moet je als vrouw van nog maar 35 die onmogelijke krachttoer zien klaar te spelen. Op die kritieke leeftijd moet je min of meer weten met welke huidige beslissing je over vele jaren het gelukkigst zal zijn. En bedenktijd is er niet, noch de mogelijkheid om te ruilen achteraf.’
‘Als vrouw van 35 moet je het maar zien klaar te spelen: dan al weten met welke huidige beslissing je over vele jaren het gelukkigst zal zijn’Bast Kast psycholoog
Life satisfaction
Hoe meer mogelijkheden we sinds de jaren 70 vergaard hebben, hoe moeilijker we het onszelf gemaakt hebben. Betekent dat dat de feministes ongelijk hadden? Waren we met zijn allen niet beter aan de haard blijven zitten, wachtend met een feestmaal tot meneer zijn benen onder tafel kwam schuiven?
Gelukkig niet. Want de zwartgallige geluksonderzoeken maken geen onderscheid tussen happiness en life satisfaction, stelt Kast. Beide kunnen als ‘geluk’ omschreven worden, maar er is een nuanceverschil. Happiness wordt beïnvloed door de kleine, dagelijkse pleziertjes. Life satisfaction gaat dieper, het is een geluksgevoel dat minder schommelt en eerder afhankelijk is van je leven in zijn totaliteit.
‘In ontwikkelingslanden bijvoorbeeld is de happiness-factor vrij hoog, terwijl life satisfaction enorm laag kan zijn’, aldus Kast. ‘Misschien hebben vrouwen de laatste decennia wat van hun dagelijks geluk ingeleverd om een hogere life satisfaction te bereiken?’ Uit onderzoek blijkt dat life satisfaction, wat we als levensgeluk zouden kunnen omschrijven, een boost krijgt door een job die bij je past. Je eigen geld verdienen, geapprecieerd worden om wat je kan en het gevoel hebben dat je groeit als persoon dragen bij aan je algemeen geluk.
Wees lief
Maar een carrière is niet alles. ‘Hoe meer je werk en geld op de eerste plaats zet en de rest daaraan ondergeschikt maakt, hoe minder tevreden je dreigt te worden’, waarschuwt Kast. ‘Ambitie maakt je leven interessant, maar het heeft een negatieve invloed op je directe geluksgevoel. Want er zijn maar een paar uitverkorenen, de meeste mensen behoren wat aandacht en erkenning betreft tot de verliezers.’
Dé bescherming tegen de negatieve aspecten van dit moderne leven zijn – het mag geen verbazing wekken – hechte relaties en verbintenissen. Een partner, vrienden en kinderen geven je leven houvast en structuur, en bieden zo weerstand tegen de grenzeloze mogelijkheden van de wereld daarbuiten. ‘En zo komen we opnieuw uit bij een carrière én een gezin als combinatie voor een hoge life satisfaction’, aldus Kast.
‘Een gezin betekent niet meteen dat er kinderen moeten zijn. En een carrière en kinderen hoeft niet noodzakelijk tot keuzestress en ongeluk te leiden. Hoe meer fijne relaties je uitbouwt, hoe meer je kan rekenen op een netwerk, hoe gemakkelijker je het allemaal zal weten te combineren. Dat is niet iets wat enkel jouw verantwoordelijkheid is.’
‘Het is aan de maatschappij als geheel om energie te steken in een sociaal weefsel. Maar je kan natuurlijk wel iets veranderen, al was het maar door een cake te bakken voor je nieuwe buren. De keuze is aan jou.’
