‘Eigenlijk is de mens een supersamenwerker’

Enkel aan jezelf denken loopt slecht af?
DVD: ‘Ja, ook voor het individu is dat contraproductief, het gaat zich tegen je keren. En voor de gemeenschap is het ronduit nefast. Bij een “ieder voor zich”-mentaliteit krijg je polarisatie, een “ik tegen jou”- of “wij tegen zij”-gevoel. Dat gaat in tegen onze menselijke natuur. De mens is een soort die zijn gemeenschap nodig heeft om te overleven.’

Maar toch ook een soort die vecht voor eigen overleving?
DVD: ‘Die evolutionaire instincten zoals agressie en dominantie zijn gelocaliseerd in ons reptielenbrein. De drang naar samenwerking is een jonger stuk van ons, en zit in ons zoogdierenbrein. 250 miljoen jaar geleden kreeg je de overgang van de reptielen naar de zoogdieren. Reptielen, zoals schildpadden, leggen massaal eieren in het zand en zwemmen dan weg. Ze eten indien nodig hun eigen jongen op. Mensen houden hun kind in zich en zetten het erg prematuur in de wereld, het is dan nog heel afhankelijk en hulpbehoevend. Daarom hebben we ook die sterke prosociale instincten ontwikkeld. Niet alleen bij de baby en de moeder, maar bij de hele omgeving. De mensenvrouw heeft zodra ze zwanger is de hele gemeenschap nodig. Je ziet dat die sociale instincten paleo-antropologisch geselecteerd zijn om als mens te kunnen blijven bestaan.’

Kan het zijn dat precies die eigenschappen in de mens tot ontwikkeling komen die we als ideologie gaan benadrukken?
DVD: ‘Ja, je hebt de biologische evolutie, die deels genetisch bepaald is, maar je hebt ook de culturele evolutie. En je hebt de cumulatieve culturele evolutie, en als die in het evolutionaire proces verworven is dan gaat de cultuur de biologie overstemmen. Dan kan je zelfs biologische instincten perfect beheersen en cultureel in goede banen leiden – of in slechte. De maatschappelijke omstandigheden zijn bepalend of die evolutionaire jonge zijde van onze natuur overheerst (samenwerken) of de oudere instincten (ieder voor zich). Daarom eindigen we ons boek ook met een uitspraak van de Portugese Nobelprijswinnaar literatuur José Saramago: “Als de omstandigheden zo bepalend zijn voor de mens, laat ons die omstandigheden dan meer menselijk maken”. En dat is de positieve boodschap die we hebben: we kunnen dat. De mens is niet in wezen slecht, en onze hersenen zijn ook het meest plastische orgaan in de natuur. Het biologische gereedschap dat we nodig hebben om samen te werken is er al, nu moeten we alleen nog beslissen om het te gebruiken.’

Meer lezen

De supersamenwerker, Dirk Van Duppen & Johan Hoebeke (Epo, 2016)